“unë jam prej njerëzish të thjështë
dhe si i tillë me një egërsirë stepe në zemër
Unë di të dëgjojë një ditë të tërë pa bërë as edhe
një verst vrapimin e eres dhe hapin e një krijese
sepse në gjoksin tim, si në një strofkë
përdhridhet kafsha e ngrohtë e shpirtit“.
«Turbullirat ngrenë stuhi gjaku!»
Esenin
PUGAÇOVI
Poemë dramatike
Dedikim mikut,
poetit të madh lirik dhe autorit
të mromaneve postmoderne “Pikaso
prej ajri” dhe “Qyteti i vogël”
Roland Gjoza.
Kapitull V
që Eseninini e donte dhe e recitonte shpesh kudo
5. I BURGOSURI I URALEVE
HLLOPUSHA
Furi e çmendur, e turbull gjaku!
Ç’je? Vdekje?, apo shërues sakatësh je ti?
Çomëni, çomëni, më çoni tek ai,
Dua ta shoh atë njeri.
Tri ditë e tri net kërkova strehimin tuaj
Si pirgje gurësh të zinj nxitonin retë nga veriu.
Qoftë Pjetër ose jo, lavdi, atij, lavdi!
Populli e do për guximin dhe furinë.
Shtigjeve u enda , tri ditë e tri net
Në tokat të kripura gërmoja me sy fatin tim.
Era më rrihte flokët si kashtë
I rrihte me shufrat e shiut, fort.
Por një zemër e zemëruar s’do hutohet kurrë,
S’është e lehtë ta heqësh qafësh këtë kokë.
Agimi i Orenburgut, gamilje qimekuqe
Më derdhte në gojë qumshtin e agimit,
Nëpër errësirë shtrydhja si bukë
Sisën e ashpër e të ftohtë mbi qepallat e lodhura.
Më çoni, më çoni tek ai,
Dua ta shoh atë njeri.
ZARUBINI
Kush je ti? Kush? Nuk të njohim!
Ç’ po kërkon në kampin tonë?
Përse sytë e tu
Si dy qen në zinxhir
Vërtiten si të shqetësuar,
Në ujthin e kripur?
Pse erdhe, çdo t’u thuash atyre?
E keqja apo e mira ndrit te nga nofullat e stuhisë?
A kanë hapur rebelët një shteg për në Azi,
Apo nga Orenburgu ikin si lepuj, veri?
HLLOPUSHAKu
Ku është? Ku është? Eshtë e mundur vallë të mos jetë?
Më të rëndë se një guri mbajtur shpirtin tim .
Ah, shihet që prej shumë kohësh se në këtë vend
E kanë harruar banditin Hllopusha, qenin e damkosur.
Qesh, ti njeri!
Në kampin tënd të zymtë,
Kanë sjellë zbulues të shquar.
Unë isha falsifikues lekësh,
Vrasës i burgosur, i dënuar.
Por përherë, përherë, shpejt a vonë
Ndëshkimi ngre kurthe gjembash.
I vunë prangat, ia shqyen flegrat
Djalit të fshatarit të guvernës së Teverit.
Dhjetë vjet, jo pak,
(E kupton, dhjetë vjet!)
Herë në burg e herë endacak.
Për t’u rrjepur si mjelmë
Skeleti mbante atë mish të zjarrtë.
E ç’rëndësi kishte dëshira ime për të jetuar?
Që zemra të lodhej, të zymtësohej prej mizorisë?
Ah, i shtrenjti im,
Për çifligarin,
Fshatari s’vlen më shumë se një dele apo një pulë.
Çdo ditë, duke adhuruar arkivolin e verdhë të agimit
Me duart e mavijosura prangat thitha unë…
Dhe ja pa pritur … para tri netësh… guvernatori Rejnsdorp
Si gjethe e këputur
Fluturoi tek unë në qeli.
Dëgjo i dënuar
(Kështu tha)
Po të zë besë vetëm ty.
