Shkruan Zymer MEHANI
Në historinë e popullit shqiptar Kongresi i Manastirit përbën një faqe të lavdishme të arsimit dhe të kulturës sonë kombëtare dhe si e tillë, përbën një hallkë të fortë në vargun e përpjekjeve shekullore të shqiptarëve për të siguruar lirinë dhe pavarësinë e atdheut.
Kongresi i Manastirit i ka rrënjët e veta në luftërat shumëshekullore të popullit tonë kundër pushtuesve të huaj që e shkelën truallin shqiptar. Një zjarrin e kësaj lufte të pabarabartë, ndërmjet sakrificash të mëdha, me çmimin e gjakut të mijëra atdhetarëve, populli ynë krijoi dhe mbrojti kulturën e vet kombëtare.
Historia e shkrimit shqip fillon me autorët e vjetër për hartimin e alfabetit të shqipes. Gjon Buzukut i takon merita se vuri gurin e parë në themelet e alfabetit të gjuhës shqipe duke hapur rrugën e një tradite shkrimore, që pastaj, edhe me punën e të gjithëve, u ngrit në piedestal alfabeti i gjuhës shqipe. Punën e nisur nga Gjon Buzuku e çoi më tej Pjetër Budi, kurse Pjetër Bogdani e ngriti në një shkallë më të lartë, duke na dhënë një sistem shkrimor më të plotë dhe më të saktë.
Jehona dhe ndikimi i alfabetit të autorëve të vjetër do të ndihet tek bashkëkohësit edhe më vonë. Në botimet shqipe ose për gjuhën shqipe gjatë shekullit XVIII, pavarësisht se çfarë karakteri kanë, u zbatua alfabeti i Pjetër Bogdanit me ndryshime të parëndësishme. Kështu mund të përmendim Kuvendin e Arbënit (1706), Gramatikën e Da Leçes (1716), Doktrinën Kristiane (1743) të Gj. N. Kazazit etj. Në fillim të krijimtarisë, në përkthimet dhe në ndonjë krijim origjinal edhe Ndre Mjeda do të përdorë alfabetin e P. Bogdanit. Kjo ka ngjarë, për mendimin tonë, për dy arsye: e para, alfabeti i P. Bogdanit ka qenë më i përpunuar dhe më i saktë dhe e dyta, ka qenë më afër në kohë se të tjerët.
Nuk mund të themi se alfabeti i autorëve të vjetër ka qenë mbështetje për alafebetin e sotëm. E përbashkëta e tyre qendron se, si alfabeti i tyre, si alfabeti i sotëm, u mbështet në alfabetin latin (me përjashtim të karaktereve të veçanta), pastaj ka qenë zgjedhja e grafemave të cilat kanë ndryshuar nga njëri autor në tjetrin. Gjithashtu u desht viti 1879 që Alfabeti i Stambollit të përcaktojë përfundimisht raportin tingull-shkronjë të alfabetit të gjuhës shqipe prej 36 grafemash.
Kështu, alfabeti i shqipes, shtegtoi për një periudhë të gjatë mëse tre shekujsh. Ai u përplas në dallgë të shumta, por së fundi mundi t’i kapërcejë ato. Alfabeti me bazë latine, i miratuar në Kongresin e Manastirit (1908) u mbështet në një traditë, pati si orientim disa zgjidhje të alfabeteve të kohës dhe së fundi u udhëhoq nga parimi i zbatuar në alfabetin e shoqërisë “Bashkimi” të Shkodrës, i përfaqësuar nga Gjergj Fishta në përdorimin e dyshkronjëshave që patjetër duhet të ketë luajtur një rol vendimtar. Prandaj kjo rrugë e gjatë e shkrimit të shqipes duhet parë në dinamikën e saj, ku roli i çdo alfabeti me bazë latine ka pasur një ndikim diku më të vogël, diku më të madh.
Me 22 nëntor 1908, përfundoi punimet Kongresi i Manastirit, i cili, e miratoi alfabetin latin të gjuhës shqipe, të propozuar nga Shoqëria “Bashkimi”.
