Zoti nuk ka vdekur, sepse nuk ka jetuar kurrë
Ilir Muharremi
Në antikë njerëzit mendonin për Zotat se bënin një jetë jo shumë të ndryshme nga njerëzit (Poezia epike e Homerit që u projektua në skenën kozmike të malit të Olimpit), Zotët mund t’i dënojnë njerëzit për mospërmbajtjen e tyre dhe mosnënshtrimin e tyre të cilën grekët e quanin hubris. As atëherë perënditë nuk kishin moral, por shprehnin forcën dhe ngulnin frikën. Kjo qe në vetë idenë e njeriut e jo të Zotit. Gjithmonë njeriu kënaq një forcë më të madhe. Këtu qe miti për Zotin, mit jo i vjetruar edhe tash. “Zoti është në çdo gjë”, kjo qe ideja bazë e stoikëve. Mendimi se Zoti është, zjarr, forcë, natyrë… nxjerrë mendimin se thelbi është Zoti, pastaj vjen arsyeja. Këtu ndodhi një përzierje ndërmjet absolutes materiale dhe idesë (pra prezencës së zoti në materien), gjë që është gabim. Pastaj lindi feja si rrugë drejtë pavdekshmërisë. Sa mund ta njeh njeriu Zotin? A e njeh shqisa ose shpirti? Asnjëherë kjo s’mund të jetë qëllim në vetvete. Shqisa dhe shpirti njëjtë si te Zarathustra duan të na bindin që Zoti është fillimi dhe fundi, qëllimi i çdo gjëje. “E tillë është mendjemadhësia e tyre”, shkruan Nietzsche.
Zoti, shqisat dhe shpirti janë vetëm instrumente dhe vegla, ngaqë mbrapa tyre gjithnjë rri vetvetja. Vetvetja gjithnjë qe në përgjim më kot Zoti lartësohet në ide, por ka të tillë që e shesin vetveten për Zotin. Nietzsche-ja vetveten përpiqet ta tejkaloj me klithmën më të madhe që i bëri mbinjeriut. Vetë e tha: “Njeriu është diçka që duhet tejkaluar”. Këtu ai na mëson mbinjeriun, ndonëse vetveten e prezanton si mbinjeriu. Por, sa mund të jetë sovran vetvetja ndaj Zotit, shpirtit dhe shqisave? I tërë trupi bashkëvepron dhe nga nënçmimi i madh që i bënë vetvetes ai ulërinë për një Zot të panjohur që u shpik nga vetë ky njeri. Zoti u shpik nga frika, urrehet prapë nga frika, frika ndjek pas Zotin, nëse njeriu e kërkon po e supozoj e takon Zotin, ai kërkon të barazohet me të, pastaj njeriu këtu shpall mbretërinë. Njeriu në tokë shpallë mbretërinë e vdekshme duke shpresuar te Zoti mbretërinë e përjetshme. Frika e obligon njeriun të komunikoj me Zotin, por në vend se ta urrej për shpallje të frikës, njeriu e ndërgjegjëson. Subjekti i Zotit është frika, kurse objekti truri dhe trupi.
Si mund të vritet Zoti kurrë asgjë nuk dihet në hollësi për të. Përse njeriu të besoj në Zot kur ka diçka më të lartë se ai? Ajo është drejtësia. Në emër të saj vritet dhe gjykohet, andaj a duhet të jetë një Zot për këtë? Çfarë do të thotë të jesh Zot? Të refuzosh çdo të drejtë tjetër, ose çdo ligj për veç tëndit. “Në emër të drejtësisë mohohet Zoti”, shkruan Kamy. Drejtësia nuk mund të kuptohet pa idenë për Zotin. “Atëherë a jemi në absurditet”, pyet Kamy. Zoti është absurditeti ma i madh në idenë e njeriut, këtij absurditeti Nietzsche-ja i qaset në krye. A mund ta hedh poshtë çdo ide për Zotin? Është labirint pa dalje, Stirner qesh në këtë pashtegdalje, Nietzsche-ja i vërsulet barrierave, kurse Kamy e refuzon në vetvete dhe ndjenë lodhje ndaj tij. Mjaftë më me gënjeshtra të kultit të përjetësisë. “I vërtetë është vetëm uniku”, pëshpërit Kamy, nga momenti kur njeriu e gjykon Zotin në aspektin moral, ai e vret në vetvete, në fakt ai gjithnjë merret me një kufomë e cila bujshëm u ringjallë me tendence të frikës për drejtësinë dhe shpresën për përjetësinë (lodhje nga gënjeshtra dhe asgjë rreth këtij kuptimi). Foshnja lind në pamendim për të, ideja për të krijohet gjatë jetës për ta mbajt nën fre lirinë e njeriut.