Atje, në hapësirat me bar stepor, rënkon tufani
Dhe gjithë perandoria dridhet prej tij.
Një mashtrues, horr dhe hajdut mendon
që me hordhi cubash ta bëjë me flatra Rusinë,
Që sëpata të presë koka fisnikësh
Si kurorat mështenkash
Në manastirin e pyjeve.
A do të dije ti t’ia ngulje thikën atij ?
(Kështu tha, kështu më tha)
Për këtë shërbim do të fitosh lirinë
Dhe xhepat e tu,jo prej gurësh,
Por prej argjendit do tringëllijnë.
Që prej tri netësh, tri netësh, duke hapur një shteg në errësirë
Kërkoj kampin e tij dhe dikë që të më verë në dijeni
Më çoni tek ai, më çoni,
Dua ta shoh atë njeri!
ZARUBINI
Mik i çuditshëm ky!
PODUROVI
Mik i dyshimtë ai!
ZARUBINI
Si mund të besojmë tek ty?
PODUROVI
Shumë, shumë për një grusht florinj
Janë gati që t’ia çpojnë zemrën atij..
HLLOPUSHA
Ah, ah, ah!
S’janë fjalë pa mend.
Ju jeni një mburojë e sigurt dhe e fortë dyfish,
Por unë jam një rebel
I ushqyer me hakmarrje gjer në fyt.
Rrëshira e hidhur pikon si qelb
Nga brinjët e shqyera të izbave.
Nesërmbrëma do të turrem si ujk,
Që të shqyej mishëra njerëzorë.
Eshtë e vërtetë, është e vërtetë, është e vërtetë,
Nëse nuk shqyen do të të shqyejnë me endje.
Duhet t’i kesh përherë të gatshme duart
Për kacafytje dhe vjedhje.
Besomëni !
Erdha si mik te ju.
Zemra gëzon të pëlcasë në tufan,
Sepse pa Hllopushën këtu
Nuk mund ta merrni Orenbergun,
As edhe me një stonja trima kapedanë.
ZARUBINI
Na e zbulo pra, zbuloje, zbuloje
Planin që të fshehur na e mban.
PODUROVI
Menjëherë, menjëherë do të të dërgojmë të luftosh,
si Komandant të kavalerisë sonë.
HLLOPUSHA
Jo!
Hllopusha s’do të ndeshet.
Hllopusha ka një ide tjetër dhe mendim.
Ai do donte që fytyrat tuaja të tronditura,gjithë zemrim
Në vend të urrejtjes t’i mbusheshin me gjykim.
Ju s’keni frikë, si egërsirat grabitqare,
E tmerrshme është zhurma e betejave, fitoreve tuaja.
Por a s’është e vërtetë që ju jeni pa artileri ?
Dhe as barut, gjithashtu nuk keni deri tani?
Ah, në kokën time truri si në fuçi
Therës është si raki e ashpër gruri,
Di që jashtë Sakmarës
Punëtorët po derdhin topa për çifligarët.
Atje do të gjenden dhe baruti dhe gjylet
Një armatë shenjuesish me sy të mprehtë.
Por duhet t’i ngremë shpejt, pa hezitm,
Gjithë fshatarët e kësaj toke, pa dyshim.
Është e turpshme të lëkundemi,
E turpshme të hezitojmë ne,
S’është turfullim pelash, inati i skllevërve…
Hajt, nisemi përgjatë bakrit të blireve plot
T’i japim kufijve të Ufa-s. një goditje të fortë.
