Shtjefën Gjeçovi u vra më 14 tetor të vitit 1929. Vrasja e tij ishte organizuar nga shteti jugosllav i asaj kohe.
“… në interpelancën e zhvilluar më 11 nëntor të vitit 1929, që ishte thirrë me rastin e vrajes së Gjeçovit më 14 tetor të po atij viti në Zym të Hasit në Kosovë. Seancën e drejtoi kryetari i Parlamentit Pandeli Evangjeli, ndërsa për Gjeçovin, për mënyrën e vrasjes dhe për kërkesën që të zbardhet e vërteta rreth kësaj vrasjeje të përmasave kombëtare drejtuar ministrit të atëherëshëm të punëve të jashtme të Shqipërisë, z. Rauf Fico, folën deputetët Fiqri Rusi, Kol Mjeda, Jashar Erëbara.”
Nga Dr. Besim Muhadri
Shtjefën Konstadin Gjeçovi është padyshim një nga fi gurat më komplekse dhe më poliedrike e kulturës, letërsisë dhe shkencës sonë. I lindur në Janjevë të Kosovës në vitin 1874 dhe i shkolluar në Troshan të Lezhës, në Fojnicë e në Derventë të Banja Llukës (Bosnje dhe Hercegovinë) si dhe në Kreshevë të Dalmacisë, ai gjatë atyre viteve do të pajiset me një kulturë të gjerë intelektuale për kohën. Edhe pse i veshur me petkun e fratit, që shërbeu në shumë vende të Shqipërisë dhe të Kosovës, ai me përkushtimin e tij në shumë fusha të dijes, shkencës, kulturës, letërsisë, të arsimit, trashëgimisë popullore dhe zakonore, arkeologjisë etj., gjatë 53 viteve të jetës, arriti të krijojë një opus të gjerë, duke lënë pas vetes një veprimtari shumë të çmuar. Madje në disa fusha, si në atë të arkeologjisë dhe të së drejtës sonë zakonore do të jetë edhe nismëtar.
Përkushtimi i tij në të gjitha këto fusha të dijes, që nënkupton edhe përkushtimin e tij të pamohueshëm dhe shumë të guximshëm intelektual dhe atdhetar, do të jetë fatal për të, sepse më 14 tetor të vitit 1929 do të vritet nga xhandarmëria serbe. Vrasja e tij në një moshë kur mund të jepte një kontribut të rëndësishëm në fushat ku punonte, do të jetë një humbje e madhe për kulturën shqiptare në përgjithësi, vdekje e cila do të këpuste në mes ëndrrën e realizimit të shumë projekteve të nisura nga ana e këtij kolosi, vlerat e të cilave janë të pakontestueshme.
VRASJA E GJEÇOVIT DHE REAGIMI I SHTYPIT DHE SHTETIT SHQIPTAR
Se Gjeçovi ishte shtetas shqiptar dhe se kishte edhe pasaportë shqiptare, ndonëse kishte lindur në Kosovë, këtë e pohojnë edhe zyrtarët e lartë të atëhershëm të shtetit shqiptar, përkatësisht të mbretërisë shqiptare, të saposhpallur. Dhe kjo e vërtetë kaq e patjetërueshme thuhet foltoren e Paralamentit shqiptar, në interpelancën e zhvilluar më 11 nëntor të vitit 1929, që ishte thirrë me rastin e vrajes së Gjeçovit më 14 tetor të po atij viti në Zym të Hasit në Kosovë. Seancën e drejtoi kryetari i Parlamentit Pandeli Evangjeli, ndërsa për Gjeçovin, për mënyrën e vrasjes dhe për kërkesën që të zbardhet e vërtet rreth kësaj vrasjeje të përmasave kombëtare drejtuar ministrit të atëherëshëm të punëve të jashtme të Shqipërisë, z. Rauf Fico, folën deputetët Fiqri Rusi, Kol Mjeda, Jashar Erëbara etj.
