Ramiz Gjini
Tregim
Kabil Bokali, u kthye nga qyteti dhe hyri në katund andej nga ora dhjetë e darkës.
Qe vjeshtë e mbrame; dhe shirat e ftohtë, i patën mbushur me baltë rrugët. Mjegulla që kish mbuluar katundin, e bënte natën më të errët.
Në qytet, ai shkoi të shikonte të vëllain, Martinin, i cili banonte dhe punonte atje. Sapo kish dalë nga spitali ky Martini, ku i hoqën një veshkë të sëmurë. Si me një sebep, Kabili, la edhe një palë këpucë të shqepura te këpucari, që t’ia rregullonte.
Kur u afrua pranë shtëpisë, e gjeti portën e avllisë hapur.
Në fakt, anash kësaj porte, nuk kishte, as mure as gardh.
Ai kishte dashur të ndërtonte një avlli, sepse gruaja e tij, Ageta, i pati thënë e alarmuar, që rreth shtëpisë së tyre, sillej një hajdut. Madje natën e të premtes që kaloi, teksa po e kapiste gjumi, ajo kish dëgjuar zhurmë në verandën e katit të dytë, ku mbanin zahiretë e vjeshtës. Rastisi, që pikërisht atë natë, i shoqi nuk u ndodh në shtëpi; dhe ajo, pati frikë të ngrihej të shikonte. Gjithsesi, hajduti, mund të ngjitej në verandë për trungut të ftoit, që ndodhej pranë murit; por nuk mund të futej brenda shtëpisë, sepse derën që të nxirrte në verandë, Ageta e mbante gjithmonë të kyçur me çelës.
Kështu, ai mendoi, që do ishte mirë sikur të ndërtonte një avlli. Por, ngase qe i varfër, ngriti hë për hë, vetëm dy kollona betoni; dhe montoi aty këtë portë, sajuar me llamarina prej fuçishë të vjetra. Dhe si njeri korrekt që ishte, ai e mbante gjithnjë mbyllur portën, edhe pse, si ta mbyllte, si të mos e mbyllte, njësoj ishte.
Teksa hyri në oborr, ndonëse qe errësirë, ai mundi të dallonte në verandë, lëvizjet e një siluete njeriu; një si hije e mezidallueshme, që u kap njëherë për degëve të ftoit, kërceu e ra në tokë, dhe pastaj humbi nëpër terr nga ana e pasme e shtëpisë.
Kur hyri brenda në shtëpi, e gjeti të shoqen ulur në shkallët e korridorit, që të ngjisnin në katin e dytë. Kish filluar të tirte lesh në furkë.
– Erdhe, Kabil?
Zëri i saj, qe disi i ndrojtur, athua se i shoqi, e kishte zënë në baft duke tjerrë fillin e një çasti të ligë për të. Lëmshi i fillit në boshtin që ajo vërtiste me dorën e djathtë, sapo kish nisur të merrte formë.
– Erdha, – tha ai gjithë hundë e buzë.
– Më dukesh pak i mërzitur, Kabil! Mos ndoshta, nuk je mirë?!
Vështrimi i tij, ishte ngulur tek delta e gjinjve të saj, ku dy kopsat e bluzës, i qenë zbërthyer. Gjinjt e Agetës së tij! Gjinj të plotë e të bukur, si ftonjtë, që ajo ruante mes rrobash në arkë. Fjalët, që ajo tha, e sidomos, rezonimi kaq i ëmbël i zërit, që i kish falur zoti, i ngjallën Kabilit në shpirt, një ndjesi aq të thekur përdëllimi, sa ato çaste, do të donte të qante për të shoqen. Të qante mu sikur ta kishte humbur përgjithmonë. O zot, sa shumë e donte! Po iu desh të përmbahej.
– Mirë jam, – tha ai, teksa hiqte çizmet e llangosura nga balta e rrugës.
Përgjigjja e tij, mbërriti te Ageta, si një shpërfillje. Qe njësoj sikur t’i thoshte, mu hiq syshë.
Po ajo, ishte e sigurtë për epërsinë e saj mbi të. Vazhdoi të tirte e qetë lesh në heshtje, duke rrotulluar boshtin e lëmshit, që vinte gjithnjë duke u rritur.