PAS VDEKJES U PRONONCUAN PËR ESENININ:
TROCKIJ
LEV TROCKI GJITHASHTU SHKROI NJË ESE TË SHKURTËR RRETH TIJ. KËSHTU, TROCKI KOMENTOI MBI VDEKJEN E ESENIN:
“Ne humbëm Yesenin, një poet kaq të mrekullueshme, kaq të freskët, aq të vërtetë. Dhe në ç’mënyrë tragjike kemi humbur atë! Ai iku vetë larg, përshëndeti me gjak mikun një e pacaktuar, mbase të gjithëve ne. Këto vargje të tij janë mbresëlënëse përsa u përketë ëmbëlsisë dhe dritë peshës së tyre! Ai u largua nga jeta pa një britme mëri, pa një notë proteste – duke mos e përplasur derën, por duke e shoqëruar mbylljen e saj me dorë, një derë nga e cila pikonte gjak. Në këtë vend, aspekti poetik dhe njerëzor i Yeseninit shpërtheu në një dritë të paharrueshme lamtumire.
Esenin krijonte këngë përvëluese të një “rrugaçi” ‘dhe i tradhtonte vargjet dëmshëm në tavernat e Moskës. Ai jo rrallë ka bërë gjeste të dhunshme, me fjalë agresive. Por megjithatë ai mbeste në të ëmbëlsia e veçantë e një shpirti të pakënaqur, të pambrojtur. Yesenin fshihej pas agresionit, por nuk arriti të fshihej. Nuk mundem, tha poeti më 27 dhjetor i mposhtur nga jeta, e tha pa gjeste sfide dhe pa qortime… Na takon të flasim për kryeneçësitë e tij, sepse Esenin nuk shkruante vetëm poezi, por ndryshonte mënyrën e tij të krijuarit për shkak të kushteve të kohës sonë jo mjaft delikate dhe absolutisht e ngurtë.
Ai u fsheh prapa një maskë të guximshme duke paguar vullnetarisht zgjedhjen e tij me korrupsionin e shpirtit. Eseni ndihej gjithmonë huaj. Nuk është puna për ta lavdëruar atë, por pikërisht për shkak të kësaj se ndihej i huaj e humbëm ne Eseniin. Nuk është edhe për ta qortuar atë: ka kuptim të nisim qortimin, me qëllim që të goditet liriku më lirik i poetëve, i cili nuk u arrit të mbrohej prej nga ne? Koha jonë është një kohë e rëndë, ndoshta një nga më të rëndat në historinë e të ashtuquajturit njeri i civilizuar.
Dhe ai përkundrazi, në vend që të jetë një revolucionar, i lindur për të jetuar në këto dekada, ishte i fiksuar me një patriotizëm të ashpër të kohës së tij, atdheut të tij, kohës së tij. Eseni nuk ishte revolucionar. Autori i Pugaçovit dhe i Balladës së njëzet e gjashtëve ishte një poet lirik. Dhe epoka jonë nuk është lirike. Ky është shkaku themelor për të cilin në mënyrë autonome dhe kaq shpejt, ai u larguar përgjithmonë nga ne dhe nga epoka e tij. Rrënjët e Eseninit janë shumë të njohura dhe, si çdo gjë tjetër, identiteti i tij popullor ishte autentik. Për këtë, pa dyshim, ka dëshmi jo në një poemë që tregon për revolucionin, por edhe njëherësh në një nga lirikat e tij:
“Heshtje në pyllin e dendur me dëllinja pranë shkëmbit
vjeshta, pelë portokalli, gërvishtjet krifën“
Imazhi i vjeshtës dhe shumë imazhe të tjera e kanë plazmuar atë që nga fillimi, si një nxitje e pamotivuar. Por poeti na ballafaqon me rrënjët e krishtera të kulturës së tij dhe na detyroi t’i mirëpresim ato brenda nesh. Fet(?) nuk do ta thoshte këtë as dhe Tjutçevi. Rrënjët e krishtera, të reflektuara dhe të formuara nga talenti, janë të forta tek Esenini. Por ky është bastioni i kulturës së tij të krishtere që shtrin motivimin e dobësisë personale të Eseninit: nga e kaluara kanë grabitur përmes rrënjëve, rrënjët që nuk kanë zënë për në të tashmen.