Para se të vritej Gjeçovi ishte dërguar për të shërbyer në Zym të Hasit të Kosovës, punë të cilën më parë e kishte bërë edhe në Zllakuqan, Pejë dhe Gjakovë. Ardhja e tij për të zhërbyer në Zym të Hasit, ishte një ngjarje e shënuar jo vetëm për kishën e Zymit, por edhe për komunitetin e këtij lokaliteti, si të konfesionit katolik ashtu edhe të atij musliman. Gjeçovi, kudo që shkoi për të shërbyer, e kishte dëshmuar veten se qëllimi i tij, para së gjithash, ishte atdheu. Prandaj, ai nuk dallonte dot njerëzit sipas konfesioneve.
Se Gjeçovi nuk bënte dallime fetare në mes të bashkëkombasve të tij, këtë e dëshmojnë edhe raportet shumë të mira me burrat e konfesionit musliman, kudo që shërbeu, e në veçanti në Has, raporte të cilat i kishte ndërtuar para se të vinte për të shërbyer në kishën e Zymit. Se ai kishte miq gjithandej fshatrave të Hasit, këtë e pohonte edhe njëri nga nxënësit e Gjeçovit, atdhetari dhe luft ëtari i çështjes kombëtare, tash i ndjerë, Tafë Selman Përvizi (1919-2010), i cili në mes tjerash rrëfente: “Gjeçovi, apo “Frrati i Zymit”, siç e quanin banorët e Krajkut dhe të fshatrave të tjera të Hasit, kishte marrëdhënie miqësore dhe vëllazërore shumë të mira me xhaxhain tim, Bajramin.
Ai shpesh vinte në kullën tonë dhe bisedonte me axhën dhe burrat e tjerë të fshatit. Unë atëherë isha fëmijë dhe nuk i kuptoja bisedat e tyre. Në një rast, si sot më kujtohet, isha duke udhëtuar bashkë me xhaxhain Bajramin nga Zymi për në Krajk. Po kthehesha nga shkolla. Në rrugë, atje mes malesh, takuam Patër Gjeçovin që po shkonte në Zym. U mor ngryk me axhën dhe më pas mua më pyeti se si quhesha dhe çka isha. Hoxha, i cili në shkollën e Zymit ku unë ndiqja mësimet në klasën e parë na jepte mësimin e fesë, na kishte thënë se kur të na pyeste dikush se çka jeni, ju duhet të thoni se jemi turq elhamdyrilah, prandaj ashtu i thash edhe Fratit, por ai menjëherë reagoi dhe më tha: “Jo, ti nuk je turk, por je shqiptar e bir i shqipes” dhe vazhdoi t’i mëshonte krahëve
ashtu sikurse fluturonte shqiponja.
Unë nuk e kuptoja se çka më thoshte ai dhe çka ishte ai send, që iu bënte ashtu krahëve. U mbështeta pranë xhaxhait, por Frati m’u afrua dhe më përqafoi, duke më thënë se “kur të të pyes dikush se çka je, ti duhet t’i thuash se je shqiptar, sepse ne jemi shqiptarë. Hoxha dhe mësuesi juaj nuk ju mësojnë mirë, sepse ata nuk ju duan as ju e as popullin tonë. Isha i vogël atëherë, ndoshta nuk isha ende 9 vjeç dhe s’i kuptoja të gjitha ato fjalë”.
Para se të vinte në Zym të Hasit të Kosovës, ai kishte shërbyer në disa vende, si në: Pejë, Laç Sebasta, Durrës, Rrubik, Sapë, Shkodër, Th eth, Prekal, Gomsiqe, Vlorë, Zarë etj. Mirëpo, edhe pse Zymi është vendi fundit ku do të shërbejë nën petkun e fratit, megjithatë ky fshat, ashtu sikurse edhe krahina e Hasit në përgjithësi, nuk ishin të panjohura për Gjeçovin, sepse këtu ai kishte qenë edhe shumë herë të tjera, mdje edhe kur ishte fare i ri.