Si zbathi çizmet, Kabil Bokali, hoqi edhe pelixhen dhe e vari në mbajtësen e fiksuar në mur. Pastaj hyri në dhomën e ndejtjes, dhe u shemb në divanin e sajuar me dërrasa.
Ageta, u ngrit nga shkallina ku qe ulur dhe i vajti pas. Bashkë me furkën dhe boshtin me lëmshin e perit në dorë, ajo zuri vend në divanin kundruall.
– Kam zier groshë me qepë të fërguara, – tha. – Por janë edhe patatet, që tepruan në drekë. Nëse i do, unë i ngroh edhe ato.
– Nuk më hahet, – ia ktheu ai me një zë, që erdh’ e iu fik në grykë.
Ajo e la; nuk e nxiti të hante, megjithëse ai, do të deshte ta bënte këtë. Filloi sërish të tirte, duke vërvitur boshtin me dorën e djathtë. Dhe heshtonte.
Nganjëherë, më të rrallë, ajo i hidhte të shoqit kalimthi, ndonjë vështrim indiferent me sytë e zinj e të mëdhenj.
Heshtja e saj, përzihej me ajrin e vranët aty brenda; dhe i shoqi, pa se si po përftohej kësisoj, një masë e lagësht dhe e ftohtë si mjegulla që kish mbuluar katundin. Kjo masë, si mbushi në fillim skutat e shtëpisë, u fut nëpër enët e hapura; pastaj, si u fry edhe më tepër, erdh’ dhe e ngushtoi aq shumë hapsirën e dhomës, sa, Kabil Bokalit, iu bë sikur dalëngadalë, po e mbështillte si krimbin në pezhishkë. Po ishte e shoqja me heshtjen e saj, ajo që e tirte fillin e kësaj pezhishke.
– Ageta! – nisi të fliste më në fund ai, teksa lëvizi nga vendi, si të deshte të shkundëte nga supet një barrë, që nuk po e mbante dot.
– Fol, – tha ajo, ndërsa mbështillte për boshti fillin e perit.
– Kur u futa në oborr, pashë një hije, që u hodh nga veranda e shtëpisë sonë dhe ia mbathi. Mos ndodhej dikush këtu brenda?!
– Ç’thua?! – u habit ajo duke hapur gojën e ngritur vetullat.
Ai, i pat ngulur asaj kokërr ndërsy një vështrim kunadhi.
– A të kam thënë, që rreth shtëpisë sonë sillen hajdutë?! – i kujtoi ajo. – Hajde të ngjitemi sipër, të hedhim një sy në verandë, që të shikojmë çfarë do na kenë vjedhur!
Sa hap e mbyll sytë, la furkën në vend dhe i priu për në katin e dytë.
Kokëulur, i heshtur e i zymtë, Kabil Bokali, i ra pas të shoqes.
Jashtë, që nga koteci, u dëgjua zëri i një pule, që kish nja dy javë, që pati filluar të këndonte si gjel.
Gruaja, ndaloi një çast në mes të shkallëve, u kthye e i tha:
– Mos i përplas këmbët ashtu, se do na zgjosh fëmijët!
– Unë i përplasa?! – pyeti i habitur ai.
– Po ti, pra, ti! Po mos u nxeh! Pse të thashë, nuk të vrava!
Qenë ngjitur në krye të shkallëve.
– E frikshme, Kabil! – nxitoi të thoshte Ageta. Toni i zërit te saj, tashmë qe zbutur. – Vërtet e frikëshme! Dhe të mendosh, që hajduti, qenka ngjitur në verandë, pikërisht kur unë po dremisja shtrirë në krevat! Po derën e verandës, ti e di, që e mbaj gjithmonë të mbyllur me çelës.
Ai nuk foli.
Dolën në verandë ku mbanin zahiretë e vjeshtës.
Në trarët anësorë të çatisë së drunjtë, vjetëruar nga koha dhe brejtur nga krimbat, ishin varur lëvarë hudhrash me bishtat e thurur gërshetë, kurorë qepësh dhe tufa me çaj mali, që i shoqi e kishte pas mbledhur rrëpirave.