Qyteti nuk e forcoi, por e tronditi dhe e largoi e ftohu atë. Udhëtimi jashtë vendit, në Evropë dhe jashtë saj, nuk e korrigjoi. Teherani e përshëndeti ngrohtësisht atë në krahasim me Nju Jorkun. Lirika e tij, që vjen nga Riazani, gjeti më shumë popullaritet në Persi sesa në qendrat kulturore evropiane dhe amerikane. Eseni nuk ishte as armiqësor ndaj revolucionit, as i larguar nga ai; ai gjithmonë e kishte prirjen drejt tij, nga njëra anë në vitin 1918:
“Nëna ime – Nënë, unë jam bolshevik “
nga ana tjetër, në vitet e fundit:
“Tani në vendin e sovjetikëve,
Unë jam shoku më i imponuar i rrugës“
Revolucioni shpërtheu si në strukturën e poezisë së tij dhe në imazhet, veçanërisht mbi të gjitha nëpërmjet citimeve, pastaj me ndjenjat. Në katastrofën e së kaluarës, Esenini nuk humbi asgjë dhe nuk i vjen keq për katastrofën. Jo, poeti nuk ishte i huaj për revolucionin – ai dhe revolucioni nuk ishin bërë nga i njëjti brumë. Eseni ishte intim, i butë, lirik – revolucioni është publik, epik, katastrofik. Kjo është arsyeja pse jeta e shkurtër e poetit përfundoi në një mënyrë kaq katastrofike.
Thuhet se secili prej nesh mbart brenda vetes burimin e fatit të tij, por jeta e shpalos këtë pranverë deri në fund. Në këtë ka vetëm një pjesë të së vërtetës. Pranvera e veprimtarisë letrare të Eseninit, duke u shpalosur, u thyer në buzë të epokës. Eseni ka shumë vargje të çmuara, plot me ngjarje. E gjithë aktiviteti i tij letrar është i rrethuar nga këto. Në të njëjtën kohë Esenini është i huaj. Ai nuk është poeti i revolucionit.
“Jam gati të shkoj përgjatë rrugës së rrahur tashmë,
do t’ia jap gjithë shpirtin tim Tetorit dhe Majit
Por vetëm lirën e dashur Revolucionit nuk do t’ia jap.“
Pranvera e tij lirike mund të shpaloset deri në fund vetëm me kusht që të ketë një shoqëri harmonike dhe të lumtur, në të cilën nuk mbretëron konflikti, por miqësia, butësia, pjesëmarrja. Kjo periudhë do të vijë. Pas periudhës aktuale, në të cilën fshihen ende përleshje të pamëshirshme dhe të egra midis njeriut dhe njeriut, do të vijnë kohë të tjera, që janë duke u përgatitur me përplasjet e sotme. Qenia njerëzore pastaj do të lulëzojë me ngjyrën e saj të vërtetë. Dhe me të, lirika. Revolucioni për herë të parë jo vetëm që do të rifitojë të drejtën e bukës për çdo njeri, por edhe për lirikën. +++ Kujt po i shkruante Eseni me gjakun e tij para se të vdiste?
