Një përkthim nga: Nikolin Sh. Lëmezhi
– Shkodër, më 25.01.2017
Dita e kthimit të shën Palit Apostull
Klara dhe Aneta, shumë të reja, punonin në një firmë tregtare në… (Gjermani).
Nuk i lidhte një miqësi e thellë, por thjeshtë nga mirësjellja. Punonin çdo ditë njëra afër tjetrës dhe nuk mund të mungonte një shkëmbim idesh. Klara deklarohej haptas besimtare dhe e ndiente detyrën të mësonte dhe t’i tërhiqte vëmendjen Anetës, kur kjo e fundit tregohej mendjelehtë dhe sipërfaqësore në lidhje me besimin.
Kaluan pak kohë bashkë; pastaj Aneta u martua dhe u largua nga Firma. Në vjeshtën e atij viti 1937, Klara po kalonte pushimet në bregun e liqenit të Gardës. Nga mesi i shtatorit, nëna i dërgoi, nga vendlindja e saj, një letër: «Ka vdekur Aneta N… Ka mbetur viktimë e një aksidenti automobilistik. E kanë varrosur dje në Waldfriedhof».
Ky lajm e trembi vajzën e mirë, ngaqë e dinte se shoqja nuk kishte qenë edhe kaq besimtare. – A ishte përgatitur të paraqitej përpara Hyjit? … Duke vdekur papritmas, si do të jetë gjendur?… –
Të nesërmen mori pjesë në Meshën e Shenjtë për shpirtin e saj, duke u lutur me zell. Gjatë natës, dhjetë minuta pas mesnatës, pati një vizion.
Klara, mos u lut për mua! Jam e humbur! Nëse po ta komunikoj dhe po të tregoj gjerë e gjatë, mos mendo se këtë po e bëj për miqësinë që kemi pasur bashkë! Ne këtu nuk duam më askënd. Jam si e detyruar të tregoj. E bëj si «pjesë e asaj fuqie që gjithmonë dëshiron të keqen dhe vepron të mirën» (flet për gjendjen e saj sepse e bën nga urrejtja-shënim i përkthyesit).
Në të vërtetë do të doja të të shihja edhe ty që të vije në këtë gjendje, ku unë tashmë kam hedhur spirancën përgjithmonë.
Mos u inatos për këtë qëllim! Këtu ne të gjithë mendojmë kështu. Vullneti ynë është i ngurtësuar në të keqen – në atë që ju tamam e quani «e keqe». – Edhe kur ne bëjmë ndonjë gjë «të mirë», sikurse unë tani duke të të hapur sytë mbi Ferrin, nuk e bëj me qëllim të mirë.
A të kujtohet akoma se para katër vitesh jemi njohur në …? Ishe atëherë 23 vjeçe dhe gjendeshe aty që nga gjysëm viti para se të arrija unë.
Ti më hoqe nga ndonjë pengesë; si fillestare që isha më ke dhënë disa udhëzime të mira. Por, çfarë do të thotë «i mirë»?
Unë e lëvdoja «dashurinë tënde për të afërmin». Sa qesharake! Ndihma jote vinte thjeshtë nga krenaria, ashtu edhe siç e kisha dyshim që atëherë. Ne nuk njohim këtu asgjë të mirë. Në askënd.
Kohën e rinisë sime ti e njeh. Disa boshllëqe i mbushi këtu.
Sipas planit të prindërve të mi, të them të vërtetën, nuk do duhej as të ekzistoja. «U ndodhi atyre një fatkeqësi (ngjizja ime)». Dy motrat e mia ishin 14 dhe 15 vjeçe, kur unë po vija në dritë.
Oh sikur të mos kisha ekzistuar! Sikur të mund të asgjësohesha, t’u ikja këtyre torturave! Asnjë kënaqësi nuk do ta barazonte atë me të cilën do ta lija ekzistencën time, si një petk hiri që humbet në asgjë.
Por, unë duhet të ekzistoj. Duhet të ekzistoj kështu, siç jam e bërë unë: me një ekzistencë të dështuar.
Kur babai dhe nëna, akoma të rinj, u transferuan nga fshati në qytet, të dy e kishin humbur kontaktin me Kishën. Dhe qe më mirë kështu.
Simpatizuan me njerëz që nuk ishin të lidhur me Kishën. Ishin njohur në një lokal kërcimi dhe pas një gjysëm viti «iu desh» të martoheshin.
Në ceremoninë martesore iu mbeti aq ujë i bekuar saqë nëna shkonte në Kishë vetëm dy herë në vit. Nuk më ka mësuar kurrë të lutem me të vërtetë. Shterrej në përkujdesjen e përditshme për jetën, megjithëse kushtet tona nuk ishin të parehatshme.
Fjalët, si Meshë, mësim fetar, Kishë, i them me një neveri të pakrahasueshme. Urrej gjithë këtë, ashtu sikurse urrej edhe ata që frekuentojnë Kishën dhe në përgjithësi të gjithë njerëzit dhe të gjitha gjërat. Prej gjithçkaje, në fakt, kemi mundime. Çdo njohje që kemi marrë në pikë të vdekjes, çdo kujtim të gjërave që kemi jetuar apo mësuar, është për ne një flakë që djeg. Dhe të gjitha kujtimet na tregojnë atë pjesë që në to ishte hir dhe që ne e përçmonim. Oh, çfarë mundimi është ky! Ne nuk hamë, nuk flemë, nuk ecim me këmbë.