Në këtë vend ai kishte ardhur për angazhime në fushën e kulturës popullore, siç është mbledhja dhe kodifi kimi i të drejtës sonë zakonore, “Kanuni i Lek Dukagjinit”, por edhe për mbledhjen e fj alëve të urta, gjurmimeve arkeologjike, tregimeve dhe legjendave popullore, të cilat veprimtari do t’i vazhdojë edhe pas emërimit frat në kishën e Zymit, apo më mirë të themi deri në frymën e fundit të jetës së tij, e cila u shua barbarisht dhe shumë herët.
Se ai kishte qenë në Zym dhe në Has gjetiu dhe se ai me këtë vend kishte lidhje shpirtërore dhe mbase edhe familjare, e dëshmon edhe përdorja në krijimet poetike, pseudonimin “L’keni i Hasit”, një toponim ky i një liqeni natyror karakteristik, që ndodhet në mes të Zymit dhe fshatrave Lukije dhe Ramajë të Hasit. Brigjeve të këtij liqeni, të cilin banorët vendës e quajnë “Likeni i Zymit”, ndërsa Gjeçovi, për shkak të afinitetit që kishte në shpirtin dhe mendjen e tij krahina e Hasit, atë e quajti “L’keni i Hasit”, ai do të kërkonte gjurmë lashtësie, prandaj e përdori me shumë krenari si pseudonim të vetin në të gjitha krijimet e tij poetike por edhe të tjera, të publikuara në revistën “Albania” të Faik Konicës, që botohej në atë kohë në Londër.
VRASJA E GJEÇOVIT ISHTE VRASJE POLITIKE
Shtjefën Gjeçovi u vra më 14 tetor të vitit 1929. Vrasja e tij ishte e përgatitur mirë. Ai u vra në një pritë të organizuar nga shteti jugosllav i asaj kohe. Vrasja u krye në vendin e quajtur Rezina, që ndodhet në mes fshatit Krajk dhe Zym. Sipas të dhënave zyrtare, që i lexojmë nga një raport i ministrit të punëve të jashtme të Mbretërisë së Shqipërisë, të paraqitur në një interpelancë në Parlamentin shqiptar, e cila u zhvillua me 11 nëntor të vitit 1929, të kryesuar nga kryeministri i atëhershëm i Shqipërisë, Z. Pandeli Evangjeli, e cila u botua në gazetën e Federatës Panshqiptare Vatra, “Dielli”, të datave 6 dhe 10 dhjetor të vitit 1929, rezulton se Gjeçovi ishte vrarë nga xhandarmaria jugosllave. Arsyet janë politike, ngase regjimin jugosllav e kishte penguar veprimtaria patriotike e Gjeçovit.
Me të ardhur për të shërbyer në Zym, në korrik të vitit 1928, Gjeçovi bëri “gabimin” e parë, duke rivarrosur eshtrat e At Luigj Palaj, një bashkëvendës i tij nga Janjeva, i vrarë dhe i masakruar 15 vite më parë, sepse kishte kundërshtuar konvertimin e shqiptarëve nga katolik në ortodoks. Mirëpo, kulmi i “arsyes” së vrasjes së Gjeçovit kishte qenë një zënkë verbale në mes tij dhe mësuesit serb Stanimiroviç, që mësonte nxënësit shqiptarë në shkollën e Zymit. Mësimi zhvillohej në gjuhën serbe. Në këtë shkollë, ku përveç fëmijëve të konfesionit katolik, mësonin edhe fëmijë të konfesionit musliman, të fshatit Zym dhe të fshatrave të tjera përreth, si Krajk, Gjonaj, pastaj Lukije, Ramajë etj.
