Roland Gjoza
( Shënime për vëllimin me poezi “Diellftohti” të Faslli Halitit )
Poetin e mban parandjenja. Sido që të ndodhë, ai s’heq dorë nga një magjistricë e Shekspirit brenda në shpirtin e tij. Magjistricat, gjithsesi të parathonë të vërtetat që mjerisht janë eksperienca të hidhura, po ato s’prodhojnë kumte, veç i përcjellin. Kjo magjistrica e F. Halitit na paska qëlluar trillane. Disa herë e ka paralajmëruar për këngën e fundit të mjellmës, poeti ka pritur me zemër të ngrirë, mjellma ka ardhur dhe ka ikur në borëtime pa e nxjerr vigmën e saj.
Ishte viti 1973. Unë punoja në gazetën Drita, redaktor i poezisë. Djalosh i ri 22- vjeçar. Ishim shumë redaktorë, qe pak rrëmujë atë ditë; ai shfaqet te dera, i trembur, tejet i ndrojtur dhe ngeci atje, sikur të mos i bënin këmbët. Unë nuk e njihja. Ishte veshur varfërisht, këpucët me baltë, pa fare kujdes për veten, dukej si ai njeriu që e ka humbur pusullën. Talent i ri, thashë me vete, vjen nga rrethinat, duhet ndihmuar. Ai vërtet kërkonte ndihmë. Nuk e di pse ndieja keqardhje për atë njeri të panjohur te dera. Iu afrova, i thashë të hynte brenda, po ai nuk lëvizte. Mund të lë ca poezi, pëshpëriti, jam Faslli Haliti. O, qe ai qe ishte dënuar para pak kohe për poemën “Dielli dhe rrëkerat” Ç’poemë e mrekullueshme. E kisha lexuar me një frymë te “Zëri i rinisë” Ishte ai që kishte shkruar poezinë më të bukur për aksionet Duhej te këndoja i pari,e di ishte ai që kishte shkruar poezinë e famshme e cila pat bërë aq bujë në rrethet artistike, për atë njeriun që mezi priste erën t’i ngrinte cepin e xhaketës që t’i zbulonte koburen. E tërhoqa me zor deri te tavolina e punës. M’i jep poezitë, i thashë. Ai ngurronte.
Megjithatë, unë i solla,pëshpëriti. Shumë mirë bëre, i thashë me entuziazëm, Faslli Haliti, të kisha lexuar, po s’të njihja. Faleminderit, jam i gëzuar që të shoh. Ai dukej si i sëmurë, s’i bënin përshtypje fjalët e mia. Unë po i lë, tha, faleminderit që po i mbani. Dhe iku. Iku me të shpejt sikur e ndiqnin. I shkova nga pas dhe e ndalova. Faslli, ç’ke, pse dukesh kaq i tronditur? Jo, jo, nuk kam asgjë. Jam pak i lodhur. Dhe iku me të shpejt. Kur u ktheva, një nga redaktorët më tha se kisha bërë gabim që ia kisha pranuar poezitë, atij i ishte hequr e drejta e botimit,për atë poemën e mallkuar Dielli dhe rrëkerat. Tani hap kanale. Kthehet në shtëpi kur bie errësira, që të mos e shohin njerëzit. Atje do ta ngrysë,qyqi, në kanale.
Nuk e harroj vitin 1973. Pastaj 10 vjet Faslli Haliti kishte punë me magjistricën, që i sillte kumte të hidhura. U harrua një nga poetët më të mirë. Mbeti vetëm një kritikë e shkëlqyer e Ismail Kadaresë për librin e tij të parë “Sot”. Më kishin mbetur në mendje vargjet që citonte Kadareja Si një e çarë shalqiri, / Vetëtima vetëtin Myzeqeja e Faslli Halitit vinte nëpërmjet akuareleve finoshe e të freskët. Ai ishte mjeshtër i peizazhit dhe i portretit fshatar. Natyrshmëria e tij të habiste. Naiviteti i tij ishte shpikje e madhe moderne. Poezia e tij s’e kishte fanfarën e kohës, ajo ishte thjesht myzeqare dhe thjesht Halitiane. Ai kishte një filozofi artistike që vinte nëpërmjet një luleje, apo shavarit a zhukës së kënetës, siç kishte një foilozofi Van Gogu që vinte nëpërmjet lules se diellit, apo arës me grurë dhe me korba.