Ndoshta ai bashkëbisedon me një mik që ende nuk ka lindur, me një njeri të së ardhmes i cili është duke u përgatitur me konfliktin, Esenin me këngët. Poeti vdiq pasi ai dhe revolucioni nuk ishin bërë nga i njëjti brumë. Por, në emër të së ardhmes, ai do ta miratojë përgjithmonë. Eseni ishte duke u kujdesur për vdekjen që nga vitet e hershme të veprimtarisë së tij letrare, i vetëdijshëm për gjendjen e tij të brishtë të brendshme. […]
Vetëm tani, pas 27 dhjetorit, ndoshta të gjithë ne, duke e ditur pak ose aspak ditur poetin, ne mund të vlerësojmë deri në fund të sinqeritetit intim të lirikës eseniane, ku pothuajse çdo varg është shkruar me gjakun e venave prera. Ka një hidhërim të mordent atje për shkak të humbjes. Por duke mos dalë nga rrethi i tij personal, Esenin gjeti një ngushëllim melankolik prekës me paralajmërimin për zhdukjen e tij të afërt:
“Dhe dëgjimi i këngës në heshtje
I dashuri im në shoqërinë e një të dashuri
Ndoshta ju do të më kujtoni mua
Si një lule e pashembullt“
Dhe në ndërgjegjen tonë plaga e dhimbshme që ende nuk është shëruar plotësisht ngushëllon veten me mendimin se ky poet i mrekullueshëm dhe autentik në mënyrën e vet i tha epokën së tij që e ka pasuruar me këngë, duke folur për dashurinë në një mënyrë inovative, me qiellin blu, të rënë në lumë, me hënës, që kullot si qengj që kullot në qiell dhe me lulen e pakrahasueshme të vetvetes. Gjatë kremtimeve të tij nuk duhet të ketë asgjë të trishtuar apo dekadente. Pranvera, e vendosur në kohën tonë, është padyshim më e fortë se pranvera personale e vendosur në secilin prej nesh.
Spiralja e historisë do të shpaloset deri në fund. Nuk duhet ta kundërshtojmë, por t’i ndihmojmë mendimet dhe vullnetin me përpjekje të ndërgjegjshme. Ne po përgatitim të ardhmen! Ne do të vazhdojmë të fitojmë për të gjithë të drejtën për bukë dhe të drejtën për të kënduar. Poeti vdiq. Rroftë poezi! Një fëmijë i pambrojtur ka rënë në përroskë. Lavdi jetës plot aktivitet artistik, në të cilin deri në minutën e fundit, Sergej Esenin thuri temat e çmuara të poezisë së tij “.
Fama e Esenin
MAJAKOVSKIJ
pas takimit me esenin në vitin 1925, vuri në dukje:
«…Me vështirësinë më të madhe e kuptova Esenin. Me vështirësi, gjithashtu, i hidhja poshtë kërkesat e tij të vazhdueshme për të pirë së bashku një aperitiv, kërkesat e shoqëruara nga valëzimi i një numri të madh kartëmonedhash. Gjatë ditës e kisha këtë imazh të trishtuar para syve të mi, dhe në mbrëmje, natyrisht, bisedova me kolegët e mi, se çfarë mund të bëhej për Eseninin. Për fat të keq, në një situatë të tillë, të gjithë e kufizojnë veten vetëm duke folur.»
VLADIMIR MAJAKOVSKI
Vladimir Vladimirovich Majakovski, i cili ishte një poet rus dhe sovjetik, ndër përfaqësuesit më të shquar të futurizmit të shekullit të 20-të, e përcolli Eseninim me dhimbje dhe vlerësimin më të lartë me këtë poemë, kushtuar kolegut të tij gjeni:
SERGEJ ESENINIT
Ju ikët,
siç thuhet,
në tjetër botë.
Zbrazdësi…
Fluturoni,
duke çarë nëpër yje.
Pa një paradhënie
pa libacione.
Thjeshtësi.
Jo, Esenin,
kjo
nuk është përqeshje,-
në grykë
kam një lëmsh ndëshkimi,
jo ngërdheshje.
Shoh
që me dorën e prerë, duke hezituar,
ju tundni thesin
e kockave
tuaja.
Mjaft,
pushoni !
Jeni i marrë apo si?
Të lini veten
t’ju zbardhen
faqet
nga shkumësi mortor ?
Pikërisht
ju
që dinit të harbonit,
si asnjë tjetër
në këtë botë.
Përse,
për ç’qëllim ?
Pasiguria ka provokuar rrëmujë.
Kritikët mërmërisin:
« Shkaqet
janë këto
dhe ato
dhe, veçanërisht
vëllazërimi i dobët,
si pasojë
e konsumimit të me tepricë të birrës dhe verës.