Aty, mësimin e fesë e jepte Gjeçovi, i cili nuk i dallonte fëmijët për nga konfesioni. Në një orë, derisa mësuesi Stanimiroviç po zhvillonte mësim, u kishte thënë nxënësve se “Vendi juaj quhet Stara Serbia” dhe se serbët kishin qenë banorët e parë të këtij vendi, ndërsa shqiptarët ishin ardhacak. Gjeçovi këtë ose e kishte dëgjuar vetë, ose ia kishin treguar nxënësit apo fshatarët, prandaj ishte tërbuar fare. Edhe më parë nuk ishte pajtuar me qëndrimet shoveniste të mësuesit serb, i cili ishte një antishqiptar i përbetuar, prandaj nuk ishte përmbajtur dot. Kësaj radhe ai kishte hyrë në konflikt verbal.
Madje thuhet se kishte hyrë në klasë dhe e kishte goditur “mësuesin” në prani të nxënësve. Rasti ishte lajmëruar në xhandarmëri, ku për fat të keq, përveç serbëve, punonte edhe ndonjë shqiptarë. Skenarit të vrasjes së Gjeçovit, i cili ishte përgatitur më herët, tani i ishin krijuar kushtet e realizimit përfundimtar. Pjesë e skenarit ishte edhe një “ftesë”, kinse po e thërriste në Prizren Prefekti. Ndonëse ishte shumë i bindur se diçka e keqe po përgatitej për të, Gjeçovi pranon të shkojë në Prizren. Me vete merr edhe dy përcjellës, shërbëtorin e kishës, Mark Thaqi dhe atë të Komunës, që në atë kohë ishte Sherif Kerhani, një burrë nga Kërhani i cili ka vdekur shumë vonë dhe ishte një nga dëshmitarët kryesor për vrasjen e Gjeçovit.
Me të arritur në Prizren, para se të shkonte në Prefekturë, Gjeçovi shkon në Ipeshkëvi për ta njoftuar arqipeshkvin për “ftesën” që i ishte bërë nga ana e prefektit. Mirëpo ipeshkvi nuk kishte treguar ndonjë habi dhe thuhet se e kishte pritur me shumë gjakftohtësi këtë njoftim të Gjeçovit. Pas këtij njoftimi që i bënte eprorit të tij për paraqitjen te prefekti, Gjeçovi vazhdon rrugën për në Prefekturë, ku mendonte se po e priste prefekti. Mirëpo prefeketi shpreh “habi” për këtë njoftim dhe i thotë se duhet të jetë bërë ndonjë gabim, sepse ai nuk e kishte ftuar. Dhe kjo shprehje “habie” e prefektit me shenjën e “mosdijenisë” përe një ftesë të tillë dhe të arsyetimit së mbase ishte bërë ndonjë gabim, Gjeçovit i shkaktoi revoltë, të cilën e shprazi para syve të prefektit të Prizrenit.
Pas daljes nga prefektura, ai kthehet sërish në Ipeshkëvi për ta njoftuar atë se njoftimi sipas prefektit kishte qenë “gabim”. Prapë reagimi i prefektit ishte i ftohtë dhe gati i papërfillshëm. Ai nuk ndërmori asgjë për të kuptuar se ç’ishte kjo thirrje në prefekturë, ashtu sikurse nuk ndërmori asgjë as për të mbrojtur Gjeçovin, apo së paku për ta ndalur atë ditë aty, në mënyrë që të siguronte informacione më të hollësishme në lidhje me atë që po zhvillohej rreth fratit që ishte edhe vartësi i tij.
I zhgënjyer thellësisht nga kjo indiferencë e ipeshkvit dhe qëndrimi i prefektit, Gjeçovi do të niset për Zym. Tashmë ishte i bindur se diçka ishte përgatitur për të. Udhën e vazhdoi bashkë me dy shoqëruesit e tij, Sherif Kërhanin dhe Mark Thaqi Në rrugën Prizren-Gjakovë, përkatësisht në mes Landovicës dhe Piranës, në të majtë, ai kthen për Has. Kalon Drinin dhe del në fshatin Krajk. Kalon edhe Krajkun dhe merr rrugën për Zym, rrugë të cilën e kishte kaluar sa e sa herë, mirëpo mbi Krajk, përkatësisht në vendin e quajtur Rezinë, ai has në pritë. Vrasja bëhet në mënyrën më makabre. Gjeçovi qëllohet me një plumb në kokë, përkatësisht në sy, për t’u goditur nga afërsia edhe me pesë plumba të tjerë.