Shpirtërisht të prangosur, shohim të trullosur «me britma dhe me kërcëllim dhëmbësh» që jeta jonë shkon në tym: duke urryer dhe të munduar!
A më dëgjon? Ne këtu e pimë urrejtjen si ujë. Edhe e urrejmë njëri-tjetrin. Mbi të gjitha ne urrejmë Hyjin. Dua të ta bëj të kuptueshme. Të Lumturuarit në Qiell duhet ta duan, sepse ata e shohin pa perde, në bukurinë e tij shkëlqyese. Kjo i lumturon aq shumë, saqë nuk mund të përshkruhet. Ne e dimë dhe kjo njohje na tërbon.
Njerëzit në tokë, që e njohin Hyjin që nga krijimi dhe nga zbulesa, mund ta duan; por nuk janë të detyruar.
Besimtari, – e them duke kërcëlluar dhëmbët – i cili, duke medituar, e sodit Krishtin në Kryq, me krahët e hapur, do të arrijë që ta dojë.
Por, ai, të cilit Hyji i afrohet si stuhi, si dënues, si hakmarrës i drejtë, sepse një ditë ka qenë refuzuar prej tij, ashtu siç ndodhi me ne, ai nuk mundet veçse ta urrejë, me gjithë vrullin e vullnetit të vet të lig, përjetësisht, në saje të pranimit të lirë, me të cilin, duke vdekur, kemi dhënë shpirtin tonë dhe që as tani nuk e tërheqim as nuk do të mund ta kishim vullnetin për ta tërhequr kurrë.
A e kupton tani se përse Ferri zgjat përjetësisht? Sepse kokëfortësia jonë nuk do të hiqet kurrë prej nesh.
Jam e detyruar të shtoj se Hyji është i mëshirshëm edhe ndaj nesh. Po them «jam e detyruar». Edhe pse i them këto gjëra me dashje, megjithatë nuk më lejohet të gënjej, ashtu siç do dëshiroja me kënaqësi. Shumë gjëra i pohoj kundër vullnetit tim. Edhe shfryrjen me sharje, që do doja ta villja, më duhet ta bllokoj. Hyji qe i mëshirshëm ndaj nesh duke mos lejuar të shterrej mbi tokë vullneti ynë i lig, ashtu sikurse ne do të kishim qenë të gatshëm të bënim. Kjo do të kishte shtuar fajet tona dhe mundimet tona. Ai na bëri të vdisnim para kohe, si mua, ose ndërhyu në rrethana të tjera lehtësuese.
Tani ai tregohet i mëshirshëm ndaj nesh duke mos na detyruar që t’i afrohemi atij më shumë se sa tani që jemi në këtë vend të largët ferri; kjo e zvogëlon mundimin.
Çdo hap që do të më çonte më afër Hyjit, do të më jepte një mundim më të madh se sa ajo që ty të jep një hap më afër një zjarri të madh të ndezur. Ti je trembur, kur unë një here, gjatë një udhëtimi, të tregova se si babai im, pak ditë përpara Kungimit tim të parë, më kishte thënë: «Anetina, përpiqu të meritosh një veshje të bukur: gjërat tjera janë një trillim».
Nga frika jote gati turpërohesha. Tani qeshem me këtë. E vetmja gjë e arsyeshme në atë trillim ishte se lejohej të merrej Kungimi i parë vetëm në moshën 12 vjeçare. Unë atëherë isha shumë e zënë nga mania e zbavitjeve të botës, kështu që, pa skrupuj lija mënjanë gjërat fetare dhe nuk i dhashë rëndësi të madhe Kungimit të parë.
Fakti që disa fëmijë i lejojnë të marrin Kungimin e parë që në moshën 7-vjeçare, na tërbon. Ne bëjmë të pamundurën që t’u japim përshtypjen njerëzve se fëmijëve iu mungon njohja e përshtatshme. Ata duhet të kryejnë më përpara ndonjë mëkat mortar (Mëkat mortar, nga latinishtja MORTÀLEM, nga rrënja MÒRS – vdekje. Do të thotë diçka që i nënshtrohet vdekjes; lidhur me mëkatin, do të thotë: që i sjell vdekjen shpirtit me dëmtimin e përjetshëm. Është ai lloj mëkati, që duke qenë tepër i rëndë, sjell vdekjen e shpirtit për amshim, në rast mospendese dhe ngurrimi në të. Mortar, pra, që të sjell vdekjen shpirtërore – shënim i përkthyesit).
Atëherë, Ostja e bardhë nuk bën më në ta një dëm të madh, siç mund ta bëjë kur në zemrat e tyre jetojnë akoma feja, shpresa dhe dashuria – pffff, këto gjëra – të marra në Pagëzim! A të kujtohet si e mbështesja mbi tokë këtë opinion?
Fola për babain tim. Ai shpeshherë ngatërrohej me nënën. Të flisja lidhur me këtë rrallë herë; turpërohesha. Gjë qesharake turpi i të keqes! Për ne këtu gjithçka është njësoj.