Rrëzë murit, në dysheme, qe një arkë druri shumë e moçme. E pati sjellë Ageta bashkë me pajën, ditën që ishte bërë nuse. Kjo arkë, mbyllej me kapak, në të cilin, një dorë e panjohur mjeshtri, kishte pikturuar një zanë, ulur mes lulesh në breg të një liqeni alpin. Brenda arkës, ajo mbante disa nga rrobat e saj. Që rrobat të merrnin aromë, Ageta kishte futur aty brenda ftonj të zverdhur, – një metodë parfumimi kjo, për një grua plot sqimë, martuar me një burrë të varfër si Kabil Bokali.
Një torbë me arra, qe varur në traun anësor nga e majta.
E yshtur nga nepsi, Ageta kishte shpuar një vrimë të vogël në njërën nga dy qoshet e torbës. Për çdo ditë, ajo nxirrte për vrime nga tre-katër kokrra, pa qenë nevoja të ulte e zgidhte torbën. Kurse në një etazher, sajuar me copa dërrasash nga vetë i zoti i shtëpisë, mbanin disa kavanozë me reçel kumbulle. Në njërën anë të etazherit, kishte kunguj të bardhë misiri; dhe pak më tej, dy qypa, – njëri me turshi domatesh jeshile, kurse tjetri, me speca të mbushura me gjizë.
Gruaja nisi të bënte inventarin duke numëruar, në fillim kurorët e qepëve.
– Një, dy, tre, katër, pesë, gjashtë, – numëroi ajo ajo me zë e me gisht. – Në rregull me qepët.
Ai ndiqte me sy numërimin e saj.
Pastaj, ajo u hodhi një sy hudhrave: – pesë lëvarë!
– Edhe hudhrat, më duket, nuk janë prekur. Apo jo, Kabil?
Ai ngriti supet, sepse nuk dinte ç’të thoshte.
Për tufat e çajit, nuk ishte e sigurtë sa kishin qenë.
Kur numëroi kungujt e misirit, kërceu përpjetë e tha:
– Mungon një kungull! Kishim gjashtë. Të kujtohet?!
– Po, më kujtohet, – nëpërdhëmbi ai. – Gjashtë kanë qenë.
– Tani janë vetëm pesë! Çfarë maskarai!
– E, mirë tani! – ia bëri ai, tashmë duke shkundur supet, si të qe çliruar nga një peshë e madhe. – Ule zërin, se po të dëgjon gjithë katundi! Nuk u bë hataja për një kungll! Hajde ikim, dalim prej këtu.
Po Ageta filloj të nxehej edhe më shumë. A nuk kishte hak të nxehej?! Si? Të vijë i biri i botës, të ngjitet për trungut të ftoit pranë murit, të futet në verandën, ku ajo mban gjithë produktet e djersës së vet, dhe të vjedhë?! Kurse burri të të thotë, që të ulësh zërin, sepse, medemek, nuk na qenka bërë hataja?! Jo, ore, jo! Nuk është kështu! Se, që ta dini ju, këtu nuk bëhet fjalë, çfarë mori hajduti? Mori një kungull, katër pesë kaptina hudhrash, dy kokrra qepë, një kokërr ftua, a ç’dreqin tjetër! Këtu bëhet fjalë për vjedhjen! Për vjedhjen si një ves i ndyrë. Nëse u ka rënë nepsi në një kungull të pjekur në furrë, le të vijnë t’ia lypin Agetës si njerëzit, dhe ajo ua fal?! Por, jo kështu…!
Teksa shfrynte kësisoj, ajo mori një fletore, bashkë me një laps, dhe nisi të shkruante aty, emrat dhe sasinë në numër, për çdo produkt që gjendej në verandë.
– Të paktën të mos na marrin për budallenj, – tha. – Të dimë me saktësi çfarë kemi; dhe nëse guxojnë e vijnë prapë, të kuptojmë çfarë morën.
– Për sa kohë nuk e kemi ndërtuar avllinë, dera që të nxjerr në verandë, duhet mbajtur gjithmonë mbyllur me çelës nga brenda, – i kujtoi i shoqi.
Ageta e kuptoi ku rrihte ai, dhe u bë nervoze.