Jo rrallë poezia e Faslli Halitit u keqkuptua. Pse ndodhte kjo? Për shkak të origjinalitetit të madh. Nuk kuptohej, sepse dilte nga kallëpet e kohës. I kam lexuar poezi te Hosteni, revistë humoristike, te rubrika Xhevahire Shtypi, poezi tejet origjinale, të guximshme, ngaqë fshihnin dy kahje, të cilat viheshin në lojë pa të drejtë. Sa herë botonte Faslli Halitit, fillonte stina e tornadove. Ai bënte shumë përshtypje. Spikamë tronditëse. Ngrinte valë gjer lart, diku ngecnin këto valë dhe binin në fashë e qetësi. Po vinte një poet i vërtetë. Udha iu hap dhe iu mbyll. Iu desh të punonte 10 vjet me shat dhe me lopatë, nëpër ugaret e Myzeqesë. Thamë se humbi, po ai ishte kokëfortë, i paepur, i panënshtruar, s’hoqi dorë nga mëkati i poezisë, sepse poezia e tij ishte mëkat.
Pas 10 vjetësh ai u shfaq sërish me një libër poetik, duke i kërkuar ndihme Myzeqesë së tij të dashur. A mund të censurohej Myzeqeja? Me 1984 del me librin Mesazhe fushe, pas vitit ’90-të, deri sot ka botuar mbi 20 libra me poezi dhe përkthime.
Prapë magjistrica trillane sjell kumte shqetësuese. Ai bëhet me mbesa e nipa, mosha merr përpjetë, i kalon te 70-at, po s’heq dorë nga mëkati më mëkatar i botës, e shpikur para Eves e Adamit, poezia, kjo lëndë efemere përplot dritë hyjnore, art përmbi artet, poezia. Ai Faslli, që ka vitet e një te moshuari, duket si djalosh dendi, sepse ka një Venus për dashnore, një bukuri të imagjinuar që s’i ndahet. Kujdes, kur poezia të shoqëron gjer në fund. S’je si të tjerët. Ke diçka prej shpendi e prej ajri. Këtë ta bën poezia. Më 2003-2004 Faslli Haliti boton dy libra duke iu bindur zërit të magjistricës Erdhi,
Iku Asgjë nuk ndodhi. Ai mendoi se ishte mbyllur rrethi, po kjo qe vetëm një pandehmë prej kokëkrisuri. Për të s’ka jetë dhe poezi, për të ka vetëm poezi. Sa merret me jetën, s’bën emër, sa prek atë të shkretë fustan të Venusit, shkëlqen bujshëm. Kur e pa se magjistrica e tij bënte gabim pas gabimi, si për ta shkundur, i shpalli luftë. Kumtet e saj i shperfillte. Kam kohë, thotë i lumtur, kam ende kohë, kjo vetëdije e kohës për një poet është si qypi me flori për një të varfër.
Më 2005 bën një përmbledhje me poezinë e tij më të mirë, një libër voluminoz, me peshë puple në të lexuar. Një kryevepër në llojin e vet. Lexohet me një frymë. Aty shfaqet i plotë poeti. Na kishte gënjyer që s’ia vinte më veshin magjistricës. I vuri titullin e nxituar “Kaq”
Ç’bën, poet. Mos u dorëzo. Pse, me kaq e mbylle? Ai kumt trillan s’e lë të qetë, e shtyn për të hyrë në dialog infernal, në një dialog njerëzor përplot finesë brenge, me nënën dhe babanë që kanë ikur me kohë. I ndien poeti, përsërit gjestet e tyre të fundit dhe i ndien në mish. Këtë marrëdhënie delikate me të vdekurit e gjejmë te libri i fundit në radhë, po jo i fundit në krijimtari, Diellftoht . Më kot poeti ndjek moshën, i bindet njeriut, e thamë më lart se ai ka diçka prej shpendi dhe ajri, qe s’matet me moshën, po me shpirtin. Ështe shpirti, poet, shpirti yt i nostalgjisë, që duhet përgjuar. Aty ngujohet atomi i tornadove, prandaj s’të dalin profecitë e titujve.
Megjithatë ka një trishtim në poezitë e fundit, një zhgënjim të hidhur. Një tis të përhimët, qe nuk ndjell kurrsesi dëshpërim. Faslli Haliti është poet i detajit konkret, i asaj guaskës së jetës, ngecur në hapin e njeriut të thjeshtë, që kur e hap zbulon perlën përplot dritë. Ai nuk qëndron te syprina e një gjetjeje, po depërton në të me arsyetim poetik, ndaj poezia e tij shpesh ka aromën e mençur të aforizmës. Kjo ndjesi e fjalës së urtë, përplot qartësi dhe vlerë aktuale i jep vargut një dinamizëm të brendshëm, një larushi e ekspresivitet sugjestionues. Më lejoni të sjell një poezi shkurtimë që vërteton ketë veçanti.