Prindërit e mi as nuk flinin më në të njëjtën dhomë; por unë me nënën bashkë dhe babai në dhomën pranë që të kthehej në shtëpi lirisht në çfarëdo ore. Pinte shumë; në këtë mënyrë shkapërderdhte pasurinë tonë. Motrat e mia ishin të dyja të punësuara dhe kishin nevojë ato vetë, thonin, për paratë që fitonin. Nëna filloi të punonte për të fituar ndonjë gjë.
Në vitin e fundit të jetës, babai e rrihte shpesh nënën, kur ajo nuk donte t’i jepte asgjë. Ndërsa, ndaj meje qe gjithmonë e dashur. Një ditë – ta kam treguar dhe ti, atëherë, je përplasur me huqin tim (po për çfarë ti nuk je përplasur me mua?) – një ditë iu desh të kthente mbrapsht, për dy herë radhazi, këpucët që m’i kishte blerë, sepse forma dhe takat nuk ishin për mua mjaft moderne.
Natën, kur babai im qe goditur nga apopleksi që i solli vdekjen, ndodhi diçka që unë nga frika e një interpretimi të pashijshëm nuk ia dola të ta besoja. Por tani duhet ta dish. Është e rëndësishme për këtë: atëherë qeshë sulmuar për herë të parë nga shpirti që më torturon aktualisht.
Flija në dhomë me nënën time. Frymëmarrja e saj e rregullt tregonte gjumin e saj të thellë. Kur, ja që, ndiej tek më thërret me emër. Një zë i panjohur, më thotë: «Çfarë do të ndodhë nëse vdes babai?».
Nuk e doja më babain tim, meqenëse trajtonte kaq harbutërisht nënën; ashtu sikurse nga ana tjetër nuk kisha dashuri absolutisht që atëherë për askënd, por isha vetëm e përzemërt me disa persona, që ishin të mirë ndaj meje. Dashuria pa shpresë shpërblimi tokësor jeton vetëm në shpirtrat në gjendje Hiri. Dhe unë nuk isha në Hir. Kështu iu përgjigja pyetjes së mistershme, pa llogaritur se nga vinte: «Nuk është e vërtetë që do të vdesë!».
Pas një pushimi të shkurtër, përsëri perceptova të njëjtën pyetje. «Po nuk është e vërtetë që do të vdesë!» – më shpëtoi akoma nga goja, në mënyrë të vrazhdë.
Për të tretën herë m’u kërkua: «Çfarë do të ndodhë nëse vdes babai?». M’u paraqit në mendje se si babai shpesh vinte në shtëpi i dehur, duke bërë zhurmë, keqtrajtonte nënën dhe se si ai na kishte vënë në një gjendje përvujtërimi përpara njerëzve. Prandaj edhe bërtita e zemëruar: «Mirë e ka!». Atëherë gjithçka heshti. Në mëngjesin tjetër, kur nëna deshi të vinte në rregull dhomën e babait, gjeti derën të mbyllur në çelës. Rreth mesditës derën e hapën me forcë. Babai im, gjysëm i veshur, shtrihej kufomë në shtrat. Ndërsa po shkonte të merrte birrë në kantinë, do të ketë pësuar ndonjë goditje. Ishte me kohë i sëmurë (A thua ndoshta Hyji e kishte lidhur shpëtimin e babait me veprën e mirë të së bijës, ndaj së cilës ai njeri ishte treguar i mire?… Sa përgjegjësi për secilin, nëse lëmë të humbasim rastin për t’i bërë mire të afërmit!
Marta K… dhe ti më keni ftuar të hy në «Shoqatën e të Rejave». Me të vërtetë nuk e kam fshehur kurrë se më dukeshin mjaft të përshtatshme mësimet e dy drejtueseve, zonjat X…
Lojërat na zbavitnin. Siç e di pata menjëherë një rol drejtues. Kjo më pëlqente shumë. Edhe shëtitjet më pëlqenin. E lashë vetveten nganjëherë të shkoja edhe në Rrëfim dhe në Kungim. Të them të vërtetën, nuk kisha asgjë për të rrëfyer. Mendimet dhe bisedat për mua nuk kishin rëndësi. Për veprime më të rënda, nuk isha aq e korruptuar.
Ti më qortove një herë: «Anna, nëse nuk lutesh do të shkosh në Ferr!».
Unë lutesha me të vërtetë pak dhe edhe ato herë që lutesha e bëja pa dëshirë. Për fat të keq ti atëherë kishe të drejtë. Të gjithë ata që digjen në Ferr nuk janë lutur aspak ose nuk janë lutur mjaftueshëm.
Lutja është hapi i parë drejt Zotit. Dhe mbetet hapi vendimtar. Kryesisht lutja drejtuar Asaj që ishte Nëna e Krishtit, emrin e së Cilës ne nuk e shqiptojmë kurrë.
Devocioni për Të i heq nga dora e Djallit shpirtra të pafund, të cilët mëkati do ia dorëzonte sigurisht. Po e vazhdoj tregimin duke u konsumuar nga inati; po e bëj vetëm se jam e detyruar.
Lutja është gjëja më e lehtë që një njeri mund të bëjë mbi tokë. Dhe pikërisht me këtë gjë kaq shumë të lehtë Zoti ka lidhur shpëtimin e gjithsecilit.