Thoma Akuini përpiqet të aprovoj ekzistencën e Zotit nga “argumenti” që del nga lëvizja. “Dihet se ajo, që lëviz, shtyhet nga diçka tjetër drejt asaj ku është shtyrë”, shkruan Akuini. Natyrisht, sepse lëvizja është kalimi i diçkaje nga një fuqi për tu konkretizuar në lëvizje. Nxitësi i dytë lëvizë nga nxitësi i parë, dhe çdo njëri sipas Akuinit duhet ta kuptoj se shtyhet nga Zoti. Ai nuk e konkretizon saktësisht (argumentin e nxitësit të parë, bile me emërtim, ose grimcë apo çfarëdo forme), por e nisë nga mesi dhe vërehet se Zoti është i ngulitur thellë dikund pafundësisht në mendimin e tij. Atëherë, edhe Zoti vihet në lëvizje nga një Zot tjetër. Nëse Zoti është absolut dhe lëvizë nga vetvetja, edhe njeriu është brenda këtij absolutizmi, ose qëndron jashtë kësaj, dhe nuk ka fare lidhje me të. Kundër sulmet ateiste (të krijuara më herët dhe tash), janë kryengritje religjioze, ato qenë të nevojshme si ilaç për kurimin e sëmundjes (sikurse një antibiotikë që vret bakterin në trup.) Mënyrën e dytë e të vërtetuarit të Zotit ky filozof e nisë me shkakun veprues. “Po të heqim shkakun, heqim edhe pasojën”, shkruan ai.
Nëse nuk gjejmë shkakun e parë, atëherë nuk do ta gjejmë as atë të fundit, atëherë si mund ta pranojmë shkakun e parë të cilit çdo kush ia jep emrin Zot? Shkaqet vepruese vazhdojnë pafundësisht pavarësisht a gjejmë të parin për atë të fundit, por kjo nuk do të thotë se vepruesi i parë është Zoti. E para gjithnjë ka një para saj, por që njeriu ta rrumbullakoj më lehtë gjetjen, këtë e fut në një rreth absolut i cili është i pavarur. Krijesa njeri jeton në pavarësi totale me Zotin, dhe kjo gjithnjë ka qenë kështu, andaj ideja për vrasje dështon, sepse asnjëherë nuk ka jetuar, por duhet asgjësuar ideja për ekzistimin e tij, këtu Nietazche-ja vërsulet (me antibiotikët). Në rastin kur ai e vret, në një farë forme e pranon ekzistimin e tij. Më mirë ta anashkaloj (tu kthehet instinkteve të vërteta njerëzore.)
Në mënyrën e tretë të vërtetimit të Zotit sipas Akuinit, diçka që kurrë s’ka ekzistuar, s’mund as tash të ekzistojë. Pasi që nuk ka përjetësi për njerëzit në kohën të cilën jetojnë, si mund të ketë përjetësi për Zotin? Sipas, tij vetë njeriu është pjesë nga Zoti dhe i lejohet të vdiset në këtë botë, kurse Zotit të dominojë përjetshëm në idetë e njerëzve. Nietzsche e materializon Zotin kur e vret. (Krishterimin e sulmon vetëm si moral, le të paprekur Jezusin dhe aspektet cinike të Kishës.) Krishtin nuk e sheh të revoltuar Nietzsche-ja kjo del nga mosrezistenca e tij ndaj së keqes. Nëse diçka ka ekzistuar para Zotit, atëherë edhe Zoti duhet të ekzistojë. Nëse njeriu në ide mendon vetëm për një Zot ekzistues dhe asgjë para tij, kjo është absurde.