Na raportin e komisionit parlamentar të prezantuar nga ana e ministrit të Punëve të jashtme në interpelancën e kërkuar nga ana e deputetëve të Parlamentit shqiptar, të mbajtur më 11 nëntor të vitit 1929, ndër të tjera thuhet se Gjeçovi kur u vra dëshmitar ishin qindra punëtorë që po punonin në rrugën Prizren – Gjakovë. Unë mendoj se kjo nuk është shumë e saktë, sepse vrasja e Gjeçovit nuk u bë në aksin rrugor Prizren-Gjakovë, por pasi ishte shmangur nga kjo rrugë dhe pasi kishte kaluar Drinin, përkatësisht në mes fshatrave Krajk dhe Zym, në vendin e quajtur Rezina.
Vendi i vrasjes së Gjeçovit ka një distancë të madhe me rrugën Prizren-Gjakovë, në të cilën, siç thuhet, po punonin qindra punëtorë dhe nuk ka fare të bëjë me realitetin, sikur nuk janë të vërteta shumë “fakte” të tjera që paraqiten nga ana e ministrit të Punëve të jashtme të Mbretërisë Shqiptare. Vrasja e tij shkaktoi dhimbje, indinjatë dhe frikë. Ishte një vrasje jo vetëm sa për të likudiuar njërin nga kundërshtarët e regjimit serbo-sllav, që kishte pushtuar tokat shqiptare dhe vazhdonte të mbante në robëri një popull të tërë josllav, por edhe për arsyena të tjera. Ishte koha e realizimit edhe të planeve të tjera për shfarosjen e shqiptarëve.
Vrasja e Nazim Gafurrit, deputetit shqiptar në pralamentin jugosllav, më 1928, e pasuar nga atentatet kundër Gjeçovit (1929), Milan Shuflajt më 1931 dhe ajo kundër Hasan Prishtinës (1933), ishin një kurorëzim i përpiktë i planeve të regjimit serb e jugosllav për të shuar shpirtin kryengritës tek shqiptarët si dhe për të vrarë dhe likuiduar intelektualët që kishin ngritur zërin ndaj shtypjes dhe planeve shafrosëse serbe ndaj shqiptarëve të Kosovës, të cilët në “bashkëpunim” të heshtur edhe me shtetin shqiptar, dhe me një marrëveshje me Turqinë po i dëbonin shqiptarët etnik nga trojet e veta stërgjyshore dhe po i degdisnin shkerëtirave të Anadollit.
A ISHTE E PËRGATITUR MË HERËT VRASJA E GJEÇOVIT?
Pyetjet se: A ishte vrasja e Gjeçovit skenar i përgatitur më herët? A kishte dorë në këtë vrasje prefekti i Prizrenit? A ishte njoftuar ipeshkvi, janë pyetje të cilave do të mundohemi t’ju përgjigjemi në rreshtat në vijim. Shprehja e habisë e prefektit në kohën kur Gjeçovi lajmërohej në zyrën e tij, ashtu sikurse edhe marrja me shumë gjakftohtësi e njoftimit të Gjeçovit nga ana e arqipeshkvit, janë shenja të sigurta se edhe Prefektura, por edhe Ipeshkvia atë ditë ishin në dijeni të asaj që ishte përgatitur për Gjeçovin. Se prefekti ishte në dijeni, këtë nuk duhet diskutuar, mirëpo duhet diskutuar çështjen e Ipeshkvisë.