Thuhet
se po të kishit zëvendësuar
bohemën
me klasën,
klasa do kishte ndikuar mbi ju
dhe ju s’do të ishit kacafytur më.
Vërtet,
sikur klasa
ta shuante etjen
me «kvas».
Klasa,
nuk bën dhe ajo shaka me pijen.
Thuhet se
po t’ju vinin pranë
dikë « Na postù », roje,
ju do të ishit bërë
shumë më i mirë
në kuptimin :
që ju
qindra vargje
të mërzitshëm,
dhe të zvargur
si Doronini,
do të kishit shkruar
çdo ditë.
Por, për mendimin tim,
po të ndodhte
një mospërkim i tillë,
ju do ta kishit vrarë veten
që më parë.
Në fakt, më mirë
të vdesësh nga votka
se nga mërzia !
Neve
nuk do të na i tregojnë
shkaqet e humbjes
as lakun,
as briskun.
Mbase,
po të kishte pasur bojë
në «Angletere»,
s’do të kishit arsye
të prisnit
venat.
Epigonet u gjallëruan:
«Ta imitojmë !»
Pak u desh
që një grup i tyre
të mos bënte veçse vetëgjykim.
Po pse
të shtohet
numri i vetëvrasjeve?
Më mirë
të rritet
prodhimi i bojës së shkrimit !
Tani,
gjuha
përgjithmonë,
të është kyçur midis dhëmbëve.
Është e kotë
e dhimbshme
të krijosh mistere.
Populli,
krijuesi i gjuhës,
ka humbur
shegertin
oshëtitës pijanec.
Dhe dikush sjell
fragmente vargjesh në përshpirtje
funeralesh
të mëparme,
gati pa i prekur fare.
Në varr
ngulin
hunj me rima shurdhane,-
pse kështu
duhet të nderohet
një poet ?
Për ju kanë është derdhur ende
një monument
-ku është
bronzi kumbues
apo graniti ?-
dhe dyerve të kujtesës, tashmë,
pak nga pak
kanë grumbulluar
shiritat me kushtime
dhe kujtime.
Emri juaj
në shamira është përjagur,
Sabinovi pështynte
fjalën tuaj
dhe këndon nën zë
nën një mështenkëz të brishtë :
«O miku im,
asnjë fjalë
as një nga – a –a – shërim.»
Eh,
të mund të diskutoja më ndryshe
me atë
Leonid Lohengriniçin !
Të mund të bëja këtu,
kacafytje tonante :
« Nuk ju lejoj
të degjeneroni
vargjet e mi !»
Të mund
t’i shurdhoja ata
me një fërshëllimë me tre gishta,
kundër gjyshes
dhe Zotit, nënës, shpirtit !
Që të shpërndahet
turma e pazonja,
duke fryrë
si vela
një re xhaketash,
që
i shkëputur
Kogani përvidhet
duke sakatuar
kalimtarët
me shtizat e mustaqeve.
Deri tani
Turma
është mpakur pak.
E shumtë është puna,
duhet bërë në kohë.
Në fillim
Duhet
ndryshuar jeta
dhe e ndryshuar pastaj
do të mund të glorifikohet.
Kjo epokë
është e vështirë për penën.
Por thomëni
ju,
topallë dhe topalle,
ku,
kur,
cili i madh ka zgjedhur
një rrugë
më të rrahur
dhe më të lehtë ?
Fjala
është udhëhesja
e forcës njerëzore.
Marsh!
Që koha
të shpërthejë pas nesh
si një pyll predhash.
Kohëve të vjetra
era
t’u risjellë
vetëm
një lëmsh flokësh.
Për argëtimin
planeti ynë
është pak i pajisur.
Duhet
t’ua shkëpusim
gëzimin
ditëve të ardhme.
Në këtë jetë
nuk është e vështirë
të vdesësh.