– Po të thashë, more burrë, që unë e mbaj gjithnjë të mbyllur me çelës derën! E kam merak vetë këtë gjë; mos ma thuaj njëqind herë!
Kur zbritën shkallët dhe u futën në dhomën ku rrinin, i zoti i shtëpisë, zuri vend në tryezën e ngrënies; pastaj, i tha gruas t’i mbushte një pjatë groshë me qepë të fërguara, si dhe një spece të vetme me gjizë.
Tashmë, që u mor vesh, se paska qenë punë hajduti, atij iu largua ajo llurbë dyshimi, që e mundonte. Çdo gjë qe në rregull për tē. Qe çelur në fytyrë dhe ndjehej në fill të mirë. Madje, qe bërë në qejf, e nisi t’i thoshte të shoqes edhe ndonjë fjalë giciluese, thjeshtë për humor. Dhe qeshte.
Ageta e dëgjonte e mikluar, por sytë nuk ia hidhte.
I shtroi të hante darkë; dhe ai hëngri, sepse i kishte ardhur oreksi.
Si hëngri, Kabil Bokali, piu edhe një mashtrape me lëng hoshafi kumbullash; pastaj, u zdërgjà njëherë në divan, dhe me sytë gjysëm të mbyllur, tha:
– Thonë, Ageta, që dimri do të jetë i ashpër; dhe pritet të vijë një stuhi e madhe!
Po e shoqja kish nisur të lante enët në korridor; as që dëgjoi çfarë tha ai.
Kur u kthye në dhomë, e gjeti teksa gërhiste shtrirë në divan.
I thirri që të ngrihej; të ngjitej lart dhe të flinte në dhomën e gjumit; por ai, vetëm sa lëvizi pak përgjumësh e nëpërdhëmbi ta linte rehat. Ç’të bënte? I hodhi një jorgan sipër dhe e la aty ku ishte.
Të nesërmen, qe ditë e martë. Prap mjegulla hapërdahej e mblidhej me vrunduj gjithandej.
Ageta, u ngrit nga shtrati, andej nga ora tetë e mëngjesit. Zbriti shkallët dhe pá, që i shoqi, nuk ishte në shtëpi. Kishte dalë për punë.
Kaluan dy ditë, duke vrarë mendjen të gjenin, cili kishte qenë hajduti, por as burri, as gruaja, nuk ia qëlluan dot.
Të premten, Kabili vajti në qytet, të merrte këpucët që pati dërguar t’i rregullonte.
Si mori këpucët, ai ktheu edhe njëherë nga vëllai i tij, Martini.
Ngase u shtruan në një goxha muhabet, u bë vonë dhe nuk e lanë të dilte.
– Rri sonte, – i thanë. – Shko nesër, se nuk bëhet hataja.
Dhe ai ndejti, bujti atë natë aty.
Të nesërmen, qe ditë e shtunë. Po bëheshin pesë ditë rresht me mjegull!
Ai u kthye në katund andej nga ora dhjetë e paradites.
Kur hyri në oborr, i gjeti të dy fëmijët jashtë. Po jashtë bënte ftohtë; fëmijët ishin të vegjël; njëri gjashtë, tjetri pesë vjeç; dhe mërdhihnin.
Sa e panë, u nisën turravrap ta përqafonin.
– Përse keni dalë jashtë? – i qortoi me dashuri ai.
– Na tha mami, – u përgjigj më i madhi. – Na tha të dalim e të luajmë.
Ai i përqafoi të dy njëherësh. Pastaj nxorri e u dha karamelet, që ua kishte blerë në qytet.
Ato çaste, bum, u dëgjua një zhurmë e mbytur. Ktheu kokën dhe pá të lëviznin degët e ftoit pranë verandës.
Nuk kishte pikë dyshimi, që dikush kishte qenë në verandë; ishte varur për degëve të ftoit pa e pikasur ai; qe hedhur në tokë dhe ia kishte mbathur.
Nxitoi të shihte, por nuk pa njeri!
– Prapë hajduti! – i tha ai të shoqes, teksa hyri në shtëpi me fëmijët për dore.
Ashtu si atë natën e parë, gruaja tirte lesh e ulur në shkallë. Lëmshi i fillit në boshtin, që ajo vërtiste me dorën e djathtë, qe trashur bajagi shumë.