Shprehja e mosinteresimit për të mbrojtur vartësin e tij nga ana e Ipeshkvit, ashtu sikurse gjakftohtësia në të dy rastet kur Gjeçovi e njoftonte atë në lidhje me rastin e paraqitjes në prefekturë dhe për shprehjen e “habisë” së prefektit se ndoshta ishte bërë gabim në këtë rast, sepse ai nuk e kishte ftuar, janë shenja që të lënë mundësinë e dyshimit se ai ishte në dijeni të kësaj pune. Se kjo mund të ishte kështu, kjo pohohet edhe në një relacion të konsullit italian në Shkup, i cili, në mes tjerash thoshte se “peshkopi i Prizrenit kishte
dijeni për çka i përgatitej Gjeçovit” e aq më keq kur ai pohonte se krerët e urdhërit françeskan gjithnjë kishin mbajtur anën e administratave shtetërore dhe ushtarake dhe kishin miratuar kërkesat e tyre për lëvizjet e Gjeçovit (AQSH i RSH, fondi 58, dosja 100), traditë të cilën e kishte vazhduar me këtë rast edhe arqipeshkvi i Prizrenit.
Këtë fakt e evidenton dhe e përforcon edhe njëri ndër studiuesit më të përkushtuar të veprës dhe jetës së Gjeçovit, Ruzhdi Mata, i cili citon fjalët e konsullit italian të shprehura në relacionin e lartpërmendur. Kjo që thuhet nga ana e konsullit italian të bindë plotësisht se vrasja e Gjeçovit ishte e përgatitur shumë kohë më parë. Një vrasje me paramendim dhe e miratuar, apo mbase edhe iniciuar nga vetë Ipeshkëvia e Prizrenit, apo çka është edhe më keq mbase edhe më vetë urdhërin e arqipeshkvit, i cili sikur ishte “lodhur” me veprimet” politike dhe atdhetare të Gjeçovit. Ai e njihte Gjeçovin dhe aftësitë e tij në të gjitha fushat.
Ai e njihte edhe shpirtin rebel të Gjeçovit dhe mbase edhe xhelozonte në aftësitë e këtij njeriu në të gjitha ato fusha dhe i cili nuk qëndronte aspak prapa as në fushën e teologjisë. Gjeçovi kudo që shkonte e bënte për vete popullatën, pa dallim feje. I organizonte në mbledhjen e visarit popullor dhe arkeologjik. Ua mësonte gjuhën shqipe dhe përhapte arsimin shqip kudo dhe kjo sikur binte në kundërshtim me “parimet e fesë”. Heshtja apo gjakftohtësia e arqipeshkvit të Prizrenit ndaj këtij skenari që po përgatitej ndaj kësaj figure markante të historisë, kulturës e të kishës shqiptare, ishte më tepër se krim. Ishte një ndihmesë në krim e ndihma apo dijenia për bërjen apo ndodhjen e krimit, edhe pse jo në mënyrë të drejtëpërdrejtë, mund të cilësohet e barabartë me krimin.
Se vrasja e Gjeçovit ishte e planifikuar dhe e organizuar, këtë e dëshmon edhe dosja e “Bozha Maksimoviq-Kundak”, “në të cilën, ndër të tjera, mirëfilli del se ishte bërë plani ekzekutiv për likuidimin e Hasan Prishtinës, Nazim Gafurrit, Shtjefën Gjeçovit dhe Millan Shufllajit. Kjo dosje do të shpaloset më 1927, me shifrat: ”N.Gafurri-populli”; “Sh. Gjeçovi-Kisha”; “M. Shufllaj-historia” dhe “H. Prishtina-Kosova”.
