Jeff A. Benner, Ancient-Hebrew.org
Përktheu në shqip dhe përgatiti Arben Çokaj
Në botë, e kaluara dhe e tashmja, ka dy lloje kryesore të kulturave; kulturën hebraike (ose lindore) dhe kulturën greke (ose perëndimore). Të dyja këto kultura i shohin rrethanat, jetën dhe qëllimin e tyre në mënyra, që do të dukeshin të huaja ndaj tjetrës. Me përjashtim të disa fiseve nomade beduinësh, që jetojnë sot në Lindjen e Afërt, kultura e lashtë hebraike është zhdukur.
Çfarë ndodhi me këtë mendim dhe kulturë të lashtë hebraike? Rreth vitit 800 pes, një kulturë e re u ngrit në veri. Kjo kulturë e re filloi të vështronte botën shumë ndryshe nga Hebrenjtë. Kjo kulturë ishte greke. Rreth vitit 200 pes, grekët filluan të lëviznin në jug, duke sjellë së bashku kulturën greke dhe hebraike. Kjo ishte një kohë shumë e trazuar pasi dy kulturat shumë të ndryshme u përplasën. Gjatë 400 viteve të ardhshme beteja shpërtheu derisa më në fund, kultura greke fitoi dhe pothuajse eliminoi gjurmët e kulturës së lashtë hebraike. Kultura greke në anën tjetër ndikoi në të gjitha kulturat e mëposhtme, duke përfshirë kulturat romake dhe evropiane, kulturën tonë amerikane dhe madje edhe kulturën moderne hebraike në Izrael sot.
Ndërsa amerikanët e shekullit të 20-të, me një ndikim të fortë të mendimit grek, lexojmë Biblën hebraike, pasi amerikanët e shekullit të 20-të e kanë shkruar atë. Për të kuptuar kulturën e lashtë hebraike, në të cilën u shkrua Tanakh (shkrimet e vjetra hebraike), duhet të shqyrtojmë disa nga dallimet mes mendimit hebraik dhe grek.
Abstraktja përkundër mendimit konkret
Mendimi grek e sheh botën përmes mendjes (mendimi abstrakt). Hebraishtja e lashtë mendoi ta shikonte botën nëpërmjet shqisave (mendimit konkret).
Mendimi konkret është shprehja e koncepteve dhe ideve në mënyra që mund të shihen, prekin, ndienin, shijojnë dhe / ose dëgjohen. Të gjitha pesë shqisat përdoren kur flasin dhe dëgjojnë, shkruajnë dhe lexojnë gjuhën hebraike. Një shembull për këtë mund të gjendet tek Psalmet 1: 3; “Ai është si një pemë e mbjellë me rrëketë e ujit, që jep frytin e saj në stinë dhe gjethet e të cilit nuk fishken“. Në këtë pasazh ne kemi fjalë konkrete që shprehin mendime abstrakte, të tilla si një pemë (njeri i drejtë, i drejti), rrjedha e ujit (mirësia), frutat (karakteri i mirë) dhe një gjethe që nuk thahet (prosperiteti).
Mendimi Abstract është shprehja e koncepteve dhe ideve në mënyra që nuk mund të shihen, preken, ndien, shijohen ose dëgjohen. Hebraisht kurrë nuk e përdor mendimin abstrakt siç bën anglishtja. Shembuj të mendimit Abstrakt mund të gjenden te Psalmet 103: 8; “Zoti është i mëshirshëm dhe zemërbutë, i ngadalshëm në zemërim, plot me dashuri“. Siç keni vënë re, unë e kam parë se hebraishtja përdor mendime konkrete dhe jo abstrakte, por këtu kemi koncepte të tilla abstrakte si mëshirshëm, hidhërim, zemërim dhe dashuri në një pasazh hebraik. Në fakt këto janë fjalë abstrakte angleze. Përkthyesi shpesh e përkthen në këtë mënyrë, sepse hebraishtja origjinale nuk ka kuptim, kur është përkthyer fjalë për fjalë në anglisht.
Le të marrim një nga fjalët abstrakte më lart, për të treguar se si funksionon kjo. Zemërimi, një fjalë abstrakte, është në të vërtetë fjala hebraike אף (awph), që fjalë për fjalë dmth. “hundë“, një fjalë konkrete. Kur dikush është shumë i zemëruar, fillon të marrë frymë me vështirësi dhe flegrat e hundës fillojnë të ndizen. Një hebre e sheh zemërimin si “zjarrvënësin e hundës (flegrave)“. Nëse përkthyesi përkthen fjalë për fjalë, pasazhi i mësipërm “i ngadalshëm në hundë”, do të ishte kuptimi për lexuesin anglez, kështu që i hundës, është përkthyer në “zemërim” në këtë pasazh.
