Xhelal Zejneli
Historinë duhet ta rishikojnë, jo shqiptarët e sunduar, por sunduesit turq; pra, jo i sunduari, por sunduesi!
Autoritetet e sotme të Ankarasë kërkuan prej shqiptarëve të riinterpretojnë historinë kombëtare që ka të bëjë me periudhën osmane. Me fjalë të tjera, ata kërkuan prej shqiptarëve ta ndryshojnë historinë e vet. Këtë kërkesë turqit e bëjnë nga pozicioni i forcës.
Krahas shqiptarëve, në gadishull jetojnë edhe popuj të tjerë. Një kërkesë të tillë Turqia, të paktën publikisht, nuk ia ka bërë asnjë populli tjetër të rajonit, si për shembull grekëve, rumunëve, serbëve, bullgarëve etj. Një kërkesë e tillë popujve të sipërthënë as që mund të paramendohet.
Korrigjimin e historisë, autoritetet turke ia kërkuan edhe kryeministrit të Maqedonisë – Vllado Buçkovskit (1962-), gjatë vizitës së tij në Ankara dhe në Stamboll në vitin 2004. Në konferencën për shtyp në Ankara të kryeministrit turk Rexhep Taip Erdogan-it (1954-)dhe atij sllavo-maqedonas Buçkovskit, kryeministri turk deklaroi se me homologun e tij, përpos tjerash ka biseduar edhe për korrigjimin e historisë.
Historinë e vet – nën trysni – e ndryshojnë vetëm popujt e parëndësishëm. Shqiptarët nuk bëjnë pjesë në këtë kategori popujsh. Janë popull i lashtë dhe rrënjës në gadishull, në brigjet e Jonit dhe të Adriatikut. Janë racë ariane, indoevropiane. Prej popujve të tjerë i dallon gjuha, e cila është mu në rrënjë të trungut gjenealogjik të gjuhëve indogjermane (indoevropiane). Rrjedhimisht, janë populli më i rëndësishëm i rajonit.
Periudha osmane e historisë së popullit shqiptar është hartuar dhe është shkruar me kritere shkencore, nga dijetarët më eminentë të kombit. Në të nuk mund të gjesh as edhe një fyerje të vetme ndaj pushtuesve dhe sunduesve osmanë.
Ata që parapëlqejnë rishikimin e historisë i referohen edhe një kërkese të Komisionit Evropian për ndryshimin e gjuhës së urrejtjes në Ballkan.
Është e vërtetë se Bashkimi Evropian sugjeron dhe parapëlqen që popujt e kontinentit të mos i përfshijnë në tekstet shkollore të historisë ato njësi mësimore që mund t’i ndezin ndjenjat nacionaliste dhe të mbjellin urrejtje ndaj një populli të caktuar.
Mirëpo, një kërkesë e tillë vlen në radhë të parë për vendet që janë anëtare të BE-së. Ndërkaq, për vendet që nuk janë anëtare të Unionit, ndonëse synojnë integrimin, një kërkesë e tillë nuk mund të jetë detyruese.
Përveç kësaj, Bashkimi Evropian prej vendeve anëtare kërkon të kenë kujdes sidomos për periudhat historike të kohës më të re, p. sh. për Luftën I Botërore dhe për Luftën II Botërore. Me fjalë të tjera, Brukseli nuk kërkon revidimin e historisë së shekujve të kaluar.
Revidimi i historisë së shekujve të kaluar, më parë se karakter shkencor, ka karakter politik. Pra, kërkesa e dy ministrave turq, Prof. Dr. Omer Dinçer-it (1956-) – për Arsim dhe Prof. Dr. Ahmet Davutoglut (1959-) – për Punë të Jashtme, nuk është veçse kërkesë politike.
Kërkesa e Ankarasë nënkupton revidimin e historisë, që nga periudha luftërave të Gjergj Kastriotit, e deri në shpalljen e pavarësisë. Kjo paraqet çhistorizimin e popullit shqiptar dhe zhveshjen e tij nga një pjesë e madhe e historisë së vet kombëtare. Të kërkosh prej një populli të ndryshojë një histori pesëshekullore, do të thotë ta lësh atë popull pa histori. Një popull që do të pranonte ta ndryshojë historinë e vet pesëshekullore, mbetet pa histori dhe çhistorizohet.
Duke qenë se as Shqipëria, përkatësisht Kosova dhe as Turqia nuk janë anëtare të BE-së, atëherë del se sugjerimet e Brukselit për ta zbutur historinë, nuk janë detyruese për shqiptarët.
In ultima linea, nuk kanë qenë shqiptarët pushtues dhe sundues të Turqisë. Përkundrazi, është Perandoria Osmane ajo që e pushtoi Shqipërinë – madje pas një qëndrese çerekshekullore.
