shkruan Fahri Xharra
Kultura e Vinçës nuk është zorrë qorre e historisë sonë por ndoshta janë mushkëritë apo zemra e kësaj historije të ngratë të vjedhur e të stërvjedhur, të përvehtësuar e të shkruar sipas nevojave të ardhacakëve që u bënë ” patron” në tokën e huaj falë rrethanave historike. Ishim pra ne këtu edhe atë here por edhe më herët. Të tjerët erdhën pas nesh. Po ne ku jemi ?
E vërteta ishte se në vitin 1854 (pas disa zbulimeve në Shqipëri ), historiani dhe filologut gjerman Georg von Hahn megjithë të dhënat e pakta, arriti përfundime të shkëlqyera, madje sendërtoi një alfabet, të cilin e emërtoi “shqiptar” dhe e identifikoi me pellazgjishten.
Pra Kultura e Vinçës në anët tona qenka zbuluar më herët se në Vinça afër Beogradit sepse sipas burimeve serbe : Kultura e Vinçes është quajtur sipas lokalitetit Vinça – Belo Bërdo, e cila gjendet në anën e djathtë të Danubit, 11 km nga Beogradi në vitin 1908 nga profesori i universitetit të Beogradit dr. Milivoje Vasiç-i
(Винчанска култура је названа по локалитету Винча – Бело брдо, које се налази на десној обали Дунава, у селу Винча, 11 km низводно од Београда, на коме је ископавање започео 1908. професор Београдског универзитета др Милоје Васић, на простору од око 400 m². Ca мањим прекидима, радови су трајали све до Првог светског рата. 1924. године, обављено је ископавање али накратко, због недостатка материјалних средстава.[2] Откривени су остаци осам неолитских насеља, од којих најстарије насеље припада периоду средњег неолита и старчевачкој култури.)
Përkunder asaj që Kultura pellazgjike e vjetër deri në 9000 vjet e mbulon një territor shumë të madh; por emrin me të cilin e njef bota këtë epokë historike e mori nga gërmimi “i parë” në VINÇA !
E keqja në këtë mohim të vetvetes është që dikush tjetër po i rritë vjetërsinë vetes, dhe po e “merr” përsipër djepin e djepin e civilizimi.
Ja një titull i një botimi serb: “Осам миленијума српског порекла- Најстарије српско порекло” (Tetë mileniume të prejardhjes serbe – Origjina serbe më e vjetra)
A e kemi ndër shqiptar ndonjë libër të shkruar për kulturen e Vinçes? Eshtë turp për ata të “shkolluarit” me garda të ndryshme që i mbajnë institucionet peng të cilët ndoshta e njohin këtë temë e nuk shkruajnë, e edhe turp më i madh për ata që i përmenda, të cilët as që kanë ndonjë njohuri për Vinçën shtat mijë vjeçare që së paku nuk e vizitojnë një eksspozitë e ë cilat janë të pa numërta nëpër Europë dhe në Serbi që nuk i vizitojnë.
Në Beograd vazhdimisht organizohen ekspozita me temë “Vinça – parahistoria Serbe”
Në Beograd momentalisht janë të hapura, deri në fund të Dhjetorit 2021 tri ekspozita për Kulturën e Vinçës.
Do i citoj disa shkrime të shtypit serb dhe krenarisë së tyre të vjedhur: “organizatorët e ekspozitave mundohen të ngrisin vetdijen popullore për historinë e lashtë të Serbisë dhe serbëve në lokalitetin e vetëm në Serbi. Me këtë projet të Muzeut të Beogradit dhe Bankës Pro Credit duam t’i tregojmë botës për një Kulturë që e vetmja në Europë”.
Tjetra: “Vinça është futur në hartë arkeologjike të Europes më shumë se 100 vjet duke i falenderuar Miloje Vasiqit i cili ka qenë arkeologu i shkolluar i parë serb. Vinça sipas vlerësimit të arkeologëve botëror është një lokalitet i rëndësishëm parhistorik në tokën tonë. (në Serbi.fxh )- shkruan miroslav Laziç nga Fakulteti filozofik i Beogradit.
Tjetra : “Vinča-praistorijska metropola”- Vinça – metropolë parahistorike” – e organizuar nga Akademia Serbe. – tema e saj themelore është të tregohet që kohën e Neolitikut në Vinçë, njeriu filloi të prodhojë ushqimin dhe i pavarësua nga ushqimi i gatshëm i natyres. Organizatorët nga Fakulteti Arkeologjik i Beogradit shkruajnë se gjatë këtyre 20 vjetëve kemi arritur që nëVin♪s të lidhemi me 20 istitute nga mbarë bota.”
Edhe diçka me rëndësi që nuk na njefa skuah për asgjë : Sivjet Neolitiku e përfshinë dokumentacionin nga tereni nga lokalitetet arkeologjike në Rumani, Serbi dhe Greqi. Bashkpunëtorët janë: Daniel Loagar (RO), Andrei Cornea (RO), Alek Manea (RO), Jelena Petrović (SRB), Ion Alekandru (RO), Niko (GR), Dana Catona ( RO) Ana-Maria Panaitescu (RO), Dana Simion (RO), Cezar Lazarescu (RO), Semantik (RO), Darko Trajanović (SRB), Milorad Stajčić (SRB), Alekandru Daniel Florea (RO), Vlad Basarab (RO) ), Iannis Didaskalou (GR), Alma Giovai (RO), Gabriela Monica Tirziu (RO), Dejan Mrđa (SRB), Georgia Orfanidou (GR), Jelena Popović (SRB), Alekandru Raduta (RO), Valentina Savić (SRB), Valentin Soare (RO) i Radomirka Siljanoski (SRB).
Pse nuk është Shqipëria në kë grup kur edhe ne jemi në hartën e Neolitikut?
Hartë gjermane e kohës së Kulturësë së Vinçës: Edhe ne jemi aty
Shembull që edhe ne i takojmë Kulturës së Vinçës është Hyjnesha në fron. Hyjnesha në fron është një statujë e vogël, figurinë terrakote e gjetur në vendin e mullirit e njohur si Tjerrtorja pranë Prishtinës, Kosovë, në vitin 1956.
Figura e gjelbër e terrakotës është një mostër e ruajtur mirë e kulturës së vogël neolitike (18.5 cm e lartë), e katër mijëvjeçarëve para Krishtit në kulturën e Turdës në Kosovë e njohur edhe si kultura e Vinçës ose kultura Turda-Vinça).
Figurina në fjalë përfaqëson një hyjni femër, duke reflektuar kultin e idhullit të madh të nënës e që ruhet në Muzeun e Prishtinës. Muzeu i Kosovës ka përshtatur imazhin e “Perëndeshës në Fron” si logon e institucionit të veçantë.
Në British Museum janë mbi 380 figurina nga Vinça
Fahri Xharra, 10.11.21
Gjakovë