– Ç’thua?! – u habit ajo. – Tani e pé?!
– Nuk e pashë, por dëgjova përplasjen e këmbëve kur u hodh në tokë, që nga veranda. Ka zbritur për degëve të ftoit, sepse i pashë të lëviznin!
– He, ç’bela na gjeti! – ia bëri ajo. – Hajde të ngjitemi në verandë, që të shikojmë, çfarë na kanë marrë kësaj here!
Ajo la në divan furkën dhe boshtin me lëmshin e perit; dhe që të dy, nisën të ngjisnin shkallët për në katin e dytë.
Edhe fëmijët, u bënë kuriozë dhe iu qepën nga pas prindërve.
Sapo dolën në verandë, Ageta, i ngjiti dorën asaj fletores së inventarit. E pati bërë tub dhe e kishte futur në një kavanoz bosh, pa kapak.Kësaj here, ajo e nisi numërimin me lëvarët e hudhrave:
– Një, dy, tre, katër… Pesë lëvarë. – tha ajo, pasi i kishte hedhur një sy fletorës që mbante në dorë. – Në rregull me hudhrat.
Pastaj, nisi të numëronte kurorët e qepëve: gjashtë kurorë!
– Në rregull edhe me qepët.
Dy fëmijëve, kjo puna e numërimit, po u dukej një lojë fort zbavitëse, ndaj nisën të numëronin edhe ata, secili për hesap të vet:
– Një, dy, pesë, tre…, – ngatërrohej i vogli teksa numëronte lëvarët e hudhrave me gishtin e vogël të kthyer si çengel.
Më i madhi, i numëronte të gjitha produktet bashkë, – gjithshka, që i zinin sytë; dhe po i afrohej me numërim shifrës tridhjetë.
Edhe i zoti i shtëpisë, numëronte, por e bënte në heshtje, duke ndjekur me sy numërimin e të shoqes.
Si kishte kaluar në inventar hudhrat, qepët, tufat me çaj, kavanozët e reçelit, kungujt, thesin me arra, qypat dhe një thes me fasule, u duk se inventari po shkonte për së mbari; por, kur gruaja hapi arkën, vuri re se mungonin dy ftonj!
Në fletore, ajo kishte shënuar tetë kokrra, kurse në arkë gjendeshin vetëm gjashtë.
– Çfarë maskarai! – tha prap e skandalizuar ajo. – Paska marrë dy ftonj!
I shoqi nisi të vriste mendjen: çudi! Përse nuk kishte marrë edhe ndonjë gjë tjetër?!
Me sa dukej, kishin të bënin me deqinë e një loje shumë dinake: që të zotët e shtëpisë të mos kuptonin se ishin vjedhur, hajduti kishte vendosur të vidhte nga pak!
– Ageta! – foli burri, që ishte kredhur në mendime. – Po sikur ta presim ftojin. Ai për degëve të ftojit ngjitet në verandë!
Ato çaste, u dëgjua apet zëri i asaj pulës, që këndonte si gjel.
Saora, gruaja u kthye dhe i nguli një vështrim qortues.
– A ke luajtur mendsh, Kabil?! – pyeti ajo. – Si u pritka ftoi, që janë dashur dhjetë vjetë të rritet, e që për çdo vit, i marrim gjithnjë e më shumë kokrra?!
Ai uli kokën, u përtyp njëherë në heshtje, pastaj tha:
– Po c’të bëjmë, pra, sipas teje, Ageta?!
– Po a do ta ndërtojmë avllinë, apo jo?! – pyeti gruaja. – Si të ndërtojmë avllinë, nuk do kemi më kësi telashi.
E lanë verandën dhe zbritën poshtë, në katin e parë.
Zunë vend në tryezë, ku të gjithë bashkë, hëngrën drekë, duke vrarë mendjen në heshtje, e duke hedhur ndonjë fjalë në të rrallë.
Pastaj, si mbaruan së ngrëni, i shoqi mendoi, që nuk do të ishte keq, sikur t’ia niste të hapte themelet e avllisë. Dhe, kur të kishte mundësi, pak e nga pak, të fillonte të fuste aty, gurët e themelit. Më vonë, ndoshta, në verë, të ngrinte një murë me plitharë.