Dhe nëse duhet ndokush ta ndryshojë apo ta riinterpretojë historinë, këtë duhet ta bëjnë turqit dhe jo shqiptarët. Këtë pra, duhet ta bëjnë ata që kanë pushtuar toka të huaja dhe që kanë sunduar mbi popuj të tjerë. Dhe jo të sunduarit – shqiptarët. Kjo i ngjan rrëfimit të ujkut dhe të qengjit: “Mos ma turbullo ujin” – i thotë ujku qengjit!
Për qëndresën heroike antiturke të shqiptarëve, sidomos në shekullin XV flet edhe orientalisti austriak Joseph von Hammer (1774-1856) në veprën “Geschichte des Osmanischen Reiches”, I-III, 1836. (Përkthimi në gjuhën kroate, Joseph von Hammer, Historija turskog / osmanskog carstva, 1-3, Zagreb, 1979. Vëllimi I: 1-536 f.; vëllimi II: 5-553 f.; vëllimi III: 5-571 f.
Epoka osmane e historisë së popullit shqiptar shquhet për dy periudhave të lavdishme:
– e para, periudha zulmëmadhe e luftërave të popullit shqiptar nën udhëheqjen e Gjergj Kastriotit (1405-1468) kundër pushtuesve osmanë, që në letërsinë dhe në artin shqiptar është quajtur moti i madh;
– e dyta, periudha e Rilindjes Kombëtare Shqiptare, që fillon në vitet dyzet të shekullit XIX.
Pa epokën e lavdishme të Gjergj Kastriotit, populli shqiptar nuk do ta kishte periudhën e Rilindjes Kombëtare. Ndërkaq, pa periudhën e Rilindjes Kombëtare, shqiptarët nuk do ta kishin pavarësinë. Arritje e rilindësve shqiptarë është pavarësia e Shqipërisë (1912), d.m.th. shteti shqiptar.
Shteti, gjëja më e shtrenjtë dhe më e shenjtë e një populli. Me fjalë të tjera, epoka e Kastriotit në shekullin XV, periudha e Rilindjes Kombëtare në shekullin XIX si dhe shpallja e pavarësisë në fillim të shekullit XX, janë tri verigat kryesore të zinxhirit historik të popullit shqiptar për t’u çliruar nga zgjedha osmane.
Pa Gjergj Kastriotin shqiptarët nuk do ta kishin as Rilindjen Kombëtare; pa Rilindjen Kombëtare nuk do të kishin as shtet. Shqipëria do të shlyhej nga harta politike e Ballkanit. Si disa popuj të tjerë pa shtet, edhe shqiptarët – të përbuzur – do të endeshin udhëkryqeve të botës.
Një popull që është çliruar nga sundimi i huaj, historinë e shkruan ashtu si do vetë dhe jo si ia diktojnë të tjerët. Aq më pak – pushtuesit dhe sunduesit. Natyrisht, duke u bazuar në argumente shkencore.
Kërkesa turke për ta riinterpretuar historinë, një ditë do të shtrihet edhe në rrafshin e letërsisë dhe të artit. Letërsia shqiptare e periudhës së Rilindjes Kombëtare, sikundër edhe e popujve të tjerë të gadishullit, ndërlidhet ngushtësisht me synimet për t’u çliruar nga sundimi osman. Romantizmi në letërsinë shqiptare, që lindi me figurën më të shquar të lëvizjes kombëtare shqiptare Jeronim De Radën (1814-1903) në vitet ’30 të shekullit XIX ndër arbëreshët e Italisë, trajtoi temat që janë tipike për këtë drejtim letrar dhe artistik, siç janë: tema e historisë, tema e së kaluarës së lavdishme, e lashtësisë së popullit, e prejardhjes, e figurave historike, e gjuhës, e traditave dhe e virtyteve të popullit.
Figura qendrore e letërsisë shqiptare të drejtimit letrar të romantizmit është ajo e Gjergj Kastriotit. Ky personalitet vigan i historisë së popullit shqiptar ka qenë burim frymëzimi për studiuesit dhe për krijuesit artistikë shqiptarë, që nga humanistët shqiptarë në qindvjeçarët XV-XVI e deri në ditët tona.
Ç’nënkuptojnë turqit me revidimin e historisë së popullit shqiptar?! Të hiqet përmendorja monumentale e heroit të tyre kombëtar nga fortesa e Krujës legjendare që përjetoi tre rrethime (1450, 1466, 1467) në të cilat morën pjesë vetë Sulltan Murati II (1404-1451) dhe Sulltan Mehmeti II i njohur si Mehmeti Ngadhënjyes (Fatih Sultan Mehmed, 1432-1481), pushtues i Kostandinopojës. Të hiqet kryetrimi kombëtar nga sheshi i Tiranës, i Prishtinës, i Shkupit dhe i Dibrës?! Të shmanget antemurales i qytetërimit perëndimor nga sheshet anembanë metropoleve të Evropës?!
