shkruan Fahri Xharra – Revista Drini
Një zakon morbid i serbëve, kur prindi ( babai ) i mbushte 60 vjet, i biri i tij e merrte me veti dhe dërgonte në vend të caktuar, zakonisht afër një prrockeje dhe vriste ose me sakicë ose me “tokmak” – kështu shkruan DRAŽEN GUDIĆ, në vitin 2017.
Sa çudi nga ne, askush nuk na ka folur për këtë mizori antinjerzore të serbëve, bile as në kohën e turkut. Nga zakonet e tyre të flliqura ishte edhe ky, që naten e martesës babai e vërtetonte i pari, nëse nusja e dajlit ishte e pa prekur.
Duke filluar më herët se nga Kongresi i Berlinit, kur populli jonë nuk kishte as shkrim e as lexim, arriti të na zhbënë nga tokat tona dhe të rritet në dëm të territorit dardan dhe të mbërrinë aty ku është edhe sot. Këta, të quajtur njerëz nuk knaqen ende, dhe po e kërkojnë edhe Kosovën ta ndajnë përgjysmë.
Që nga Garashanini, Jovan Cvijiqi etj., këta kanë shkruar me mijëra libra, broshura dhe pamflete, të cilat të shtypura në gjuhët e Europës dhe janë shpërndarë po ashtu në Europë. Europa, jo që na njihte aq mirë dhe iu besonin “librave” të tyre, ligjëratave të tyre nëpër qendrat kryesore të kontinentit, duke “dokumentuar” keq e më keq për ne.
Ishim “popull i egër që jeton vetëm maleve, dhe se iu zaptuam tokat e “tyre“, “ishim“ si arushat e shpellava, ku nuk dijshim se ku i kemi varret e të parëve tanë. I pari që ka folur diçka me peshë ishte At Gjergj Fishta në Konferencën e Paqes në Paris (ku edhe ai nuk u lejua ta lexonte referatin e tij në konferencë /AÇ). Turqia dhe Rusia kishin angazhuar njerëzit më të mençur për të folur sa më keq për ne, të bindin Perëndimin që në jemi një mbetje turke, të sjelluar nga ata, popull pa traditë, pa histori ma qytetërim, që nuk meritojmë të kemi shtet – tjesht, popull që vetëm bishtin e kemi mangut.
Në literaturën e sotme, të cilët serbët nuk e fshehin ekziston edhe fjala e tyre popullore ‘zreo za sekirče’ ( i pjekur për sopatë ), fjalë e cila ka mbetur si rikujtuesë për kohërat, kur serbët e zvoglonin familjen e tyre në mënyren më jonjerzore e shtazarake, të quajtur – lapot. Sipas këtij senicidi “mitik” ( senicid – vrasja e plakut ), kur burri i mbushte 60 vjet, bëhej i tepërt dhe barrë për familjen, i mbetej të birit ose ndonjë familjari ( nëse ai nuk kishte djem ), që ta dërgon në pyllë dhe me ritual ta mbyste, duke i rënë në kokë me diçka të fortë, ose me sopatë, për ta mbytur. “Rituali” vrasës donte që “plaku” të mbante një bukë pogaçe mbi kokë.
Pogaçja mbi kokë simbolizonte që ai nuk meriton më të hajë bukë, se është i padobishëm, dhe me këtë ai nuk e meriton as të jetojë, sepse ishte barrë e madhe. Ky zakon i fëlliqur është praktikuar deri në fund të shekullit 19, i cili më vonë është ndaluar me ligj.
Antropologu Bojan Jovanović, autori i librit “Tajna lapota” ( E fshehta e lapotit ) tregon se ky ishte një zakon me konotaciaone psikologjike dhe në funkion social ( Prema riječima nekih antropologa, lapot nije ni običaj ni ritual koji se upražnjavao, već mit čije je prenošenje zapravo imalo za cilj zabranu ocoubojstva u ime sprečavanja kaosa, a zarad civiliziranog rješavanja generacijskog sukoba i opstanka kulture. ) Pra, mundohen të lajnë m… me sh… për një veti, që as shtazët nuk e kishin.
Në studimin e tij të vitit 1999, mundohet të tregojë se si në një rast, nipi e paske fshehur gjyshin, dhe pastaj ky zakon i “prapametur“ qenka ndaluar me ligj në fund të shek.19.
Shumë më herët se viti 1918, Tihomir Đorđević në librin e tij “Jeta e jonë popullore e ka përshkruar saktësisht arsyen dhe metoden e vrasjes së “plakut“ 60 vjeçar.”
Edhe në librin “Narodna predanja o ubijanju starih ljudi’ iz 1929” – libri i shkencëtarit të madh serb Vojislav Radovanović, lapoti përshkruhet si si akt e një rituali publik.