Atij që lutet me qëndrueshmëri Ai pak nga pak i jep shumë dritë, e forcon në mënyrë të tillë, saqë në fund edhe mëkatari më i zhytur mund të ringrihet përfundimisht. Edhe sikur të ishte i zhytur në baltë deri në fyt.
Në vitet e fundit të jetës nuk jam lutur siç duhej të bëja dhe kështu jam privuar nga hiret, pa të cilat askush nuk mund të shpëtojë.
Këtu nuk marrim më asnjë hir. Madje, edhe sikur t’i merrnim, do t’i refuzonim në mënyrë cinike. Të gjitha trazirat e ekzistencës tokësore pushojnë në këtë jetën tjetër.
Prej jush në tokë njeriu mund të ngjitet nga gjendja e mëkatit në gjendjen e Hirit e nga Hiri mund të bie në mëkat, shpeshherë për dobësi, nganjëherë për ligësi. Nga çasti i vdekjes kjo ulje e ngritje përfundon, sepse ka rrënjën e vet në papërsosurinë e njeriut tokësor. Tashmë kemi arritur gjendjen përfundimtare.
Me kalimin e viteve ndërrimet bëhen më të rralla. Është e vërtetë, deri në vdekje mund t’i drejtohemi gjithmonë Hyjit ose mund t’ia kthejmë shpinën. Megjithatë, njeriu, pothuajse i tërhequr nga rryma, përpara kalimit, me mbetjet e dobëta të fundit të vullnetit, sillet siç ishte mësuar në jetë.
Zakoni, i mirë apo i keq, bëhet një natyrë e dytë. Kjo e fundit e tërheq me vete. Kështu ndodhi edhe për mua. Prej vitesh jetoja larg nga Hyji. Për këtë në thirrjet e fundit të Hirit u ngrita kundër Hyjit. Nuk qe fatal fakti se unë mëkatoja shpesh për mua, por fakti se unë nuk doja të ringjallesha. Ti më ke këshilluar disa herë që të dëgjoja predikimet, të lexoja libra të përshpirtshëm.
«Nuk kam kohë!», – ishte përgjigjja ime e zakonshme. Nuk mungonte gjë tjetër që të shtonte pasigurinë time të brendshme!
Nga ana tjetër duhet të konstatoj këtë: për faktin se kjo gjë kishte përparuar tashmë, pak përpara se të dilja nga «Shoqata e të Rejave», e kisha jashtëzakonisht të vështirë t’i vihesha një udhe tjetër. Unë ndihesha e pasigurtë dhe e palumtur. Por, përpara kthimit ngrihej një mur i madh.
Ti nuk duhet ta kesh dyshuar. Ti e kishe paraqitur kaq të lehtë, kur një ditë më the: «Bëje një rrëfim të mirë, Anna, dhe gjithçka do jetë në rregull!».
Unë e ndieja se do të ishte kështu. Por bota, djalli, mishi më mbanin tashmë të lidhur fort nën kthetrat e tyre. Ndikimeve të djallit nuk u besoja kurrë. E tani e dëshmoj se ai ndikon fuqishëm mbi njerëzit që gjenden në kushtet në të cilat gjendesha unë atëherë.
Vetëm shumë lutje, të të tjerëve dhe të miat, të bashkuara me sakrifica dhe me vuajtje, do të mund të më shkëputnin prej tij.
Dhe kjo, pak nga pak. Nëse pak janë të pushtuarit nga djalli nga ana e jashtme, të pushtuarit nga brenda janë një mizëri. Djalli nuk mund t’ua rrëmbejë vullnetin e lirë atyre që i jepen ndikimit të tij. Por, nëse mund ta themi kështu, për hir të largimit sistematik nga Hyji, ky lejon që «i keqi» të lëshojë rrënjë në ta. Unë urrej edhe djallin. Megjithatë, ai më pëlqen, sepse përpiqet të ju shkatërrojë juve; urrej atë dhe satelitët e tij, shpirtrat e rënë me të që në fillim të kohëve.
Ata janë me miliona. Sillen nëpër tokë si një mori mizash të vogla, dhe ju as që i vini re. Nuk na takon ne të dënuarve që t’ju tundojmë;
kjo është detyrë e shpirtrave të rënë.
Me të vërtetë kjo gjë e shton akoma më shumë mundimin sa herë që ata tërheqin këtu në Ferr një shpirt njerëzor. Po çfarë nuk bën urrejtja?
Megjithëse unë ecja në udhë larg prej Hyjit, Hyji më ndiqte. Përgatisja udhën ndaj Hirit me gjeste dashurie të natyrshme, që kryeja jo rrallë herë falë prirjes së temperamentit tim. Nganjëherë Hyji më tërhiqte në një Kishë. Atëherë unë ndieja si një mall. Kur kujdesesha për nënën e sëmurë, me gjithë punën që kisha në zyrë gjatë ditës, e në njëfarë mënyre sakrifikohesha me të vërtetë, këto joshje të Hyjit vepronin fuqishëm.
Një herë, në Kishën e spitalit, ku ti më kishe çuar gjatë pushimit të mesditës, ndodhi diçka në mua pas së cilës do të më kishte mjaftuar edhe një hap i vetëm për t’u kthyer: unë qava! Por pastaj gëzimi i botës kalonte përsëri si një përrua sipër Hirit. Grurit po i merrej fryma mes ferrave. Me deklarimin se feja është një çështje ndjenje, siç thuhej gjithnjë në zyrë, e hodha në kosh edhe këtë ftesë të Hirit si të gjitha të tjerat.