Pra, këto shifra do të thonë se ndaj personave të theksuar duhet bërë atentate. Atentatet u bënë në kontinuitet me qëllim për ta shfarosë popullin, për ta rrënuar kishën katolike shqiptare, e cila kishte dhënë prova të mëdha atdhetarie sidomos në Kongresin Kombëtar të Alfabetit në Manastir (1908), por edhe për ta falsifikuar historinë dhe për ta sllavizuar Kosovën gjatë viteve 1928-1933. Dosja pansllaviste serbe shpaloset me likuidimin mizor të Nazim Gafurrit më 9 maj 1928, Shtjefën Gjeçovit më 14 tetor 1929, Millan Shufllajit më 18 shkurt 1931, Hasan Prishtinës ish kryeminister i Shqipërisë vritet më 13 gusht 1933…” (Ismet Jonuzi-KROSI, Ylli Press, 2011)
KUSH ISHIN VRASËSIT?
Për vrasjen e Gjeçovit, regjimi i Beogradit akuzat i drejtonte kah Shqipëria, kinse atë e kishin vrarë shqiptarët, ngase ky ishte jugosllav dhe kundërshtar i regjimit të Shqipërisë. Ky ishte formulimi zyrtar i arsyetimit të vrasjes së Gjeçovit, të cilin Beogradi ia shfaqte të përkohshmes “The Near Hase an India” (Ruzhdi Mata, f. 105), që u botua në dhjetor të vitit 1929, do të thotë pak kohë pasi që parlamenti shqiptar kishte diskutuar për vrasjen e Gjeçovit dhe ministri i jashtëm i Shqipërisë kishte kërkuar sqarime rreth kësaj vrasje.
Pas kësaj Beogradi zyrtar u mundua të mbulonte rastin me arrestimin dhe fajësimin e pesë të akuzuarve për vrasjen e Gjeçovit. Në mesin e të akuzuarve ishin: shërbëtori i kishës, Mark Thaqi, bujku Ndue Marku, për të cilin Ruzhdi Mata thotë se kurrë nuk u mësua se kush ishte në të vërtetë ky njeri. Pastaj komandanti i xhandarmarisë, Jenka Januzi si dhe xhandarët e zymit Trifun Petkoviqi, Hasan Riza e Sadik Asanoviçi.
Siç shihet në vrasjen e Gjeçovit, përveç skenarit të vrasjes, ishte bërë edhe skenari i listës së vrasësve, përkatësisht i suitës së vrastarëve, të cilët për të humbur gjurmët e dyshimit duhet të ishin të përzier. Në këtë “listë” shihet se ka xhandarë, por edhe banorë vendës të Zymit. Po ashtu regjimi vrastar i Beogradit kishte menduar mirë që të bënte edhe përzierjen e konfesioneve e të nacionaliteteve: Kishte katolikë e muslimanë, shqiptarë e serbë, që do të thotë se në këtë vrasje duhej krijuar një paqartësi, mjegull.
Një “mjegull” të tillë regjimi i Beogradit u mundua ta krijojë edhe me rastin e stisjes së një shpifjeje, ku thuhet se Gjeçovi u vra nga shërbëtori i kishës nga motive xhelozie, se kinse Gjeçovi i kishte dhunuar gruan, gjë që bie në kundërshtim me natyrën dhe karakterin e Gjeçovit. Kjo shpifje ishte demantuar nga shërbëtori i kishës Mark Thaqi.
Vasësit e Gjeçovit ndoshta edhe mund të jenë shqiptarë; të konfesionit katolik a musliman, kjo s’ka fare rëndësi. Mirëpo një gjë duhet pasur parasysh, se ata mund të ishin njerëz të shitur e të paguar nga regjimi serb për të realizuar vrasjen e paramenduar. Me një fjalë ata ishin vrasës me pagesë, ashtu si ka ndodhur edhe herave të tjera në historinë shqiptare me rastin e atentateve mbi shqiptarë të famshëm dhe me peshë kombëtare. Kjo ndodhi edhe me rastin e vrasjes së Hasan Prishtinës në Selanik më 13 gusht 1933, ku atentatori ishte Ibrahim Çelo, ai i varesjes së Luigj Gurakuqit, në Bari të Italisë, më 1925 ishte shqiptar, Baltion Stambolla.