Ç’do të thotë ndryshim i historisë?! Të digjen si në mesjetë, sipas Index librorum prohibitorum – poemat e letërsisë shqiptare që kanë për protagonist qendror figurën e kryezotit të mesjetës?! Figura e Gjergj Kastriotit është trajtuar artistikisht nëpër shekuj edhe nga krijues letrarë dhe artistikë të huaj. Por, ndikimi i Ankarasë nuk shtrihet deri atje.
Luftërat antiosmane të shqiptarëve për liri u trajtuan në mënyrë artistike nga poetë, romancierë, dramaturgë, piktorë, skulptorë. Sot, kur ish-sundimtarët e kanë marrë veten, a duhet vallë që edhe veprat e krijuesve artistikë të asgjësohen?!
Ministri turk i Punëve të Jashtme – Ahmet Dautoglu thotë se historia e shqiptarëve duhet të riinterpretohet për arsye se qenkësh shkruar sipas urdhrave të Enver Hoxhës (1908-1985) dhe të Josip Broz Titos (1892-1980)!
Po letërsia dhe arti shqiptar i periudhës së viteve 1836-1944, që prej “Këngëve të Milosaos”, (Napoli 1836) e këndej, që midis tjerash trajton artistikisht edhe temën e qëndresës antiosmane të popullit shqiptar – pa diktatin e Enverit dhe të Titos – a duhet vallë të ndryshohet, të ndalohet, të seleksionohet dhe të asgjësohet?!
Ankaraja duhet të dallojë në mënyrë të qartë marrëdhëniet politike ndërmjet dy vendeve: Shqipërisë, përkatësisht Kosovës, në një anë dhe Turqisë, në anën tjetër – nga raportet historike të të dy popujve: popullit shqiptar dhe atij turk. Pa një dallim të këtillë, Ankaraja nuk ka për të qenë në ndihmë të shqiptarëve.
Po qe se shqiptarët, me kërkesën e Ahmet Davutoglut, e ndryshojnë historinë, ndërkaq popujt e tjerë të Ballkanit nuk e bëjnë një gjë të tillë, atëherë shtrohet pyetja: “Në ç’pozitë bien shqiptarët, përballë fqinjëve të tyre ballkanikë”?!
Dikur historianët serbë dhe grekë shkruanin: “Gjatë sundimit të Perandorisë Osmane në Ballkan, shqiptarët kanë qenë në shërbim të Stambollit. Si të tillë, ata nuk kanë luftuar për t’u çliruar nga zgjedha e turke”.
Shkrimet e tilla të historiografisë serbe, greke dhe ruse inteligjencia shqiptare për një i konsideronte si tendencioze dhe thellësisht antishqiptare. Historianët shqiptarë ndërkaq, shkrimet e tilla i hodhën poshtë në mënyrë shkencore.
Ç’ndodh sot?! Po ndodh diçka absurde dhe e pabesueshme!! Disa historianë shqiptarë të specializuar për periudhën osmane të popullit të vet (osmanologë) ngulmojnë se kjo periudhë për shqiptarët nuk ka qenë sundim por administrim. Sot, vetë shqiptarët i konfirmojnë shkrimet kuazi-shkencore të studiuesve sllavo-bizantinë për periudhën osmane të historisë së popullit shqiptar
Tash e tutje, kundër interesave jetike të shqiptarëve, s’ka nevojë më të shkruajnë serbët, grekët dhe rusët. Kështu sepse, këtë e bëjnë me devotshmëri vetë shqiptarët. Janë i vetmi popull i rruzullit që lufton kundër vetes e që vë në lojë identitetin e vet.!! E paparë kjo, në historinë e botës!! Me pikëpamjet kundër vetvetes, shqiptarëve do t’ua kishin zili edhe akademikët serbë.
Në këtë dance macabre bën pjesë kolona e pestë: kuislingët, mercenarët dhe shqiptarët e ndershëm të llojit të sejdo-bajramoviqit (“përfaqësues” i Kosovës në Kryesinë e RSFJ-së në kohën e Sllobodan Milosheviqit*). Ndër ta ka edhe klerikë, analistë politikë, drejtues të mediumeve, veprimtarë të shoqatave humanitare, pseudo-historianë. Kuptohet – edhe politikanë të shitur për pesë para. (Emra të tjerë “shqiptarësh të ndershëm” nuk përmendim në shenjë konsiderate ndaj familjeve të tyre, që u distancuan prej bijve dhe vëllezërve të vet).
Shënim: Sllobodan Millosheviqi (1941-2006) ishte jurist. Babai i tij quhej Svetozar, nëna Stanisllava. Prindërit u shkurorëzuan pak vite pas lindjes së Sllobodanit. Babai ishte prift i Kishës Ortodokse Serbe. Më 1962 bëri vetëvrasje. Nëna Stanisllava ishte mësuese shkolle. Më 1974 vrau veten duke u varur.
