Fatmire Duraku
(Insert nga romani “Ora me qostekë”)
Ecim, ecim… me gjysmë fryme ecim. Ecim e askush nuk e ka të qartë sa kohë ka që ecim dhe nga ecim, për ku ecim?!
– Sa kohë ka që ecim… – tha Tringa, e unë e shikova gjithë habi.
– Një vit, – foli dikush nga larg.
– Kjo së paku, – tha dikush tjetër.
– Tërë jetën ecim… – tingëlloi zëri i një treti.
Ecnim pa cak, kuturu. Silleshim në rreth, gjithherë mes shpresës, mes frikës dhe dhembjes. Udha gjarpërore e pafund përpihej gjithnjë ndërmjet oshtimës së malit dhe rrjedhës së ujit, rrugë pa rrugë, aty – këtu me balët, me gurë të thepisur ndokund, gunga-gunga, dhiare e shkretë…
Ecnim.
Përkundeshim mbi vete.
Dremisnim…
Ecnim të etur.
Ecnim të uritur…
Ecnim kuturu.
Herë në të majtë, herë në të djathtë. Gjithnjë larg rrugës së rrahur. Të mos hasim ndokund papritur në hordhitë e egra, që bënin masakra aty ku arrinin. Digjnin, vrisnin, dhunonin. Ecnim me frikë në shpirt, por me shpresë të vogël se ndoshta do të arrinim, e – ku?! Shqipëria larg, qielli larg dhe jo kaq i dëshiruar. Nuk ta donte shpirti vdekjen. Ama, në orë të tilla, vdekja gjithsesi ishte më e dashur se takimi me ata… Ecnim kot.
Ndonjë natë para, natën tjetër prapa. Silleshim në rreth. Shkelnim nëpër të njëjtat gjurmë gjysmë të vdekur, por ecnim, gjithnjë ecnim, mes shpresës dhe dhembjes së gjallë, që lëvizte me hov brenda nesh. Ecnim e nuk arrinim kund.
-Ecni, ecni, – e dëgjoja nga thoshte babai, ndërsa papritur m`u errësua të parët. Më rrëmben në të njëjtën kohë dridhje therëse trupit të rraskapitur, dridhje që lëviznin pandërprerë nëpër çdo pjesë, dridhje të gjalla, të ftohta. Ndieja peshë të rëndë në kokë, më dhembnin muskujt, nyjat e gjymtyrëve, më shfaqej zjarrmi e rëndë me rrahje të dendur të pulsit, me rrëqethje e të dridhura; e tëra mbytesha në ethe shumë të forta. Filluan të më shfaqeshin fotografi të çuditshme, krijesa të kthyera nga përrallat tashmë të harruara… Ngrihej mjegull e zezë, e kuqërremtë, e verdhë. Flakë që vinte e rritej. Flakë që kthehej në bishë, hapte gojën të më gëlltiste. Ikja e nuk gjeja dot vend të fshihesha. Prapë kthehesha aty. Ballë për ballë… Bëja përpjekje t`i shtrëngoja grushtet, ta godas tërë këtë në kraharor, t`ia nxjerr zemrën, ta vras. Ama nuk ia dilja… Ecja e përgjakur nga hija ime, e cila më afrohej nga ana tjetër. I afrohesha. Më afrohej. Gjëmonte toka, qielli binte copa-copa mbi rrënjë, mbi eshtra… Anash qeshte një skelet, me kosë në dorë.
– Kush je ti, – ia bëra ngadalë e skeleti vetëm më shikoi. S` fliste dot, vetëm e vringëllonte kosën mbi kokën time.
– Jam vdekja, – tha.
– E çka, mos mendo se të frikësohem. Jo… nuk të trembem aspak, jo, jo, jo…
– Eda… – thirri thekshëm Tringa. – …çfarë ke, motër!? – m`u afrua afër. Bëri përpjekje të më mbante për krahësh, por nuk ia doli. Rrëshqita ndërmjet duarsh të saj, si një trup pa shpirt, e rashë me fytyrë në tokë. – Oh, zot, – shtrëngoi kokën me duar ajo, pastaj thirri gjithë vaj. – Babi, babi… Ku je, ku je? Ku je?! Nuk gjendesh kurrë në çastin që na duhesh, – e dëgjova nga thërriste e shastisur.