Por atenatet e bëra mbi figurat e shquara të kombit do të realizohen përmes shqiptarëve të paguar nga regjimet e huaja. Kështu do të ndodhë edhe në janar të vitit 1982 ndaj Jusuf Garëvallës, Kadri Zekës e Bardhosh Gërvallës, ku, edhe pse kurrë nuk është zbuluar saktësisht, të gjitha rrugët shpien te fakti se atentatori mund të ishte një shqiptar i paguar nga UDB-ja jugosllave. Prandaj, kjo dukuri tek shqiptarët është e hershme dhe vazhdon të mbetet akoma në funksion.
Kështu që nuk është e habitshme e as diçka e re që vrasja e Gjeçovit ishte sponsoprizuar nga regjimi i Beogradit, gjë që e thotë edhe “Dosja” në fjalë. Se vrasësit edhe mund të ishin shqiptarë të paguar, këtë nuk mund ta mohojë askush. Tri ditë pas reagimit të vonuar të shettit shqiptar për vrasjen e Gjeçovit si shtetas i Shqipërisë që ishte, shteti jugosllav do të ndërmerrë “masa” dhe do të burgosë kinse atentatorët, të cilët dolën para drejtësisë më 14 nëntor të vitit 1929, mirëpo ata do të lirohen pas tre muajsh, përkatësisht më 27 shkurt të vitit 1930, për mungesë provash. Nuk kishte se si të gjendeshin provat nga një regjim që vet i kishte shtyrë të bënin një akt të tillë. Vrasësit vazhduan të punojnë e të jetojnë edhe më tutje, pa pësuar asnjë gjë të keqe.
CILA ISHTE JEHONA E VRASJES SË GJEÇOVIT?
Vrasja e Gjeçovit, shkaktoi indinjatë tek popullata, që e njihte dhe e vlerësonte, e cila la pasoja të gjata në fushat ku punoi dhe veproi Gjeçovi. Njerëzit e thjeshtë dhe ata të qarqeve kulturore e shkencore të kohës, humbjen e Gjeçovit e pritën me një dhimbje të madhe dhe atë e cilësuan si një humbje të pakompensueshme për mbarë kombin shqiptar.
Por kjo nuk u vërejt shumë edhe ndër qarqet zyrtare të shtetit monarkik shqiptar, i cili këtë vrasje u mundua ta kalonte në heshtje. Shtypi shqiptar i asaj kohe shkroi pak ose aspak për këtë ngjarje tragjike të përmasave kombëtare. Mezi bëheshin dy-tri gazeta, të cilat do të shkruajnë pak rreshta për vrasjen e Gjeçovit. Gazeta “Arbëria” e datës 21 tetor 1929, për vrasjen e Gjeçovit shkruante, sikur ai të ishte një njeri i rëndomtë. Në mes tjerash ajo njoftonte se Gjeçovi, që ishte famullitar në Zym të Jugosllavisë “paska vdekur, nën plumbin e njerëzve të panjohur”, ndërkohë që dyshimin që vrasja e Gjeçovit ishte politike e shprehte përmes disa shkodranëve dhe miqve të të ndjerit”. (R. Mata, vepra e cituar, f.106).
Për vdekjen, përkatësisht për vrasjen e Gjeçovit shkruan edhe edhe dy gazeta të tjera, si “Gazeta e Korçës” dhe “Demokratia” e Gjirokastrës, ndërsa për këtë vrasje shkroi edhe shtypi botëror. Gazeta “Corriere dell sera” e Romës, e datës 20 tetor 1929, një ditë para gazetës “Arbëria” jepte qartë motivet e vërteta të vrasjes, të cilat sipas saj ishin politike, sepse ai kishte treguar ndjenja të larta kulturore e patriotike të një atdhetari shqiptar. Gazeta “Demokratia” e Gjirokastrës, e cilësonte atë një martir të idealit kombëtar, emrin e të cilit “bota shqiptare do ta kujtonte me respektin më të madh”.
(Vijon)
Marrë nga Nacional