Ky Kongres, shënon njërën nga lëvizjet më emancipuese të kulturës shqiptare, sepse vendimet e tij, ishin tejet të dobishme, si dhe i dhanë shtytje të fuqishme zhvillimit të shkrimit dhe arsimit shqip, por edhe lëvizjeve kombëtare.
Po ashtu, kjo veprimtari titanike, ndikoi në procesin e Pavarësinë Kombëtare, të shpallur katër vite pas, më 1912.
Kongresi i Manastirit (1908), me kryetar të komisionit poetin kombëtar, Gjergj Fishtën, mbetet njëra nga ngjarjet më madhore të kulturës shqiptare. Në këtë Kongres, morën pjesë delegatë nga të gjitha trojet shqiptare, dhe në përbërje kishte figura të rëndësishme atdhetare të kohës, siç ishin: Ndre Mjeda, Mithat Frashëri, Luigj Gurakuqi, dhe shumë të tjerë.
Pas disa ditësh të përshkuara me diskutime, dhe duke marrë gjatë kësaj kohe edhe telegrame nga mbarë Shqipëria, me kërkesën që të vendosej njëri apo tjetri alfabet, Komisioni vendosi t’i pranojë variantet e modifikuara:
– të alfabetit të Bashkimit; dhe
– të alfabetit të Stambollit.
Pra, pas mjaft diskutimesh u krijua një alfabet i ri, i mbështetur i tëri në alfabetin latin, shkronjat e të cilit plotësoheshin me nëntë dyshkronjësha, d.m.th. diagrame (dh, gj, ll, nj, rr, sh, th, xh, zh) dhe me dy shkronja meshenja diakritike (ç, ë). Pra, në fund Komisioni dhe Kongresi vendosën që të lejohej përdorimi, si i alfabetit të Stambollit, që kishte një përhapje të gjerë ndër shqiptarë, ashtu edhe i alfabetit të ri. Dy alfabetet ndryshonin vetëm në shtatë shkronja.
Tre alfabetet kryesore që u morën në shqyrtim qenë:
– alfabeti i Agimit, i shoqërisë letrare “Agimi” të Shkodrës, i propozuar nga Ndre Mjeda;
– alfabeti i Bashkimit, i shoqërisë letrare “Bashkimi” të Shkodrës, i hartuar nga Prenk Doçi; dhe
– alfabeti i Stambollit, i hartuar nga Sami Frashëri.
Shkrimi shqip, i mbijetoi një katrahure të vërtetë, sidomos gjatë shekujve të errët të sundimit osman, kur u ndalua. Kjo u bë e mundur, në saje të dashuriisë që treguan për të: Buzuku, Budi, Bogdani, Bardhi, dhe shumë e shumë titanë të tjerë.
Sot, përjetësisht, duhet të jemi krenarë me heronjtë e kulturës, guximtarë e përparimtarë, të cilët na lanë këtë pasuri kaq të vlefshme, shënjues të identitetit tonë.
Brezat tanë dhe ata që do të vijnë, e kanë për detyrë ta ruajnë dhe ta trashëgojnë këtë pasuri.
LITERATURA:
• Tomorr Osmani “Udha e shkronjave”, ASHSH, Tiranë, 2008;
• Sh. Demiraj-K.Prifti “Kongresi i Manastirit”, Tiranë, 1978;
• Mahir Domi, “Alfabeti i gjuhës shqipe dhe Kongresi i Manastirit” (14-22 nëndor 1908). Libër me studime, materiale, dokumente nga Universiteti i Tiranës, Instituti i Historisë, Instituti i Gjuhësisë e Letërsisë – Tiranë 1972;
• „Dituria“ nr.3 , mot i parë , Selanik 1909;
• Agim VINCA, Fjalë e mbajtur në shënimin e 148-vjetorit të lindjes së Mjedës, në Kukël të Shkodrës, më 22 nëntor 2014;
• http://shqiphost.top-channel.tv/…/kr…/kongresimanastirit.flv
• http://www.njekomb.com/?p=1797
• http://www.gazeta-shqip.com/artikull.php?id=53949
• http://shkupipress.blogspot.com/…/faik-konica-ja-perse-e-re…