– Ja, a s` më shesh, – foli babai.
– Kush je ti. Babanë e kërkoj, – çirrej ajo, pastaj hetova të binte në gjunjë, të ngrehte duar nga qielli dhe të lutej. Fliste diçka që s`e kuptoja qartë. E dalloja vetëm të thoshte – mëshirë, zot dhe shpëtoje.
– Çfarë u bë, – më tingëlloi në vesh dhe zëri i gruas së moshuar.
– E sheh, – tha Tringa. – Motra po vdes…
– Jo, jo…. – tha babai e më ngrehu për krahësh me kujdes nga toka. – Nuk është kaq lehtë të vdesësh.
– Ik, – e shtyu Tringa. – Kush je ti? Pse e prek motrën time?
– Çfarë je trullosur, si më thua mua ashtu… babait tënd?!
– Jo… nuk të njoh. Vetëm na rri afër ashtu, çfarë do?
– Unë jam babai yt, – ia bëri ai. – Çfarë ke, pse je hutuar. Kthehu në vete! – Unë jam babai yt, – e përsëriti.
– Ej, pse gënjen. Pse gënjen, – qante.
Babai nuk tha gjë më. I dridheshin duart nga më mbante.
– Dërgoje diku, larg zhurmës, – i tha gruaja në moshë babait. – E sheh, ajo nuk mund të qëndrojë më në këmbë.
Babai nuk tha gjë. Vetëm i gurëzuar, shikonte pa përcaktim.
– Or plak, – ra prapë zëri i gruas në moshë. – Dërgoi vashat në ndonjë shtëpi dhe mbaji aty për ndonjë ditë. Ndoshta i shpëton…
– Ku, më thuaj, ku t`i ik? Ku t`i strehoj?! – më afroi babai nga vetja dhe më mbajti me duar. Lëshova kokën në kraharorin e tij gjysmë e alivanosur. Nuk mund të flisja. I dëgjoja vetëm zërat përreth dhe trokitjet e zemrës së babait, dridhjet që i iknin kaq të forta nëpër turp dhe kalonin te unë. Më kërcisnin dhëmbët për dhëmbë. Kisha herë të ftohtë, herë digjesha nga zjarrmia.
– Nuk qëndrohet kështu më, – fliste dikush.
– Duhet të ndalemi ndokund, të marrim pak veten, – ndërhynte një tjetër.
– Patjetër. Mezi marrim frymë…
– Kjo është vdekje… Vdekje… vdekje…
Dëgjoja zëra të përzier, çirrje, vaje, sharje, mallkime. E mbështetur për kraharorin e babait, shihja fotografi të ndryshme, të trishtueshme. Fotografi që sa iknin shfaqeshin prapë – dy hije nga vinin mes për mes flakës… Qeshnin, qeshnin. Pëlcisnin së qeshuri. Kalonin flakës. Digjeshin. Humbnin fare, pastaj prapë shfaqeshin. Flaka nëpër të cilën vinin lëpinte gjithë qiellin, i cili derdhte pandërprerë shi-flakë… – Zot, çfarë po ndodh. Përgjakeshin drunjtë, bëheshin njerëz, iknin e ktheheshin prapë me hijet. Kush janë këto hije. Ja, njëra më përngjet mua. Tjetra babait… Hyjmë e dalim nga flaka. Digjemi e prapë shfaqemi. Dy hije të njëjta, pa gojë, e – zëri i tyre donte të ma pëlciste kokën. Qeshin. Vinin përballë meje. Unë i afrohesha vetes, apo vetja i afrohej hijes sime. Ecnin nëpër flakë e shiu nuk ndalej. Tymi mbështillte çdo gjë. Ngrihej rrathë-rrathë. Tym i gjallë…
– Më ka hyrë në asht shiu, – e dëgjoja të thoshte hija e parë.