Përshkrimi i të dukshmes përkundër përshkrimit funksional
Mendimi grek i përshkruan objekte në lidhje me pamjen e tij. Mendimi hebre i përshkruan objektet në lidhje me funksionin e tij.
Një dre dhe një lis janë dy objekte shumë të ndryshme dhe ne kurrë nuk do t’i përshkruanim ato në të njëjtën mënyrë me formën greke të përshkrimit. Fjala hebraike për të dyja këto objekte është איל (ayil), përshkrimi funksional i këtyre dy objekteve është identik me hebrenjtë e lashtë, prandaj, e njëjta fjalë hebraike përdoret për të dyja. Përkufizimi hebraik i איל është një “udhëheqës i fortë“.
Për aq sa është e mundur, një nga kafshët më të fuqishme të pyllit shihet si “një udhëheqës i fortë” midis kafshëve të tjera të pyllit. Gjithashtu pema e lisit është shumë e qëndrueshme, në krahasim me pemët e tjera, të tilla si pisha e butë dhe shihet si një “udhëheqës i fortë” midis pemëve të pyllit.
Vini re dy përkthimet e ndryshme të fjalës hebraike איל tek Psalmet 29.9. NASB dhe KJV e përkthejnë atë si “Zëri i Zotit e bën drerin të pjellë” ndërsa NIV e përkthen atë si “Zëri i Zotit e shkul edhe lisin“. Përkthimi i saktë i këtij ajeti në mendimin hebraik do të ishte; “Zëri i Zotit i bën të kthehen udhëheqësit e fuqishëm“.
Kur përkthen hebraishten në anglisht, përkthyesi duhet të japë një përshkrim grek për këtë fjalë, që është arsyeja pse ne kemi dy mënyra të ndryshme për përkthimin e këtij vargu. Kjo fjalë është përkthyer edhe si “sundimtar” në 2 Mbretërit 24.15, i cila është një njeri, që është një udhëheqës i fortë.
Një shembull tjetër i mendimit grek do të ishte përshkrimi i mëposhtëm i një lapsi të përbashkët: “Është e verdhë dhe rreth 8 inç e gjatë“. Një përshkrim hebraik i lapsit do të lidhej me funksionin e tij si “Unë shkruaj fjalë me të“. Vini re se përshkrimi hebraik përdor foljen “shkruaj”, ndërsa përshkrimi grek përdor mbiemra “i verdhë” dhe “i gjatë“. Për shkak të formës së përshkrimit funksional të hebrenjve, ato përdorin më shpesh folje sesa mbiemra.
Përshkrimi jopersonal përkundër atij personal
Kultura greke përshkruan objekte në lidhje me vetë objektin. Kultura hebraike përshkruan objekte në lidhje me vetë hebrenjtë.
Si në shembullin e mësipërm të lapsit, përshkrimi grek portretizon marrëdhënien e lapsit me veten, duke përdorur fjalën “është”. Hebraishtja e përshkruan lapsin në lidhje me veten, duke thënë “Unë shkruaj“. Për shkak se hebraishtja nuk përshkruan objekte në lidhje me veten, fjalori hebraik nuk e ka fjalën “është”.
Një përshkrim grek i Perëndisë do të ishte “Perëndia është dashuri“, që përshkruan Perëndinë në lidhje me Perëndinë. Një përshkrim hebre do të ishte “Perëndia më do“, duke e përshkruar Perëndinë në marrëdhënie me veten time.
Emrat pasivë përkundër emrave aktivë
Emrat grekë janë fjalë, që i referohen një personi, vendi ose sendi. Emrat hebraikë i referohen veprimit të një personi, vendi ose sendi.
Hebrenjtë janë njerëz aktivë dhe fjalori i tyre reflekton këtë stil të jetës. Kultura greke njeh fjalë të tilla si gju dhe dhuratë, si emra që nuk japin asnjë veprim. Por në fjalorin hebraik, emrat vijnë nga rrënja e njëjtë ברך (BRK), sepse ato janë të lidhura, jo në dukje, por në veprim. Fjala hebraike për gju, është ברך (berak) dhe fjalë për fjalë dmth. “pjesë e trupit që përkulet“. Fjala hebraike për një dhuratë është ברכה (berakah), që do të thotë “çfarë sjellë një gju i përkulur“. Folja nga rrënja është ברך (barak), që do të thotë “të përkulësh gjurin“. Siç mund ta shihni, foljet hebraisht dhe emrat kanë veprime që lidhen me to, ku emrat grekë nuk e bëjnë.
Edhe emrat hebraikë për babanë dhe nënën janë përshkruese të veprimit. Fjala hebraike për babanë është אב (av) dhe fjalë për fjalë do të thotë “ai që i jep forcë familjes” dhe nëna אם (em) do të thotë “ajo që lidh familjen së bashku“.