Të jetosh
është shumë më e vështirë. ( 1926 )
II’JA ERENBURG
SIPAS KUJTIMEVE TË IL’JA EHRENBURG NJERËZIT, VITET, JETA (1961),
“Eseniini ishte gjithmonë i rrethuar nga satelitë. Gjëja më e trishtë e të gjithave ishte të shihje, pranë Eseninit, një grup të rastësishëm njerëzish që nuk kishin të bënin fare me letërsinë, por që thjeshtë u pëlqente (dhe madje akoma) të pinin vodkën e dikujt tjetër, dikush tjetër dhe të prehej pas famës të dikujt tjetër. Nuk ishte me këtë tufë të zezë, megjithatë, se ai vdiq, ai i mori ato me vete. Ai e dinte se me ç’vlerë ishin ata; por në gjendjen e tij ai e gjeti më lehtë të ishte me njerëzit që ai i përçmonte.»
Megjithëse ai ishte një nga poetët më të famshëm të Rusisë dhe iu bë një funeral i përpunuar nga shteti, shumica e shkrimeve të tij u indeksuan nga Kremlini gjatë diktaturës së Josif Stalinit dhe qeverisë së Nikita Chruščëv. Kritikat e Nikolaj Bukharinit kontribuan në mënyrë të konsiderueshme për këtë. Vetëm në vitin 1966 shumica e veprave të tij u ripublikuan.
Sot, poezitë e Sergej Eseninit ende memorizohen nga fëmijët në shkollë dhe shumë prej tyre janë regjistruar, regjistruar si këngë popullore. Vdekja e parakohshme, gjykimet e ftohta të disa prej elitës letrare, adhurimi i njerëzve të zakonshëm, sjellja që ngjalli një trazim, të gjitha kontribuan në imazhin e përhershëm dhe mitik popullor të poetit rus.
TESTAMENTI I NIKOLAI IVANOVIC BUHARINIT
Pak para arrestimit të tij, Buhari e memorizoi vullnetin e tij te gruaja e tij e re Anna Michailovna Larina. Testamenti iu dedikua «Një gjeneratë të ardhshme të liderëve të partive” dhe fillon kështu:
E lë këtë jetë. Përkul kokën, ndonëse jo nën sëpatën e proletariatit, i cili do të ishte i pamëshirshëm, por i pastër, i papërmbajtur. Unë jam i sigurt dhe i sigurt për impotencën time, përpara makinës infernale, që përdor sistemi mesjetar dhe trajton një fuqi të madhe – makina që prodhon shpifje sistematike dhe punon me siguri automatike të përsosur [1].
Buhariu deklaron impotencën e tij para «makinës inferrinale» të Stalinit, i cili erdhi për të krijuar më pak se brenda dy dekadave pas Revolucionit të Tetorit, duke kërkuar që të mos gjykohej nga pasardhësit më seriozë se sa e meritonte:
Nëse unë kam bërë disa gabime në metodat e përdorura për ndërtimin e socializmit, atëherë brezat nuk do të më gjykojnë më shumë sesa Vladimir Ilic (Lenini). Ne ishim të parët që u drejtuan drejt qëllimit të përbashkët dhe rruga nuk ishte rrahur ende. Këto ishin kohë të tjera, ishte një moral tjetër [2].
E veja e mësoi përmendsh testamentin dhe e diktoi atë vetëm pas rehabilitimit të burrit të saj, duke e derdhur atë në një libër për jetën e tij. Publikimi i tij e ringjalli fushatën pro-Buharinit, që kishte ndodhur në vitet 1970 nga Fondacioni Bertrand Russell; Anna Larina, tani e moshuar, ndërmori një seri konferencash në mbarë botën, midis 1989 dhe 1990, në të cilat ajo hodhi poshtë tezën e rrëfimit në gjykim dhe mbrojti kujtimin e Buharinit.
Buharini pas përjashtimit nga Politbyroja
Përgatiti dhe përktheu: Faslli Haliti