– Ti s` ke asht, – dilte nga flaka dhe prapë kthehej në flakë hija e dytë.
– Kam. Gjithsesi kam. Pse pra e ndiej thellë shiun dhe kam të ftohtë, – thoshte pastaj dhe ngrihej lart me flakën.
– Zbrit, ku ik atje, – thoshte dija e dytë. – Zbrit e ec, ec… t`i afrohemi…
– Kujt… kujt t`i afrohemi, – i fliste hija e parë.
– Trungut! – e shikonte hija e dytë.
– Cilit trung!? A kemi trung ne,- ia bënte hija e parë.
– Po, po kemi…
– Ku është?
– A e sheh atë pjesë trungu… atje, shiko, atë pjesë trungu që e kanë hedhur valët e lumit të fryrë në breg.
– Po, atje… e shoh, – thoshte e parë.
– Ec, t`i afrohemi… – ecte nga trungu hija e dytë.
– Ai trungu atje?
– Po, ai… Ta marrim atë copëz trungu e me të në duar t`i trokasim ndonjë shtëpie në derë, për konak… – gërhiste hija e dytë.
– Pse, pse me trung në dorë? – i fliste hija e parë. – Trungu është pjesë jona. Nuk mund t`i shfaqemi dikujt në derë gjysmak, pa një dorë, pa një këmbë, pa gjysmën e kurmit, me një sy, me gjysmë koke… – e shikonte hija e parë.
– Ti ke humbur arsyen… tërësisht.
– Jo, fare. Shikoje mirë tërë këtë punë. Mund të na vrasin, ama identitetin nuk mund të na e humbin. Për atë them, t`i afrohemi në derë ndonjë shtëpie të tërë, me tërë veten. Jo gjysmakë .
– Ashtu mendon, – ia bëri hija e parë.
– Ashtu mendoj, – ia ktheu hija dytë.
– Nuk bën ashtu. Duhet gjetur diçka tjetër, krejt tjetër… t`i tregojmë kush jemi.- dëgjohet prapë hija e dytë.
– Nuk ka nevojë. Trungu na flet vetë.
– Jo. Jo!
– Është pikërisht ashtu, siç them unë, – mori të nevrikosej hija e dytë.
– Ama, ja, ta imagjinojmë. E marrim copën e trungut, e bartim kaq sa duhet deri te dera. Trokasim në derë. Shfaqet në derë i zoti i shtëpisë, natyrisht i buzëqeshur-me bujarinë që të pret njeriu ynë, por sytë i mban gjithnjë në copën e trungut. Çuditet…
– Le të çuditet. Ia zgjasim copën e trungut. “Copëtoje, – i themi, – bëre dru zjarri. Kemi shumë të ftohtë. Ndoshta, po të na pranosh brenda, do të na thahen ca rrobat, do të ngrohemi… sepse kemi shumë të ftohtë… Kështu ndoshta prapë do të kthehemi në vete.”
– E po tha jo, çfarë mund të bëjmë.
– Nuk do të ngjajë diçka e tillë.
– E po ngjau.
– Nuk ngjet.
– Mund të ngjet…
– Jo.
– Po.
– Jo.
– Po.
– Jo…
E pafundësisht kështu, me “po” dhe me “jo”, dy hijet humbnin flakës dhe prapë shfaqeshin nga i afroheshin copëz së trungut. Dy hijet, njëra imja, tjetra e babait. Apo ndoshta gabohesha. Dy hijet ishin dy hije krejt të tjetër kujt. As kishin të bënin fare me mua as me babanë. Mbylla sytë, ula kokën, përnjëherë ta ngrehja prapë, por – O zot, – me këtë m`u këput rrjedha e fotografisë që shihja. Humbi flaka, tymi, humbën hijet. Çfarë ndodhi, vallë? Heshta, mbylla sytë prapë.