“Në rast se çdo gjë mund të mos ekzistojë, atëherë përpara saj nuk mund të ketë ekzistuar asgjë”, shkruan Akuini. Kjo është e vërtetë, se më parë asgjë nuk ekzistonte dhe nuk do të fillojë të ekziston. Sa është e nevojshme ekzistenca e Zotit? Domosdoshmëria e ekzistimit shkaktohet gjithnjë nga diçka tjetër, dhe është e pamundur ta zgjatim pafundësisht (përjetësisht Zotin). Si mund të pranojmë ekzistencën e një qenieje që ka vetë domosdoshmërinë brenda vetes dhe nuk merr atë nga një tjetër? Nuk mund të shkaktojë tek të tjerët domosdoshmërinë nëse nuk ka pikënisjen, sepse njerëzit varen nga diçka para tyre. Arsyeja për ekzistimin e Zotit, sipas tij, është vetëm në domosdoshmërinë brenda vetes pa marr nga të tjerët. Akuini kamuflon Zotin absolut. Nëse ekziston Zoti absolut, ai nuk mund të ketë kontakte me njeriun, sepse vetë njeriu jeton brenda ekzistencës absolute.
Dy absolutet nuk mund të kenë lidhshmëri. Mënyra e katër sipas këtij filozofi del nga shkallëzimet që vërehen në gjërat, nga shkaku dhe arsye e lartësisë. “Zjarri është kulmi i nxehtësisë, pra, bëhet shkaku i të gjitha gjërave të nxehta”, shkruan ai. Duhet të ketë diçka si shkak në të gjitha qeniet, dhe çdo përsosje tjetër të tyre, këtë e quan ai Zot. Një logjikë më e thellë thotë se ky gradacion drejt lartësive mohon çdo arritje më të lartë, sepse i mungon fillimi për ta ditur fundin. Dhe nëse Zoti kamuflon përgjigjen për një fillim, atëherë si mund ta quaj të mirë? Njeriu është i harruar dhe i humbur në këtë univers. Ndoshta instinktet e dinë vlerën e vet, andaj Zoti nuk përzihet me ta. Zoti është veç në ide. Rreziku është që njeriu atëherë kërkon të zëvendësohet me Zotin. Duhet jetuar si fëmija: harresa, rifillimi, loja, rrokullisje rreth vetes…
Nëse bota me Zotin është hyjnore, atëherë vetëm arti ka ngjashmëri në të kuptuarit. Mënyra e pestë e cila sipas Akuinit është drejtimi i botës, i orientuar nga zgjuarsia drejt qëllimit sikur shigjeta nga e drejton shigjetari. Gjërat shtyhen drejt qëllimit, ky veprim është i përhershëm me tendencë të arritjes së nivelit më të lartë. Qëllimi qe me paramendim, por komplotimi i universit për arritjen e qëllimit është më i madh sesa vetëm qëllimi. Atëherë, nuk qe qëllimi i arritjes së qenies më të lartë të quajtur Zot, por tokës (të vetmes së vërtetë të cilës duhet qëndruar besnik dhe jetuar në kërkesë të shpëtimit.) Bota është provim i vetëm për Zotat. Nuk duhet prodhuar Zota për përmirësimin e kësaj bote, toka është e mbushur me njerëz-zota. Duhet t’i thuhet po vetvetes pastaj botës, e jo Zotit. Zoti nuk ka vdekur, vetë është rrëzuar përballë drejtësisë. Zotin njeriu nuk e ka armik sepse s’ka ekzistuar kurrë, nuk duhet të kemi kujtim për të. Njeriut më nuk do ti duket i rëndësishëm koncepti “Zot”, pas tij “mëkati”, kjo sikur një plaku që nuk luan me lodër, ose kujtim i dhimbjes fëmijërore, por ai do të kërkon dhimbje tjetër.