* * *
Ka që thonë se gjatë periudhës osmane shqiptarët zinin poste të larta perandorake. Turqit, elitën shqiptare e shpërblenin me favore dhe privilegje. Gjatë shërbimit në pushtetin otoman, shqiptarët shquheshin me zellin, devotshmërinë dhe luajalitetin. Nga dinastia e familjes me famë të Qypryllinjve (me prejardhje shqiptare), gjatë shekujve XVI-XVII dolën pesë kryevezirë. Gjatë pesë shekujve të Perandorisë Osmane dhjetëra vezirë (rreth 47 sish) kanë qenë me origjinë shqiptare.
Shënim: Vezir ka kuptimin ministër, guvernator krahine, kryetar vilajeti; Vezir i Madh ose kryevezir – gradë më e lartë e qeverisjes në Turqinë e kohës së sulltanit.
* * *
Është më se e qartë se qeveritarët e Perandorisë, me prejardhje shqiptare, nuk i sollën popullit të vet ndonjë të mirë të veçantë.
Mirëpo, historinë e popullit shqiptar nuk e krijuan ata që i qëndruan besnikë Portës së Madhe edhe pas shembjes së saj. Histori krijuan dhe në histori hyrën ata që kishin ideale të larta dhe që u flijuan për kauzën e madhe. Vepra historike nuk krijojnë ata që luftojnë për interesa meskine, por ata që kanë ideale madhore.
Për kuazi-historianët, sundimi osman mbi shqiptarët nuk ka qenë pushtim dhe sundim, por administrim dhe shpëtim. Mirëpo, shumë shqiptarë që nuk e pranuan fenë islame, për arsye të ndryshme u detyruan t’i lënë vatrat e stërgjyshërve. Pa i llogaritur shqiptarët që u shpërngulën në Itali pas vdekjes së Gjergj Kastriotit, shumë shqiptarë kërkuan strehim në Greqi, në Rumani, në Bullgari, në Ukrainë, në Zarë të Kroacisë, në Vojvodinë (fshatrat Nikinci dhe Hërtkovci të themeluar nga fisi Kelmendi që u shpërngulën nga Kosova pas luftës austro-turke të vitit 1683-99; duke qenë se banorët ishin të fesë katolike, radikali serb Vojisllav Sheshel (1954-), më 1993 fshatrave ua vuri flakën, duke e dëbuar popullsinë për në Kroaci).
Shumë shqiptarë u vendosën edhe në vende të tjera të botës. Po qe se sundimi osman mbi shqiptarët paska qenë administrim dhe shpëtim, atëherë çka i shtyri shqiptarët që në periudha të caktuara të çohen në kryengritje antiosmane?! Cila e mirë i shtyri t’i lënë vatrat stërgjyshore?!
A ka qenë prania osmane sundim ose jo, këtë e kanë ditur më së miri ata që janë ballafaquar me formacionet e ndryshme të ordive perandorake, si dhe me pushtetin perandorak. Frang Bardhi (1606-1643) është autor i fjalorit të parë shqiptar “Fjalor latinisht-shqip” (Dictionarium latino epiroticum, Romë 1635). Kjo është e para vepër në gjuhën shqipe pa përmbajtje fetare të drejtpërdrejtë. Ndërmjet tjerash, vepra përmban edhe 113 proverba dhe fjalë të urta (e para përmbledhje e tillë). Një prej fjalëve të urta, përkatësisht sentencave që e ka thënë populli shqiptar para rreth 400 vjetësh, thotë: “Tek shkel turku, nuk mbin bar”.
Kalvari i popujve, i shkaktuar nga bajonetat e ushtrive të huaja, nuk mund të përjetohet nga ex-katedrat e akademikëve. Në të kaluarën, për t’iu përshtatur sistemit të pushtuesit, d.m.th. për t’u integruar në shoqëri dhe për t’u asimiluar, një populli i nevojiteshin dekada, në mos dhe shekuj. Faza e integrimit ka qenë e dhimbshme.
A mund ta përfytyrojë ndokush sot eksodin biblik nëpër Adriatik dhe Jon të arbëreshëve pas vdekjes së Gjergj Kastriotit – drejt Kalabrisë dhe Sicilisë?! Një perandori, për t’u konsideruar dobiprurëse për një popull që ka qenë pjesë e saj, duhet që pas shpërbërjes, populli i sunduar (apo edhe i administruar):
– të ketë ruajtur njësinë tokësore;
– të ketë ruajtur gjuhën;
– të ketë ruajtur fenë e të parëve të vet;
– të ketë ruajtur folklorin dhe etnografinë e vet;
– të ketë ruajtur kujtesën historike;
– të ketë krijuar klasë dhe elitë intelektuale;
– të ketë krijuar klasë dhe elitë politike;
– të ketë krijuar determinantë historikë dhe sociologjikë;
– të ketë shënuar zhvillim ekonomik;
– të ketë ruajtur vetëdijen kombëtare;
– të ketë ruajtur identitetin kombëtar;
– të ketë ndërtuar institucione kombëtare.