Një herë ti më qortove sepse në vend që të gjunjëzohesha deri përtokë, mezi e bëra një përkulje të patrajtë, duke përthyer gjurin. Ti e konsiderove një gjest dembelie. Nuk dukeshe që dyshoje aspak që unë që atëherë nuk besoja më në praninë e Krishtit në Sakrament.
Tani besoj, por vetëm në mënyrë natyrore, siç besohet në një shtrëngatë efektet e së cilës vihen re. Ndërkaq unë kisha krijuar vetë një fe sipas mënyrës sime. Mbështesja opinionin, që tek ne në zyrë ishte i zakonshëm, se shpirti pas vdekjes lind në një qenie tjetër. Në këtë mënyrë do të vazhdonte të shtegtojë pa fund. Me këtë, çështja e ankthshme e jetës së përtejme ishte njëkohësisht e sistemuar dhe e vlerësuar tashmë për mua si e padëmshme. Përse ti nuk ma ke kujtuar shëmbëlltyrën e pasanikut dhe të Lazrit të varfër, ku treguesi, Krishti, dërgon menjëherë pas vdekjes, njërin në Ferr dhe tjetrin në Parajsë?… Nga ana tjetër, çfarë do të kishe fituar? Asgjë më shumë se sa për ato bisedat e tua prej fanatikeje!
Pak nga pak krijova unë vetë një Hyj; i pajisur mjaftueshëm për t’u quajtur Hyj; larg mjaft prej meje, sa për të mos mbajtur asnjë lidhje me Të; aq i mjegullt sa për t’u braktisur, sipas nevojës, pa ndërruar fenë time; duke i përngjasuar një hyji panteistik të botës, ose që lejon të poetizohet si një hyj vetmitar.
Ky Hyj nuk kishte asnjë Ferr për të më dhënë. E lija në paqe. Në këtë qëndronte adhurimi im për Të.
Ajo që pëlqen besohet me kënaqësi. Gjatë viteve qëndrova mjaft e bindur për fenë time. Në këtë mënyrë mund të jetohej. Një gjë e vetme do të ma kishte copëtuar zverkun: një dhimbje e gjatë, e thellë. E kjo dhimbje nuk erdhi!
A e kupton tani se çfarë do të thotë: «Hyji i dënon ata që i do!»?
Ishte një e diel korriku, kur Shoqata e të rejave organizoi një shëtitje në …. Shëtitja do të më kishte pëlqyer. Por ato biseda të pashije, ato mënyra prej fanatikësh! Një statujë tjetër mjaft e ndryshme nga ajo e Zojës së … qëndronte tash sa kohë në altarin e zemrës sime. I forti Max N… i dyqanit pranë. Pak kohë më parë kishim bërë shaka së bashku disa herë. Pikërisht për atë të diel, ai më kishte ftuar në një shëtitje. Ajo me të cilën ai shkonte zakonisht dergjej në spital e sëmurë.
Ai e kishte kuptuar mirë se unë ia kisha vënë syrin. Të martohesha me të as që e mendoja atëherë. Ishte vërtet i pasur, por kishte një qëndrim plot me mirësjellje me të gjitha vajzat. Dhe unë, që atëherë, doja një burrë që të më përkiste vetëm mua. Jo vetëm të isha grua, por grua e vetme. Njëfarë mirësjelljeje, natyrore, në fakt, e pata gjithmonë. Në shëtitjen që më përmendi, Max i shkriu të gjitha mirësjelljet. Eh! Nuk bëmë biseda prej priftash siç bëhet mes juve! Ditën në vijim, në zyrë, ti më bëre disa qortime, sepse nuk kisha ardhur me ju në …. Unë të përshkrova zbavitjen time të asaj të diele.
Pyetja jote e parë, qe: «A ke qenë në Meshë?». Budallaqe! Si mund të shkoja, meqenëse nisja ishte vendosur në orën gjashtë?! A e di se si unë, e nxehur, shtova: «Zoti i mirë nuk ka një mentalitet kaq të ngushtë si priftat tuaj!».
Tani duhet ta rrëfej: Hyji, me gjithë mirësinë e Tij të pafund, i peshon gjërat me një saktësi më të madhe se sa të gjithë priftërinjtë. Pas asaj dite me Max, erdha edhe një herë në Shoqatë: për Krishtlindje, për kremtimin e festës. Por brenda meje isha larguar me kohe prej ju të tjerave. Kinema, vallëzime, shëtitje qarkullonin pa pushim. Max dhe unë u zumë disa herë, por dita gjithnjë ta lidhja përsëri me mua. Shumë e bezdishme ishte për mua e dashura tjetër, e cila, pasi u kthye nga spitali, pati një sjellje prej të djallosure. Vërtet për fatin tim; meqenëse qetësia ime fisnike bëri një përshtypje të fuqishme mbi Maksin, i cili vendosi të më konsideronte si të preferuarën e tij. Kisha ditur që t’ia bëja të urryer, duke folur në mënyrë të ftohtë: nga jashtë shfaqesha pozitive, nga brenda villja helm. Ndjenja të tilla dhe një përmbajtje e tillë përgatisin në mënyrë të shkëlqyer për në Ferr. Janë djallëzorë në kuptimin më të ngushtë të fjalës.