– Po dal të marr kazmën dhe lopatën, që t’ia nis të hap themelin e avllisë, – i tha ai tek e mbramja të shoqës.
– Si të duash, – tha ajo, pa treguar ndonjë interes për atë çfarë tha i shoqi.
Pati marrë furkën dhe kish nisur të tirte lesh duke vërvitur boshtin me lëmshin, që minutë pas minuti, vinte e bëhej më i madh.
Ai doli nga shtëpia dhe u fut në plevicën, që ndodhej ngjit me murin e anës së majtë të shtëpisë.
Vite më parë, kishin pas mbajtur aty lopën, por pas tufëzimit të bagëtive nga shteti, mbanin almiset e punës, si dhe sende të ndryshme, që nuk përdoreshin shpesh.
Kur hyri aty brenda, vuri ré, që disa thasë të zbrazur, që ai, i kishte pas palosur mbi një fuçi bosh, gjendeshin përdhé në një qoshe!
Teksa i ngriti për t’i vendosur në vendin ku i pati lënë më parë, zbuloi një kungull misiri, bashkë me dy ftonj të verdhë! Kungulli ishte dërmishur e çarë; kurse ftojntë, qenë kafshuar!
Atëherë, u pataks!
Ra në gjunjë dhe ngeli një copë herë me sytë përdhé, mu si ajo viktima, që pret t’i bjerë në qafë shpata e xhelatit.
Mandej, zgjati dorën dhe mori një lugë të vjetër, që u gjend aty pranë; dhe, me mendjen e përhumbur, si në tym, nisi të gërryente me bishtin e saj, kotsëkoti, dheun e butë të dyshemesë.
Pas tre-katër minutash, u ndërmend dhe pá, që duke gërmuar kësisoj, kishte hapur në tokë një gropë në formë varri! Provoi të kujtonte synimin, për të cilin kishte hyrë aty, por nuk ia doli dot.
Era pëshpëriste dhe vajtonte vrimave të çatisë; dhe të ftohti aty u bë më i ashpër. Pastaj, erdhi një çast, kur pëshpërimat dhe vajtimet e erës ndaluan. Atëherë, ai kuptoi, që nuk kishte qenë era, por mendja dhe shpirti i tij. Hodhi lugën, që mbante në dorë dhe u ngrit e doli jashtë, përçudshëm e me mendje të bjerrur.
Jashtë, mjegulla qe bërë më e dendur. Degët e zhveshura të pemëve në oborr, ishin lagur; patën krijuar bulëza uji dhe kishin nisur të pikonin; po atij iu duk sikur qanin me lot. Ndjeu një nevojë, që të ecte. Të ecte kuturu. T’ia mbathte hapaqorras, pa e ditur se ku do ta çonin këmbët, derisa të binte e ta përpinte ndonjë hon. Por, sapo kujtoi fëmijët, iu bë sikur i kapën zemrën me dorë. Atëherë, u rrënqeth. Deshi të klithte, po klithma i qe ndryrë përbrenda. Memzi merrte frymë, athua se ia kishin lidhur trupin nyje.
U kthye dhe hyri marrakëmbëthi në korridorin e shtëpisë.
Fëmijët, bënin shamatë e ziheshin me njëri-tjetrin në dhomën e ndenjes.
Ageta, qe ulur në shkallë; dhe si gjithmonë, tirte lesh. Në miset e fytyrës së saj të bukur, pushonte një nur i ëmbël, por tinzar. Sapo kishte përfunduar një lëmsh të hatashëm, dhe kish nisur të pështillte për boshtit lëmshin tjetër.
I heshtur mu si një murg, ai u nis të futej në dhomën ku gjendeshin fëmijët.
Ato çaste, ndodhi, që boshti, me të cilin e shoqja vërviste lëmshin, i shpëtoi nga dora. Atij, iu ngatërruan këmbët në perin e shpështjellë dhe u rrëzua.
– U vrave?! – pyeti ajo.
Ai nuk u përgjigj.
I shtrirë në dyshemenë prej çimentoje, fërkonte gjunjët me dhëmbët e shtrënguar e sytë e rrëmbushur me lot.