Në çastin e shpërbërjes së perandorisë, populli që i ka ruajtur apo që i ka krijuar vlerat e sipërthëna, ka mundësi të rezultojë si subjekt politik i mëvetësishëm.
Pas zhbërjes së perandorisë, populli që ka qenë pjesë e saj, e që nuk i ka ruajtur apo që nuk i ka krijuar kategoritë e mësipërme rezulton: i asimiluar; pjesërisht i asimiluar; pa subjektivitet politik ose me subjektivitet politik të pjesshëm. Në rast të tillë, për popujt e asimiluar, pjesërisht të asimiluar, pa subjektivitet politik ose me subjektivitet politik të pjesshëm perandoria konsiderohet pushtuese dhe sunduese.
Gjatë sundimit të Perandorisë Osmane:
– shqiptarët nuk krijuan institucione kombëtare;
– në zona urbane të caktuara, në vend të gjuhës shqipe, mbizotëroi turqishtja;
– një pjesë e shqiptarëve u konvertuan në fenë islame;
– në rajone të caktuara u godit rëndë kujtesa historike e shqiptarëve;
– shqiptarët nuk arritën të krijojnë klasë dhe elitë intelektuale relevante;
– shqiptarët nuk arritën të krijojnë klasë apo elitë politike nacionaliste që do të mund të ishte në krye të përgjegjësisë historike;
– në shekullin e kombeve (shek XIX), për dallim nga popujt e tjerë të Ballkanit, shqiptarët nuk patën elitë politike nacionaliste;
– shqiptarët nuk arritën të krijojnë determinantë sociologjikë dhe historikë që do të ishin promotorë të proceseve politike;
– u rrezikua edhe vetëdija kombëtare e shqiptarëve;
– u rrezikua edhe identiteti kombëtar i shqiptarëve;
– në kohën kur Turqia e humbi luftën ballkanike (1912) dhe Shqipëria pas kryengritjeve të përgjithshme antiosmane (1909-1912) u shpall e pavarur, shqiptarët nuk ia dolën të ruajnë tërësinë tokësore.
Nga kjo rezulton se periudha osmane për shqiptarët ka qenë pushtim dhe sundim. Në faza të caktuara, perandoritë dobësohen. Gjatë luftërave me fuqitë e tjera, ato humbin edhe territore. Gati si rregull, fuqive ngadhënjyese ua dorëzojnë provincat e perandorisë, d.m.th. tokat e huaja. Por, kur ishin në pyetje tokat turke të Perandorisë, Stambolli luftonte deri në pikë të fundit.
Përkundër kësaj, ka mercenarë dhe kuislingë që thonë se Perandoria Osmane s’paskësh qenë sundim por administrim, madje edhe çlirim!! Individë dhe grupe shoqërore të popullit të sunduar, për interesa vetjake kanë qenë të integruar në shoqërinë e pushtuesit dhe të sunduesit. Rrjedhimisht, ata kanë qenë edhe në shërbim të tij. Po të jesh sot në shërbim të ndonjë pushtuesi apo sunduesi, shpallesh tradhtar.
Ngecja e shqiptarëve në shekullin e kombeve – Kah mesi i shekullit XIX, kur serbët dhe grekët hartonin projektet e tyre – “Naçertanien” (1844), përkatësisht “Megali idenë” (1844) për t’i formuar shtetet e veta kombëtare, Naum Veqilharxhi (1797-1846) mezi ia doli të përpilojë një abetare tetëfaqëshe (“Ëvetari”, 1844). Ëvetari i Naum Bredhit shënon fillimin e pranverës shqiptare drejt lirisë. Në agimet e historisë politike të kohës më të re të popullit shqiptar në Ballkan lindi edhe qarkorja e tij.
Në shekullin e kombeve popujt e Ballkanit: grekët, rumunët, serbët, malazeztë, bullgarët arritën të fitojnë pavarësinë nga Perandoria Osmane. Shqiptarët ndërkaq, nuk ia dolën. Nuk kishin një elitë politike kombëtare që do të ishte në krye të përgjegjësisë historike.
Dhe në këtë mes, vetvetiu shtrohet pyetja: Në shërbim të kujt kanë qenë qeveritarët e Perandorisë Osmane – me prejardhje shqiptare?! Një popull që ndryshon historinë e vet mohon veten, punon kundër vetvetes, manifeston krizë identiteti dhe vë në dyshim qenien kombëtare.