– Oh, – më iku kokës. – Oh… po kjo qenka vetëm përralla, që kaq herë ma kishte folur gjyshja para gjumit, për njeriun e çuditshëm dhe shumë misterioz, i cili për asnjë çast nuk gjente qetësi shpirtërore. Pasurinë e vet të madhe nuk gjente vend të sigurt ta fshihte. E fshehu në tokë-thellë, e nxori prapë nga aty. Nuk besonte as në vete as në asgjë. E fshehu në zgërbonjën e një lisi, por aty nuk e la as gjysmë nate. Nuk e merrte gjumi. E mori arin nga aty, e – pasi mati e çmati, ia nxor brendinë një cope trungu me kujdes dhe nëpër një hapje, e futi arin aty. E mbylli hapjen dhe trungun me arin brenda e la te drurët e zjarrit në oborr e iku në shtëpi. Papritur ia krisi një shi i rreptë, i paparë. Lumi, që ikte afër shtëpisë së të pasurit, vërshoi jashtë shtratit të vet. Valët e ujit, të ashpra, e bartën me vete copën e trungut poshtë lumit larg e larg, që në fund ta hidhnin në breg. Aty kaluan – nën rrebeshin e shiut, dy vetë.
– Na mbyti shiu,- tha i pari.
– Do të sëmuremi, – shtoi i dyti. –
– Uh, – bëri i pari, – mora në thua në këtë copë trungu, sa s`u rrëzova.
– Ta marrim me vete, – tha i dyti.
– Pse, çfarë na duhet?
– E bartim deri te dera e shtëpisë së parë dhe aty trokasim në derë.
– E pastaj, – tha i dyti.
– Sapo të shfaqet në derë i zoti i shtëpisë, natyrisht i buzëqeshur – me bujarinë që të pret njeriu ynë, do t`i themi.
– A do mysafir, e ai natyrisht do të thotë.
– O mirë se u ka pru zoti… Po kjo copë trungu çfarë u duhet?!
– Do të çuditet… apo jo?
– Le të çuditet. Ia zgjasim copën e trungut. “Copëtoje, – i themi, – bëre dru zjarri. Të ngrohemi… na ka bërë qull shiu dhe kemi shumë të ftohtë…
– Kam dru unë, hyni brenda.
– Po, po – do t`i përgjigjemi, por s` deshëm t`iu harxhojmë…
Ashtu dhe bënë. I zoti i shtëpisë e mori copën e drurit dhe sapo e çau mbet pa frymë nga ajo që pa. Gjithë ai ar, që shkëlqeu papritur. E thirri gruan e vet e i tregoi për trungun dhe arin. Ajo ia bëri:
– Or, burrë, është mirë ndoshta ta gatuaj një bukë për këta dy fakirë e t`ua japim me vete në mëngjes.
– Bën si të duash, – ia bëri i zoti i shtëpisë.
Gruaja gatoi një bukë dhe brenda futi një pjesë të arit që gjetën brenda trungut. Në mëngjes, i zoti i shtëpisë ua ofroi bukën.
– Ç` na duhet kjo? – tha burri i parë.
– Për rrugë, mund t`iu zë uria ndoshta…
– Jo, jo, – tha burri i dytë, – nuk na duhet.
I zoti i shtëpisë megjithatë këmbënguli dhe ua dha bukën. Ata e morën dhe vazhduan rrugën. Nga po ecnin, te një krua vërejtën një burrë, një grua e një fëmijë, i cili qante me zë.
– Çfarë ka fëmija? – tha burri i parë.
– Mos është i sëmurë, – tha i dyti.
– Jo, jo… – tha gruaja. – Qan se është i uritur. Mos keni ndonjë kafshore bukë.
– Po … kemi, – thanë me një zë dy burrat dhe ua dhanë bukën e vajtën rrugës së vet.