Përse ta tregoj këtë? Për të të thënë se si unë u shkëputa përfundimisht nga Hyji. Nga ana tjetër, jo se mes meje dhe Maksit i kemi shkuar në skaj familjaritetit. E kuptoja se do të isha përulur para syve të tij, po të isha lëshuar krejtësisht, përpara kohe; prandaj dita të përmbahesha.
Por, në vetvete, sa herë që e konsideroja të dobishme, isha gjithmonë e gatshme për gjithçka. Duhej të fitoja Maksin. Për këtë qëllim asgjë nuk ishte e kushtueshme. Përveç kësaj, pak nga pak duheshim, duke zotëruar secili jo pak cilësi të çmuara, që na bënin ta vlerësonim njëri-tjetrin. Unë isha e shkathët, e aftë, në shoqëri e pëlqyeshme. Kështu e mbajta fort në dorë Maksin dhe ia dola, të paktën në muajt e fundit para martesës, të isha e vetmja që e zotëroja. Në këtë qëndroi mohimi që i bëra Zotit: duke e lartësuar një krijesë si idhullin tim. Në asgjë nuk mund të ndodhë kjo, në mënyrë që të përqafojë gjithçka, si në dashurinë e një personi të gjinisë tjetër, kur kjo dashuri ngec në kënaqësitë tokësore.
Kjo është ajo që formon tërheqjen e saj, stimulin e saj dhe helmin e saj. «Adhurimi», që unë i jepja Maksit, u bë për mua fe e jetuar. Ishte koha kur në zyrë hidhesha kundër atyre që frekuentonin Kishën, priftërinjtë, ndjesat, murmuritja e rruzareve dhe budallallëqe si këto. Ti je përpjekur, pak a shumë me mprehtësi, që të marrësh pozicion mbrojtjeje ndaj këtyre gjërave. Në pamje të jashtme, pa dyshuar se në thellësinë time më të madhe nuk bëhej fjalë, në të vërtetë, për këto gjëra, unë kërkoja më shumë një mbështetje kundër ndërgjegjes sime – atëherë unë kisha nevojë për një mbështetje të tillë – për të justifikuar edhe me arsyen apostazinë time (braktisjen e fesë së vërtetë).
Në fund të fundit, po kthehesha kundër Zotit. Ti nuk e kuptove; më konsideroje akoma katolike. Madje, dëshiroja të thirresha kështu; paguaja edhe ofertat për Kishën. Mendoja se njëfarë «kundër-sigurimi» nuk mund të dëmtonte. Mbase përgjigjet tuaja nganjëherë mund të kenë goditur në shenjë. Mbi mua nuk bënin dobi, sepse ti nuk duhej të kishe të drejtë. Për shkak të këtyre marrëdhënieve të rreme mes ne të dyjave, dhimbja e ndarjes sonë qe meskine, kur u ndamë me rastin e martesës sime. Përpara se të martohesha u rrëfeva dhe mora kungimin akoma edhe një herë. Ishte e parashikuar. Unë dhe burri im lidhur me këtë pikë e mendonim në mënyrë të njëjtë. Përse të mos e kryenim këtë formalitet? Edhe ne e kryem si formalitetet tjera. Ju e quani të padenjë një Kungim të tillë. E po mirë, pas atij Kungimi «të padenjë», unë pata më qetësi në ndërgjegje. Nga ana tjetër qe edhe e fundit.
Jeta jonë martesore kalonte, në përgjithësi, sa më shumë në harmoni të madhe. Mbi të gjitha këndvështrimet ne ishim të të njëjtit mendim. Edhe në këtë: se nuk donim të merrnim përsipër peshën e fëmijëve. Me të vërtetë burri im do ta kishte dashur një fëmijë; jo më shumë, kuptohet. Në fund unë dita ta shkëpusja edhe nga kjo dëshirë.
Rroba, mobilje luksi, lokale çaji, shëtitje dhe udhëtime me makinë dhe dëfrime të tilla kishin më shumë rëndësi për mua. Qe një vit kënaqësie mbi tokë ajo që kalova nga martesa ime deri ditën e vdekjes së papritur. Çdo të diel dilnim me makinë, ose u bënim vizita të afërmve të burrit tim. Ata notonin në sipërfaqe të ekzistencës, as më pak dhe as më shumë se ne.
Brenda meje, kuptohet, unë nuk jam ndier e lumtur, edhe pse nga ana e jashtme unë qeshesha. Ishte gjithmonë brenda meje diçka e papërcaktuar, që më brente. Do të kisha dashur që, pas vdekjes, e cila natyrisht do duhej të ishte shumë larg, të përfundonte gjithçka.
Por është pikërisht kështu, se si një ditë, kur isha fëmijë, dëgjova tek thuhej në një predikim: se Hyji shpërblen çdo vepër të mirë që një kryen dhe, kur nuk do të mund ta shpërblejë në jetën tjetër, do ta shpërblejë që në këtë tokë.