Përshtatja e historisë objektivave turke do t’i konfirmonte pohimet serbe dhe greke se shqiptarët janë përçues të interesit turk në rajonin e krishterë dhe në Evropën katolike e protestante. Në fund të fundit, Ankaraja nuk duhet të brengoset gjithaq për rishqyrtimin e historisë së popullit shqiptar. Kështu sepse shqiptarët, edhe pa këtë rishqyrtim, nuk e dinë sa duhet historinë e vet. Sikur ta dinin, një kërkesë e tillë nga pushteti turk as që do të shtrohej.
Me ardhjen e turqve në gadishull, u ndërpre në lule të moshës veprimtaria e humanistëve shqiptarë – Gjon Gazullit (1400-1465), Marin Barletit (1450-1512), Mikel Marulit (1453-1500), Leonik Tomeut (1456-1531), Maksim Grekut (1480-1556), Marin Beçikemit (1468-1526).
Sundimi osman mbi shqiptarët e ndërpreu edhe traditën e shkrimit shqip të filluar nga Gjon Buzuku (shek.. XVI), Lekë Matrënga (1567-1619), Pjetër Budi (1566-1622), Frang Bardhi (1606-1643), Pjetër Bogdani (1630-1689). Lidhjet e shqiptarëve me botën perëndimore – u ndërprenë.
Sipas përfaqësuesve të mendimit politik shqiptar, islamizimi i shqiptarëve paraqet për ta aksident historik që:
– e ndërpreu zhvillimin e shqiptarëve në frymën perëndimore;
– e vështirëson riintegrimin e shqiptarëve në familjen perëndimore.
Përkundër kësaj ndërprerjeje, do të ishte johistorike ta projektosh pozitën e shqiptarëve jashtë gjirit perëndimor.
Gjatë sundimit osman shqiptarët u asimiluan, jo vetëm në pikëpamje fetare por edhe në atë kombëtare. Deri vonë ke mundur të hasësh shqiptar i cili pyetjes: Ç’je me kombësi? i përgjigjej: “Turk, elhamdulilah!” Ndonëse, me përjashtim të huazimeve, nuk dinte asnjë fjalë në gjuhën turke. Me fjalë të tjera, feja islame identifikohej me kombësinë turke.
Shkrimtari serb apo boshnjak i cili deklarohej serb, Mesha Selimoviq (1910-1982) thotë: “Asgjë në histori nuk ka mundur të ndodhë ndryshe përpos siç ka ndodhur”.
Duke qenë se gjatë sundimit osman u shlye edhe kujtesa historike e popullit shqiptar, këtij populli iu desh një rilindje kombëtare.
Tragjizmi shqiptar arriti kulmin në Londër (1912-1913), kur trojet e Arbërisë u ndanë në katër copa: në gjysmë-Shqipëri, në Greqi, në Serbi dhe në Mal të Zi. Më vonë edhe në dy copa të tjera: në Kosovë Lindore dhe në Maqedoni. Gjithsej gjashtë. Si asnjë popull tjetër në botë.
Për këtë tragjedi të popullit shqiptar, autoritetet turke duhet t’u kërkojnë shqiptarëve falje dhe jo riinterpetim të historisë. Tragjizmi shqiptar troket në ndërgjegjen e Ankarasë së sotme.
Të vonuar në histori dhe pa potencial intelektual dhe politik të duhur, shqiptarët as që mund të pritnin diç më shumë nga gërshërët londineze. Nuk mund të krijohej Shqipëria etnike duke ndenjur – deri në momentin e fundit – në parlamentin turk. Nga kolltukët e atij parlamenti, mund të krijohej jo më shumë se një gjysmë-Shqipërie.
Përsëri shtrohet pyetja: Kujt i shërbyen qeveritarët me prejardhje shqiptare të Perandorisë Osmane?!
Edhe në kohën e Josip Broz Titos ka pasur shqiptarë që kanë qenë në maje të piramidës së shtetit të sllavëve të jugut – Jugosllavisë federative. Mirëpo, gati të gjithë u varrosën në Novo groble (Varrezat e reja) të Beogradit. Në dheun e Kosovës, për ta s’pati vend. Të tillët nuk e krijuan historinë e Kosovës. Duke qenë turpi i Dardanisë, ata u shndërruan në metaforë të tradhtisë së lartë dhe mbetën në anën e kundërt të historisë.
Popujt e Evropës vërtet kanë bërë ndryshime të caktuara në tekstet shkollore të historisë, por këtë e kanë bërë në mënyrë të ndërsjellë. Francezët dhe gjermanët tri herë kanë luftuar ndër vete. Për të ndërtuar një kontinent të qetë dhe me perspektivë, brezat e ri i edukojnë në frymën e bashkëjetesës dhe jo të të kaluarës së përgjakshme. Historinë duhet ta rishikojnë, jo shqiptarët e sunduar, por sunduesit turq. Pra, jo i sunduari, por sunduesi.