Subjekti i ndërgjegjes më thotë se njeriu është më i poshtër se Zoti në idenë e tij. Zoti u përdorë për dashurinë ndaj njerëzve, ana e tij e mirë këtu qëndron. Ideja e zbritjes nga qielli dhe ideja e kthimit te ai me pastërtinë e së mirës nga toka, e shpiki njeriu për mirësinë. Ai krijoj një ligj, ligjin hyjnor në kontakt me atë tokësor, dhe ndjenja e frikës u lartësua. Vërtetë duhet të jetë e saktë pyetja se tregomani një njëri të mirë. Jo të gjithë njerëzit janë të këqij, ata të mirë janë nga frika të mirë, kurse të këqij nga vetvetja. Ky njeri shprehë revoltën, padrejtësinë që i bëhet ndaj vetvetes. “Por në çastin e qartësisë kur në të njëjtën kohë e kuptojmë legjitimitetin e kësaj revolte dhe pafuqinë e saj, tërbimi i mohimit shtrihet atëherë edhe në atë që pretendohej të mbrohet”, shkruan Kamy.
Meqenëse, njeriu i mbuluar me të keqen nuk mund të pasurohet me të mirën, është i obliguar të mirën ta zhyt nën të keqen, sikurse drejtësinë nën padrejtësinë, dhe krejt në fund kjo përzihet më shkatërrimin.
Zoti të ekzistencialistët është i hequr qafesh, por ideja për të mbetet aktive. Ky ekzistencializëm ateistë tipik i Sartrit është më koherent. “Në qoftse Zoti nuk ekziston, ekziston të paktën një qenie tek e cila ekzistenca paraprin esencën”, shkruan Sartri. Pra, një qenie ekziston para përcaktimit (anulimi i mendimit se Zoti e përcakton), kjo qenie është vetë njeriu, apo sipas Hjdegerit realiteti njerëzor. Për cilën të vërtetë e ka fjalën? Ajo që duket se është e vërtetë prapë dyshohet në është e vërtetë. Këtu edhe lind ideja për Zotin në një pavërtetë. Ekzistencialistët e vënë përpara njeriun dhe përcaktimi ndodh më pas. Kjo bindje është rregulli i absolutizimit njerëzor.
Në rast se nuk përcaktohet njeriu, atëherë ai mohohet dhe për ekzistencialistët është asgjë. Përcaktimi para krijimit edhe në krijim nxjerrë të njëjtën gjë. Njeriu këtu na del i vetëm dhe çdo gjë varet nga ai: përcaktimi për njohjen e vetvetes dhe fjalë e lehtë është ajo ekzistencialiste se: njeriu nuk është gjë tjetër veçse ai që është bërë. Ata flisnin veç për njeriun, mirëpo në anën subjektive çdo krijesë është e njëjtë nëse flitet për idenë e Zotit. Sikurse para zjarrit, ashtu edhe para Zotit krijesat digjen njëjtë. “Asgjë nuk është shkruar në qiell, dhe njeriu do të jetë para se gjithash ajo çka ai ka menduar të jetë. Jo ajo që ai dëshiron të jetë”, shkruan Sartri.
Ajo çfarë ai ka menduar i përket një bote tjetër (iluzion, imagjinatë, fantazi), kurse dëshira vendimit të ndërgjegjshëm, këtë edhe e arsyetojnë ekzistencialistët, kjo vjen pas krijimit të njeriut ose siç pohon Sartri “Nga ne vetë”, kjo nënkupton prapë absolutizimin.
Njeriu është përgjegjës për ekzistencën e tij, nuk ka dyshim, por për esencën e ekzistencës, pak mund të flitet për fakte, sepse qartësia nuk mund të nxjerrët në sipërfaqe. Vetë njeriu e krijon Zotin, dhe vetë e vret. Në qoftëse një shkëndi vjen nga qielli drejt meje, nga do ta kuptoj unë se vërtetë është kjo nga Zoti? Dhe në rast se dëgjoj zëra, si do ta vërtetoja se ato vijnë nga qielli (Zoti), e jo nga ferri, ose nga një gjendje patologjike?
Nëse e ndjejë në thellësi Zotin, ose jam mësuar ta ndjejë, ngaqë në realitet asnjë ndjenjë nuk përcakton këtë, jam unë ai që vendos për një realitet brenda meje dhe e quaj zëri i Zotit, engjëllit etj. Pa mua kjo nuk do të kishte kuptim dhe pa Nietzchen Zoti nuk kishte vdekur, ashtu si lindi me njeriun. A ndryshon diçka me mos prezencën e Zotit? Natyra prapë do të kishte të njëjta rregulla, ndershmëria do qe po ajo, veçse Zoti do ishte si një hipotezë e vjetruar njëjtë siç shkruanin ekzistencialistët humanist “Zoti do të vdesë qetësisht dhe vetvetiu”. Në qoftëse Zoti tashmë e ka vërejtur se është i braktisur nga njeriu, ai do të heq dorë vetë nga njeriu dhe bota. Mos të harrojmë se gjithnjë bëhet fjalë për idenë e Zotit e jo për Zotin (të vërtetuar me fakte.)