Tregimi që të ngrinë gjakun është me titullin: “Ja si e kam mbytur babain tim duke respektuar zakonin serb,“ e shkruar para disa vitesh nga Mihalo Medenica. ( Përshkrimi i tij është tmerrues, prandaj nuk e përktheva fxh). (Evo kako sam ubio svog oca zbog starog srpskog običaja! Autor: Mihailo Medenica / Nedeljnik)
( Lapot je drevni srpski ritual javnog ubijanja starih i iznemoglih – preteča slešer filmova, samo sa pravim žrtvama. Da su imali kameru i snimali, zvalo bi se snaf. Tako napuni baba 80 godina, nema više vajde od nje, samo sedi i jede sira, ništa ne može da radi, izlapela, nervira ukućane. Onda ukućani postignu dogovor da je izmasakriraju i jednog dana joj kažu: ”Baba, idemo u varoš!” A u varoši se sjatili brđani sa kopačima, sekirama, satarama, kocima i toljagama. Ponesu i ukućani svako po nož, sekiricu, šilo, iglu za pletenje, ko ima martinke ponese martinke, ko nema – može i truperke, sukaljku i sve čime možeš dobro da opaučiš (da je postojala kompanija ACME, verovatno bi kupili specijalnu palicu za prebijanje baba). Kad stignu u varoš, posade babu na stolicu, izljube se s njom srpski triput, a onda udri, šutiraj, mazgaj, bodi, seci sekirom ruke noge, vrši liposukciju, deri kožu, krv pljušti na sve strane, i sve tako dok ne naprave od babe kašu. Onda svi odu kući srećni i zadovoljni, a naročito babini ukućani. )
Ndiqni filmin Lapot me pogaçe (në serbisht):
I BIRI VRET TË ATIN, KUR AI VJETËROHET, E NUK I DUHET MË!
KURSE SHQIPTARËT E MARTOJNË PËR SË DYTI, ME NJË NUSE TË RE…
Filmin serb Lapot është mirë ta përkthejnë ata që dinë serbisht dhe ta titrojnë dhe ta shpërndajnë këtë zakon të mrekullueshëm serb, për të treguar kulturën e vjetër serbe…
Përkthimi nga AÇ me GoogleTranslate:
( Lapot është një ritual i lashtë serb i vrasjes publike të të vjetërve dhe të rraskapiturve – pararendësi i filmave më slasher, vetëm me viktima të vërteta. Nëse do të kishin një aparat fotografik dhe do të filmoheshin, do të quhej snap. Kështu ka bërë gjyshja ime 80 vjeçe, ajo nuk interesohet më për të, ajo vetëm ulet dhe ha djathë, nuk mund të bëjë asgjë, është e rraskapitur, e mërzit familjen. Atëherë banorët arritën një marrëveshje për ta masakruar dhe një ditë i thanë: “Gjyshe, hajde të shkojmë në qytet!” Familjarët sjellin gjithashtu një thikë, një sëpatë, një bufe, një gjilpërë thurje, ata që kanë martini sjellin martini, ata që jo – mund të kenë mbathje, një rrotull rrotulluese dhe gjithçka që mund të paketoni mirë (nëse do të kishte një kompani ACME, ata ndoshta do të blinin një shkop të veçantë rrahjeje të gjyshes). Kur të arrijnë në qytet, ata e vendosin gjyshen e tyre në një karrige, e puthin atë serbisht tri herë, dhe pastaj e godasin, qëllojnë, shpifin, godasin me thikë, i prenë këmbët me një sëpatë, kryejnë liposuksionin, lotin e lëkurës, spërkatjen e gjakut në të gjitha drejtimet, dhe kështu me radhë, derisa ta bëjnë nga qull në gjak. Pastaj të gjithë shkojnë në shtëpi të lumtur dhe të kënaqur, veçanërisht familja e gjyshes. )
( Fotot janë nga filmi i Bata Paskaleviqit “Lapot“ )
Fahri Xharra, 25.05.20
Referenca:
1. https://www.telegraf.rs/vesti/1258687-ispovest-koja-ledi-krv-evo-kako-sam-ubio-svog-oca-zbog-starog-srpskog-obicaja-foto
2. http://arhiva.alo.rs/vesti/reportaza-srbija/evo-kako-sam-ubio-svog-oca-zbog-starog-srpskog-obicaja/70439
3. Trebješanin, Zarko (18 May 2000). “Lapot: naučni mit ili stvarnost” (in Serbo-Croatian). NIN. Retrieved 2009-07-31.
4. https://slobodnadalmacija.hr/vijesti/svijet/morbidni-obicaji-iz-srbije-kad-muskarac-navrsi-60-godina-sin-ga-odvede-u-brdo-i-ubije-maljem-ili-sjekirom-473564
5. https://vukajlija.com/lapot
6. http://www.dijaspora.news/lapot-je-stari-hriscanski-obicaj-koji-su-i-nasi-preci-primenjivali-zaledice-vam-krv-u-zilama/