Gjatë historisë së kohës më të re, Serbia dhe Greqia kanë kryer gjenocid ndaj shqiptarëve. Prej luftës ruso-turke më 1877 e deri në ditën e çlirimit të Kosovës më 1999, serbët ndaj shqiptarëve kanë bërë krime përmasash të mëdha. Të njëjtën ndaj shqiptarëve e kanë bërë edhe andartët grekë dhe zervistët.
A thua një ditë, edhe serbët dhe grekët, me sugjerimet dhe me kërkesat e Brukselit, do të kërkojnë prej shqiptarëve që ta riinterpretojnë historinë?! Për pajtimin e popujve kolonizues me popujt e kolonizuar, më parë se rishkrimi i historisë, nevojiten veprime të tjera. Serbët dhe grekët, në radhë të parë duhet t’ua kthejnë shqiptarëve tokat e pushtuara, t’u paguajnë zhdëmtim dhe t’u kërkojnë falje.
Si mund ta riinterpretojnë historinë myslimanët (boshnjakë) me mbi 100 mijë të vrarë, përfshirë edhe masakrën e Srebrenicës?! Një ditë serbët mund t’u thonë shqiptarëve: “Në Jugosllavinë federative, sidomos pas Kushtetutës së vitit 1974, i keni gëzuar të gjitha të drejtat. Shqiptari ka qenë: nënkryetar i Kryesisë së RSFJ-së, kryetar i Kryesisë së RSFJ-së, kryetar i Kuvendit të RSFJ-së, kryetar i Komitetit Qendror të LKJ-së (Lidhjes së Komunistëve të Jugosllavisë), kryetar i Lidhjes së Rinisë Socialiste të Jugosllavisë, sekretar (ministër) federativ. Keni qenë ambasadorë në shumë vende prestigjioze të botës. Keni pasur shkallën më të lartë të autonomisë; keni pasur qeveri, parlament, universitet në gjuhën amtare, akademi shkencash dhe artesh, veprimtari kulturore; keni qenë element përbërës i federatës…Dhe përsëri thoni se keni qenë të pushtuar, të robëruar, të kolonizuar, të eksploatuar!! Dhe gjithmonë jeni rebeluar!!”
E vërteta është se prej vitit 1877 e deri në vitin 1999 Serbia i pushtoi tokat shqiptare dhe ndaj tyre ushtroi gjenocid. Që nga dita e pushtimit, shqiptarët kanë pasur një synim të vetëm: çlirimin nga zgjedha e huaj dhe kthimin në gjirin e vendit amë – Shqipërisë.
Historinë e shqiptarëve nuk e krijojnë shqiptarët që u ngjitën në majën e piramidës së shtetit të sllavëve të jugut në të cilin dominonin serbët, por ata mbi të cilët ideologjia garashaniniste qëndroi si shpatë e Demokleut, ata që ecën tehut të shpatës dhe liri kërkuan ndër shekuj, duke qëndruar të patundur – si një mal i vetmuar.
Historia e dëshmon se popujt që kanë qenë nën sundimin e perandorive, rëndom janë asimiluar. Gjuha e tyre është bërë gjuhë e vdekur. Me shpërbërjen e perandorive, popujt që kanë mbijetuar, i kanë formuar shtetet e veta kombëtare.
Ndryshimi i periudhës osmane të historisë së popullit shqiptar mund të ketë reflektim negativ, të brendshëm, por edhe të jashtëm:
– e para, shqiptarët janë popull që u përkasin tre konfesioneve: katolike, ortodokse dhe islame. Shqiptarët e fesë katolike dhe ata të fesë ortodokse, kërkesën e Ankarasë do ta hidhnin poshtë në mënyrë të prerë;
– e dyta, përmbushja e kërkesës turke për rishikimin e historisë do të ndikonte në prishjen e harmonisë fetare, duke shkaktuar ndër shqiptarë edhe përçarje mbi baza fetare;
– e treta, fuqitë historike të kontinentit të vjetër dhe qendrat politike të tyre si: Roma, Berlini, Vjena, Parisi dhe Londra, përkundër kërkesës së Brukselit për shmangien e gjuhës së urrejtjes nga faqet e historisë, përmbushjen e kërkesës turke nga shqiptarët, nuk do ta shikonin me sy të mirë. Dhe do të thoshin: Shqiptarët janë pro-turq.
Rishikimin e periudhës osmane të historisë së popullit shqiptar Ankaraja e kërkoi edhe prej autoriteteve të Kosovës. Duhet ditur se kjo periudhë e historisë së popullit shqiptar, që nga çasti i pushtimit të Shqipërisë nga turqit më 1479 e deri në ditën e shpalljes së pavarësisë (1912) është histori e përbashkët dhe e pandarë e kombit shqiptar në Ballkan. Është një histori.