Pa e pritur, pata një trashëgimi nga tezja ime Lotte. Burrit tim iu duk e pëlqyeshme që të lartësojë rrogën e tij në një shifër të konsiderueshme. Kështu munda të porosisja banesën e re në mënyrë tërheqëse. Feja nuk sillte më përveçse prej larg dritën e saj, të zbehtë, të dobët dhe të pasigurtë. Kafja e qytetit, hotelet, ku shkonim gjatë udhëtimeve, nuk na çonin sigurisht tek Hyji. Të gjithë ata që frekuentonin ato vende, jetonin, si ne, nga jashtë në brendësi dhe jo nga brendësia jashtë. Nëse në udhëtimet gjatë pushimeve i bënim vizitë ndonjë Kishe, përpiqeshim të zbaviteshim në përmbajtjen artistike të veprave. Fryma fetare që nxirrnin, kryesisht ato të mesjetës, dija ta neutralizoja me kritika ndaj rrethanave që ishin dytësore: një vëlla laik i ngathët ose i veshur në një mënyrë jo të pastër, që kishte rolin e ciceronit; shkandulli i murgjve, të cilët donin të paraqiteshin si të përshpirtshëm dhe pastaj shisnin likere; rënia e zgjatur e kambanave gjatë riteve fetare, ndërsa bëhej fjalë thjesht për fitim parash…
Kështu dita vazhdimisht ta dëboj prej meje Hirin që çdo herë trokiste në derën time. Shfryja me liri humorin tim të keq mbi disa figura mesjetare të Ferrit nëpër varreza ose diku tjetër, ku djalli i pjek shpirtrat në prush të kuq e të ndezur, ndërsa shokët e tij, me bishta të gjatë, i tërheqin viktima të reja. Klara! Ferrin mund të gabosh duke e vizatuar, por nuk teprohet kurrë! Zjarrin e Ferrit gjithmonë e kisha vënë në shënjestër në mënyrë të veçantë. Ti e di se si gjatë një grindjeje, lidhur me këtë, të vura një herë një kunj shkrepëseje të ndezur nën hundë dhe të thashë me sarkazëm: «A ka këtë erë?». Ti e fike flakën me nxitim. Këtu nuk e fik askush. Unë po të them: zjarri për të cilin flitet në Bibël, nuk do të thotë mundim i ndërgjegjes. Zjarri është zjarr! Duhet të kuptohet fjalë për fjalë ajo që ka thënë: «Shporruni prej meje, të mallkuar, në zjarrin e përjetshëm!». Fjalë për fjalë!
«Si mundet të preket shpirti nga zjarri material?», do të pyesësh. Si mundet shpirti yt të vuajë mbi tokë kur ti e vë gishtin mbi flakë? Në fakt, nuk digjet shpirti; megjithatë, sa mundim provon krejt individi!
Në mënyrë të ngjashme ne këtu jemi shpirtërisht të lidhur me zjarrin, sipas natyrës sonë dhe sipas aftësive tona. Shpirtit tonë i mungon rrahja natyrore e krahëve; ne nuk mund të mendojmë atë që duam as se si duam. Mos u habit për këto fjalë të miat!
Kjo gjendje, që për ju duket sikur nuk thotë ndonjë gjë, më djeg pa më konsumuar.
Mundimi ynë më i madh qëndron në dijen tonë të sigurtë se ne nuk do ta shohim kurrë Hyjin. Si mundet kjo gjë të na mundojë kaq shumë, nga momenti që një përmbi tokë qëndron kaq indiferent? Gjersa thika qëndron në tavolinë, të lë të ftohtë. Shihet se sa është e mprehtë, por nuk provohet. E ngul thikën në mish dhe fillon të bërtasësh nga dhimbja. Tani ne e ndiejmë humbjen e Hyjit; përpara thjesht e mendonim. Jo të gjithë shpirtrat vuajnë në mënyrë të barabartë. Sa me më shumë ligësi dhe sa më sistematikisht një të ketë mëkatuar, aq më rëndë peshon mbi të humbja e Hyjit dhe aq më shumë dhe aq më shumë ia merr frymën krijesa me të cilën ka abuzuar. Katolikët e humbur (që kanë shkuar në Ferr) vuajnë më shumë se sa ata të feve të tjera, sepse ata për më tepër morën dhe shkelën më shumë hire dhe më shumë dritë.
Kush më shumë ka njohur, vuan më shumë se sa ai që ka njohur më pak. Kush ka mëkatuar për ligësi, vuan më thellë se sa ai që ka rënë për dobësi. Kurrë askush nuk vuan më shumë se sa e ka merituar. Oh, sikur të mos ishte e vërtetë gjithë kjo, unë do të kisha një arsye për të urryer!
Ti më the një ditë se askush nuk shkon në Ferr pa e ditur: kjo i është zbuluar një shenjteje. Unë qesha. Por pastaj lashë pas këtë deklaratë:
«Kështu, në rast nevoje më mbetet mjaft kohë për të bërë një kthesë» – thoja fshehurazi. Ajo thënie është e drejtë. Me të vërtetë, para fundit tim të menjëhershëm, nuk e njoha Ferrin se si është. Asnjë i vdekshëm nuk e njeh. Por, unë kisha ndërgjegjen e plotë: «Nëse vdes, shkon në botën tjetër drejt si një shigjetë kundër Zotit. Do të kesh pasojat».
Unë nuk bëra kthesë, siç thashë, sepse isha e tërhequr nga rryma e zakonit, e shtyrë nga ai konformitet për të cilin njerëzit, sa më shumë vjetërohen, aq më shumë veprojnë në të njëjtin drejtim.