Të gjitha fetë flasin për vetveten si më të mirën prej tjera feve dhe për këtë arsye unë nuk mund t’i përkasë asnjë feje, pasi që aty s’mund të gjej madhështinë dhe lirinë e shpirtit. “Rruga e Kishave është e thjeshtë për t’u gjetur, dyert janë të hapura, vetëm se mungon propaganda”, thotë Hermann Hesse. Aty ka vend edhe për kriminelin që të nisë nga e para. Fuqia e nënshtrimit aty klithë për barazinë, prandaj ka vend për kriminelin e penduar në kërkim të një të ardhme paqësore lumturie. Këtë hapësirë ofrojnë të gjitha fetë, sepse në thelb përfaqësojnë Zotin e mirë dhe propagandën për të rritur numrin e të penduarve. Feja e di se dija e popujve është e njëjtë andaj lufton unitetin. Brenda këtij uniteti mbanë jo tolerancë për fe tjera dhe nuk e pranon se të gjitha fetë janë motër njëra me tjetrën. Nga ky mos respekt secila në vetvete ulërinë për të vërtetën e madhërishme ose rrugën e drejtë e cila duhet të ndiqet, natyrisht për paqe.
Çdo fe posedon adhurimin për ndjenjën e përulësisë. Por, rruga drejt mendimit për Zotin të kthen pas jo ashtu siç thekson Hesse “Të shpie përpara”. Ai këtu propozon njeriun të ecën verbërisht nën errësirën e fatit të kufizuar dhe prapë me panjohuri dhe fakte qofshin materiale ose në ide. Mendimi për Zotin është i vjetruar, por më i vjetruar qe paganizmi dhe më i moderuar është anashkalimi për mendimin se “Zoti ka vdekur”, në pamundësi të vrasjes sepse s’ka ekzistuar asnjëherë. Nëse njeriu vazhdon të jetoj pa besimin në Zot, atëherë në vete zhduk idenë për përjetësinë.
Hesse me plotë të drejtë thekson për mitet e Biblës që janë të pa vlera sikurse çdo mit i librit tjetër fetarë. Në çfarë konteksti? “Janë të pavlera deri kur nuk u japim vetë një interpretim për ne dhe kohën tonë”, shkruan Hesse. Ato propagandojnë pa përmirësime ose avancime, shtyjnë kohën e së shkuarës (për atë kohë qe bujë çdo fjalë), kurse me avancimin e botës, veprat fetare janë të prapambetura. Sipas këtij filozofi, rëndësia e këtyre librave është atëherë kur ne u japim interpretim. Prapë vdes në momentalen, ndonëse qëllimi i veprës synon jetëgjatësinë e këtë e arrin me absoluten.
Pse Nietzsche-ja e vret Zotin? Këtë e bënte në mënyrë strategjike dhe i thoshte po asaj që është. Imagjinonte lirinë e njeriut pa Zot, ditën e re me diell, dhe kjo ditë qe në mesditë, aty ku është e nevojshme ndalja e rrotës së kohës. Të pohohet vetëm mendimi për çastin në të cilën ndjehet njeriu. Mirëpo, ajo që është evoluon dhe Nietzsche-ja i thotë po evoluimit. Ai shprehë vullnetin për pushtetin që synonte totalitetin, ky vullnet qe i fuqisë individuale. Pa e sunduar botën, ky filozof e kuptonte se ishte asgjë. Pas tij, e dinte që mendimtarët e rinj nisen nga fakti historik i vdekjes së Zotit, porse pasojat ende qenë të njëjta. “Ti thuhet po gjithçkasë supozon se i thuhet po vrasjes”, shkruan Kamy, mirëpo vdekja posedon dy mënyra: Nëse njeriu thotë po për gjithçka, ai i thotë po edhe Zotit, pranon nga imagjinata nënshtrimin.