Me fjalë të tjera, pa pëlqimin e Tiranës, Kosova nuk ka të drejtë t’i qaset rishikimit të periudhës së sipërthënë të historisë së popullit shqiptar. Shqiptarët në Ballkan dhe në diasporë flasin një gjuhë, kanë një histori dhe janë një komb. Po qe se autoritetet e Prishtinës do ta zbatonin kërkesën turke për rishqyrtimin e historisë, kjo do të shkaktonte përçarje edhe ndërmjet Shqipërisë dhe Kosovës.
Çështja e rishikimit, e rishkrimit dhe e riinterpretimit të historisë së një populli nuk është çështje politike, por shkencore. Me historinë duhet të merren historianët dhe jo politikanët. Rishikimi i historisë së një populli është e drejtë dhe detyrë e institucioneve shkencore të një kombi, siç janë Akademia e Shkencave, institutet përkatëse, katedrat e universiteteve, nën premisën që të jenë jashtë ndikimeve politike.
Natyrisht, shqiptarët për çdo dështim të vetin gjatë historisë dhe sot, nuk duhet ta fajësojnë Turqinë. Në mesjetën e hershme, serbët dhe bullgarët i krijuan mbretëritë e tyre. Shqiptarët jo. Atëherë mbi shqiptarët nuk sundonin turqit. Nga kjo shihet se shqiptarët nuk posedojnë kapacitet të mjaftueshëm shtetformues dhe shtetndërtues. Ndryshimi i historisë shpie në përsëritjen e saj.
Kurdistani është një rrafshnaltë dhe rajon malor në Lindjen e Mesme, në jug të Kaukazit. Në të hyjnë vise të Turqisë, të Irakut verior, të Iranit perëndimor, të Sirisë lindore, të Armenisë dhe të Azerbajxhanit. Prej shekujsh ka qenë atdheu tradicional i popullit kurd. Krijimi i një shteti të veçantë të Kurdistanit u propozua nga Aleatët pas Luftës I Botërore, por ky propozim u braktis më 1923 kur Turqia ripohoi pushtetin territorial mbi këtë rajon. Ndonëse zyrtarisht nuk njihet si shtet, banorët e quajnë rajonin Kurdistan.
Kurdët janë popull mysliman arian kryesisht baritor, që flet një dialekt të persishtes. Sipas burimeve britanike, janë afro 20 milionë dhe prej 3000 vjetësh (Sipas disa burimeve, në Turqi jetojnë 10,4 deri 14 milionë kurdë). I kanë ruajtur gjuhën dhe traditat e veta kulturore, por kurrë nuk janë bashkuar nën një sundimtar të vetëm.
Në shekullin XIX lëvizjet kombëtare kurde vepruan të veçuara nga njëra-tjetra në secilin nga vendet që përfshin Kurdistani. E para kryengritje e madhe kurde ka ndodhur në Turqi më 1925, por vetëm kur u themelua ilegalisht Partia Demokratike Kurde në Turqi më 1967 nacionalizmi militant përfshiu të pesë provincat juglindore të Turqisë. Më 1984 kryengritjet e kurdëve në Turqi u ripërtërinë. Ankaraja i quan terroristë. Në vitet ‘60 dhe në fillim të viteve ’70 të shek. XX kurdët organizuan kryengritje kundër qeverisë së Irakut.
Pas revolucionit iranian (1979) pati një rritje të disidencës kurde në Iran. Vëmendja ndërkombëtare u përqendrua te kurdët më 1988-89, kur Iraku nisi zbatimin e politikës së shpopullimit të zonave kurde në kufi me Turqinë, dhe më 1991 kur, pas Luftës së Gjirit, qeveria e Irakut rifilloi fushatën e vet kundër kurdëve në Irakun verior. Ali “kimisti” përdori ndaj tyre edhe helme kimike. Më pas, për kurdët e Irakut verior u vendos “hapësira ajrore e sigurt”.
Të supozohet se një ditë do të krijohet shteti i kurdëve. Kryengritjet e tyre përballë Turqisë, Irakut dhe Iranit të shuara në gjak, do t’i shënojnë në historinë kombëtare të vet.
Shtrohet pyetja: A do të kërkojnë autoritetet e Ankarasë, të Bagdadit dhe të Teheranit prej kurdëve riinterpretimin e historisë ku përshkruhen bombardimet, tanket, burgjet, dënimet drakonike dhe helmet e Ali “kimistit:?!
Për të kërkuar riinterpretime të historisë, pushtuesit dhe sunduesit problemet e popujve që aspirojnë lirinë duhet t’i zgjidhin me dialog dhe jo me politikën e forcës. Nuk burgoset një popull i tërë. Aq më pak në shekullin XXI.