Populli i pikëlluar
Me lot në sy,
Rugova i qeshur në fotografi.( Buzëqeshja e Rugovës )
Vargu elegant, pa fare gjëra të tepërta, ai ritëm krejt i veçantë, ajo asonancë e aliteracion i mezidukur, e gati si i humbur, ajo performancë e lirë, e paimitueshme, bën majë me pjekuri e përsosmëri bravure në ketë vëllim nostalgjie. Metafora qëndiset me dorë, larg fabrikimeve, asaj i vjen era barishte lumi, buke të pjekur në furrë fshati, vigmë peligorge, këtij zogu të Myzeqesë, erë e kripur deti dhe vidhishteje të mbushur me çerdhe shtërgjesh në muzg. Aty asgjë s’është e tepërt, faltorja e fjalës është brenda dhe në një fotografi bardh e zi të nenës, ose në një skicë me laps të babait, bërë vite më parë nga vetë poeti. Faltoren e fjalës ai e merr me vete, si islandezët, që tërheqin në shtegtimet e tyre kishat e lidhura me litarë nëpër borëtime.
Kjo kohë ka diçka të ngjashme, thotë poeti, me kaosin e revolucionit, kur Eseninit i dukej vetja i huaj ne atdheun e tij. Në vëllim janë dy poezi të mrekullueshme “Braktisja” dhe “Dua” . S’ka mbetur gjë nga ajo kohë. Njerëzit dhe natyra janë shfytyruar. Ka shumë pikëllim për humbjen, po pikëllimi s’të mbyt. Kjo është një nga vlerat e rralla, që do ta quaja dritë e pikëllimit. Sa njerëzore janë poezitë Askush s’e bindet, Kërkesa e nënës, Si ti,baba, Të gjithë më mësojnë, Ftesë për muzg, poema “Këtu në New York City
Ato të mbeten në mend për humanitetin e natyrshëm, i paarsyetuar, po i ndier thellë, siç mund të ndiejë një burim daljen e ujit vetiu pa e ditur perse.
Me poezinë e Faslli Halitit janë marrë shumë poetë me emër, sepse ajo është e çuditshme në normalitet dhe e vështirë në qartësi. Një gjë është e përbashkët te arsyetimet e Kadaresë, Agollit, Reshpjes, Zeqos për të përcaktuar të veçantën e kësaj poezie, ajo është shumë frymëzuese, po e paimitueshme. Nuk është pak për një poet.
Magjistrica trillane nuk dëgjohet me, ajo paska qenë një shpikje e dobësisë njerëzore. Kumtet e saj kalojnë leranash,pa e cekur poetin, qe s’ia vë veshin. Ai shkruan si në rini, me po atë ritëm prej tornadoje që s’fle, sapo më njoftoi se po shkruan tregime, poezi, po përkthen poetë të mëdhenj me një pasion prej dashnori, qe rend pas fustaneve të Nerudës, Lorkës, Majakovskit, Himinesit, Maçados, përgjon dashuriçkat e sivëllezërve që e ngazëllejnë së tepërmi. E, ç’ vete! Po ajo, dashuria. Edhe ai e ka Venusin e tij, fustankën e saj kapriçioze, që ka filluar t’i bëjë lodra:
Rruga nga ti
Tek unë
Dritë qumështi hënor.
Rruga
Nga unë tek ti
Errësire,bitum i zi.
Ty s’të bëjnë këmbët të vish tek unë
Mua s’më pritet gjersa të vij tek ti..( Padurimi )
Faslli Haliti pret mjellmën e vet. Ajo vjen dhe shkon. Atij i bëhet se dëgjon vigmën e saj, këngën e fundit në ditët me dëborë. Ai ka kaq herë që jep sinjale të gabuara, për këngën e fundit të mjellmës, e cila nuk nxjerr zë. Kjo është një kohë e çuditshme për poetin kur ligështimi fizik herë-herë i krijon ndjesinë prej puple të mjellmës. Ajo vjen dhe shkon dhe në ditë me diell. Kjo është një mrekulli e fatit, që bën të kundërtën. Ai ka kohë që gjen në rrugë pupla mjellme. Po ato ia shkund poezia e vet. Megjithatë ai nuk heq dorë nga tituj, qe s’u del profecia. Edhe kur të duket, se do të dëgjohet kënga e fundit e mjellmës në një ditë perëndie, ne do të themi, se po këndon bilbili i Myzeqesë.