Gruaja e nxor nga torba bukën, që ua lanë ata, e – duke i uruar, e theu një copë. Dhe, sapo ia zgjaste copën e bukës djalit të uritur, vërejti brenda bukës shkëlqimin e arit…
Ajo shikonte atë shkëlqim të artë dhe qëndronte gojëhapur, pa nxjerrë fjalë nga goja…
– Ja, kështu… – mendova më vete, – asgjë nuk dihet ku e ka fillim as fundin, asgjë nuk dihet ku dhe si do të përfundojë…
– Ç` po pret ende aty, or plak i gjorë, – më përmendi zëri i gruas së moshuar, i cili gjëmoi rëndë dhe thellë. I hapa sytë dhe e shikova, ende pa ia dalë ta ngreh kokën nga kraharori i babait. Ajo u afrua edhe më shumë. – Ç`je gurëzuar aty e… pret kot. Pse s` bën diçka t`i shpëtosh vashat tua?! Pse s`i skajon ndokund, ore!
– E ku t`i skajoj, ku t`i dërgoj, moj, ku?! Mua m`u kujtuan dhe një herë hija ime e ajo e babait nga ecnin nëpër shi dhe flakë, nga i iknin vetes e i afroheshin një cope trungu në breg të ujit.
– Or, baba, – ia bëra. – Askush nuk do t`ia dalë të marrë asgjë në varr.
Babai më shikoi thellë i hutuar dhe çuditshëm… Unë ikja vetes, gjithë habi. Pse tash kjo, çfarë ngjau. Nga ç` gjithësi zgjohesha dhe arrija të isha prapë aty ku më peshonin këmbët.
– Çfarë thua, – më shikoi babai dhe m`i lëmoi flokët.
-Unë mendoja se të humba, moj.
– Asgjë, asgjë… – e shikova. Ama nga vendi prej nga kthehesha kuptova se asgjë nuk vlen përveç shpirtit.
– Ashtu… ama, dëgjo… duhet menduar dhe për gjëra që nuk lidhen kështu… – tha ai.
– Po duhet bërë diçka ta shpëtojmë kokën… asgjë tjetër. Sepse, asgjë s` do të marrim me vete, – m`u kujtua prapë trungu i mbushur përbrenda me ar.
– Pse ma thua këtë.
– Vetëm të ta kujtoj se qefini nuk ka xhepa baba.
– Nuk ka. Nuk ka… – fliste babai, ndërsa gruaja e moshuar më shikonte me habi.
– E sheh, plak, sa nuk i ke humbur fare vajzat, – tha gruaja në moshë me ashpërsi.
– E shoh… po, e shoh, ama çfarë të bëj?
– Çfarë pret, – iu afrua edhe më afër gruaja në moshë. – Dërgoji menjëherë… pa humbur asnjë çast… atje. Ja, atje… A ia sheh minaren xhamisë. Atje, – zgjaste dorën lart ajo.
– Po, e shoh minaren, – murmuroi babai.
– Eh, atje dërgoji! Babai uli kokën dhe për një kohë të gjatë nuk tha fjalë më. Ma mori njërën dorë, ma hodhi rreth qafës së vet dhe ashtu eci. Të njëjtën gjë, në krahun tjetër e bëri Tringa. Lëvizëm ngadalë dhe dolëm nga kolona. Me ne vinte dhe gruaja në moshë. Ende s` mund t`i hapja sytë, ama e hetoja nga frymëmarrja të jetë ajo. Me të marrë e lëshuar jashtë frymën i ikte edhe një gërhitje e rëndë. Morëm të largoheshim nga kolona. Me lëvizje breshke ecnim shpatullës së një kodre të mbushur me driza. I hapa sytë dhe kaq larg m`u duk maja e xhamisë.
– Uh, – ia bëra.
– Vetëm deri aty, vetëm – më shikoi Tringa. – Deri te xhamia, – murmuriti ndër dhëmbë pastaj.
– Qëndro. Afër është, – tha plaka në moshë.
– Nuk do t`ia dalë të arrijë gjallë kjo… – shprehu brengosje të thellë Tringa.
– Po, po… – tha babai. – Do të arrijë gjallë dhe shpejt do të bëjë më mirë… Tringa nuk e shikoi fare. Uli kokën dhe heshti gjatë, shumë e mllefosur dhe e shqetësuar. E ndieja qartë nga dridhej varg e vijë trupit…