Vdekja ime ndodhi kështu. Para një jave – flas sipas llogaritjes suaj, sepse, lidhur me dhimbjen, mund të them mjaft mirë se ka plot dhjetë vite që digjem në Ferr – para një jave, pra, burri im dhe unë bëmë një shëtitje, të fundit për mua.
Dita kishte dalë e shkëlqyeshme. Ndihesha mirë më shumë se asnjëherë. Më pushtoi një parandjenjë ogurzezë lumturie, që gjarpëroi në mua gjatë gjithë ditës.
Kur, ja që, papritmas, duke u kthyer, burri im qe verbuar nga një makinë që vinte fluturimthi. Humbi kontrollin.
«Jesses» (forma e shtrembëruar e emrit Jesus, që përdoret zakonisht mes disa popullsive të gjuhës gjermane), më doli nga buzët me një dridhje. Jo si lutje, vetëm si thirrje. Një dhimbje sfilitëse më shtypi tërësisht. Në krahasim me atë që vuaj tani është një cikërrimë. Pastaj humba shqisat.
E çuditshme! Atë mëngjes kishte lindur në mua, në mënyrë të pashpjegueshme, këtë mendim: «Ti do të mund të shkoje akoma edhe një herë në Meshë». Tingëllonte si përgjërim. E qartë dhe e vendosur, «jo-ja» ime këputi fijen e mendimeve. «Me këto gjëra duhet ta mbyll një herë e përgjithmonë!» – Tani vuaj pasojat.
Ajo që ndodhi pas vdekjes sime, tani do ta dish. Fati i burrit tim, ai i nënës sime, ajo që ndodhi me kufomën time dhe zhvillimi e funeralit tim i kam të ditura në çdo hollësi nëpërmjet njohjeve natyrore që ne këtu kemi. Nga ana tjetër, ajo që ndodh mbi tokë, ne e dimë vetëm në mënyrë të turbullt. Por ajo që në ndonjë mënyrë na prek nga afër, e njohim. Kështu unë shoh se edhe ku ti banon. Vetë unë u zgjova papritmas nga errësira, në çastin e kalimit tim. E pashë veten si të mbuluar nga një dritë verbuese. Qe në të njëjtin vend ku ishte e shtrirë kufoma. Ndodhi si në një teatër, kur në sallë në një çast fiken dritat, perdja ndahet gjithë zhurmë dhe hapet një skenë e papritur. Skena e jetës sime.
Si në një pasqyrë, shpirti im iu shfaq vetvetes. Hiret që i kam shkelur që në rini deri në «jo-në» përpara Hyjit.
Unë ndihesha si një vrasës, të cilit, gjatë proçesit gjyqësor, i sillet përpara viktima e tij e pajetë. – Të pendohem? Kurrë!… Të turpërohem? Kurrë!
Porse as nuk mund të rezistoja përpara syve të Hyjit që unë e kam mohuar. Nuk më mbetej veçse një gjë: ikja. Si Kaini iku nga kufoma e Abelit, kështu shpirti im u shty nga ai shikim tmerri.
Ky qe gjykimi i veçantë: Gjykatësi i padukshëm më tha: «Shporru prej meje!».
Atëherë, shpirti im, si një hije e verdhë squfuri, u rrokullis në vendin e mundimit të përjetshëm…
Përfundon Klara:
Në mëngjes, sapo ranë kambanat për lutjen e Engjëllit të Zotit, akoma krejt duke u dridhur për natën e frikshme, u ngrita dhe vrapova nëpër shkallët e kapelës.
Zemra më vlonte deri në fyt. Mikeshat e pakta, të gjunjëzuara afër meje, më shikuan; por ndoshta menduan se isha kaq e ngritur peshë për vrapin që kisha bërë nëpër shkallë.
Një zonjë e mirë nga Budapesti, që më kishte vëzhguar, më tha pastaj duke buzëqeshur:
– Zonjushë, Zotit duhet t’i shërbejmë me durim, jo me vrap!
Por e vuri re se diçka tjetër ma kishte ngritur shpirtin peshë dhe më mbante akoma të trazuar. Dhe, ndërsa zonja më drejtonte fjalë të tjera të mira, unë mendoja: Vetëm Hyji më mjafton!
Po, vetëm Ai duhet të më mjaftojë në këtë jetë dhe në jetën tjetër. Dua ta gëzoj një ditë në Parajsë, sado që të më duhet të sakrifikoj mbi tokë. Nuk dua të shkoj në Ferr!
Shënim: – Lind spontanisht një pyetje: Si do të ketë bërë Klara të kujtojë me kaq saktësi të gjitha fjalët e shoqes që ka përfunduar në Ferr? –
Mund të përgjigjemi se «kush bën tenxheren, bën edhe kapakun»; kush fillon një vepër, e plotëson. Nëse manifestimi përtej varrit është një fakt i mbinatyrshëm, Klara do të ketë qenë ndihmuar në mënyrë të mbinatyrshme në shtrirjen me saktësi të çdo fjale të vizionit.
ME MIRATIM KISHTAR
E Vicariatu Urbis, die 9 aprilis 1952
Aloysius Traglia
Archiep. Caesarien Vicesgerens