E kundërta nëse edhe Zoti dëshiron po-në për gjithçka, ai miraton robërimin, nënshtrimin dhe dhembjen e të tjerëve. Ligji i shenjtë na del shumë qesharak, nëse bëhet fjalë për miratim të tij dhe Nietezsche-ja si revoltues metafizik e vret Zotin me plotë të drejtë. Revolta metafizike qe protestë kundër gënjeshtrës që i bëhej njeriut dhe ekzistencës së tij. Sipas Kamysë, Nietzsche-ja me po-në dhe harrimin e jo-së origjinale, e rimohon vetë revoltën, ndonëse në të njëjtën kohë edhe moralin, i cili nuk e pranon botën ashtu si është. “Nietzsche-ja e kërkonte me tërë dëshirën e tij një Cezar romak me shpirt të Krishtit”, thotë Kamy, nga e cila nënkuptohet po-ja edhe robit edhe zotëruesit, në të njëjtën kohë. Por, prapë nga kjo po, shenjtërimi është në anën e zotëruesit.
Aspak nuk mund ta quaj vetveten si një i revoltuar metafizik, sepse i revoltuari metafizik preokupohet me asgjësimin e të Zotit, por edhe Zotit në tërësi jo si qenie , por si zotërues. Kurse unë e kthej mendimin dhe idenë në folenë e saj të vërtetë, aty te paralindja dhe lindja me të cilin vjen ideja pa Zotin dhe njofton idenë për Zotin nga historia. Atëherë, nuk duhet vrarë Zoti, por duhet kthyer vetvetes njeriu. Ata që shpikën Zotin, e bënë si referencë “të një vlere”, jo të përbashkët, sepse përbrenda njeriut ekziston vetvetja si Zotërues e jo Zoti jashtë tij, andaj njeriu është i pakuptueshëm për njeriun. Këtë e dinin shpikësit e Zotit. Unë ngrihem para një bote të shkatërruar për ta shpërndarë unitetin, parimin e drejtësisë që gjendet të secili prej jush, dhe duhet kundërvënë padrejtësisë. Nëse zhduket ideja për Zotin, do të shkatërrohet mesjeta e cila vriste në emër të Zotit, dhe do të zhduket ISI-SI që ripërsërit mesjetën. Mjaftë më dogmave fetare! Parasegjithash njeriu përdorë si lehtësim për dominim “humanitetin” fetar për të arritur vrasjen dhe pushtetin.
Përdorej Zoti për pushtetin, por unë aspak nuk kam qëllim të afirmoj pushtetin tim dhe nuk gjendemi në të njëjtën histori si unë (revoltues mohues kundër Zotit), dhe Zoti shpikës nga njeriu. E them se në çastin e rebelimit, nuk e kam për qëllim shkatërrimin e idesë për Zotin, por vetëm argumentin e lindjes së njeriut pa mendimin për Zotin. Më shumë duhet besuar instinktit të një foshnje e cila nga çasti na çast harron, njëjtë si kafsha, sesa një të rrituri i cili propagandon pa fakte për një të pavërtetë. Nuk filloj të kërkojë drejtësi dhe të përfundoj deri në mbretëri, unë do të mbetem vetëm nën kufijtë e drejtësisë pa shpallë mbretërinë. Ajo i bie ta kthej mendimin kur isha fëmijë dhe ta vazhdoj të shtyjë jetën pa Zot drejt unit tim dhe në fund vdekjes (diçka e natyrshme që vije pa Zotin.)
Kur të përmbyset lufta e Zotit, njeriu do të pranojë se ka drejtësi, këtë fat i cili gjithnjë qe i heshtur te njeriu, tash e shpronëson hyjnoren. Pas kësaj do të fillojë një përpjekje ndoshta edhe e pa shpresë për të themeluar perandorinë e njerëzve (pa dallim race dhe feje), me synim të unitetit dhe shpërngulje të frikës nga ekzistenca. Rreziku është se çdo njëri do të kërkojë me ngulmë të afirmojë mbretërinë e tij. Na del se njeriu gjithnjë është Zot dhe s’ka nevojë për Zotin jashtë tij.
