Klajd Kapinova
Naiviteti i shqiptaro amerikanëve përballë serbo amerikanëve
Duhet të jesh naiv, sa të mos e kuptosh se kandidati “democrat” për zgjedhjet presidenciale Joe Biden, nuk është aq budalla e i përgjumur sikurse shfaqet në Tv, sa të mos e kuptoj interesin imediat, se midis shqiptaro amerikanëve të shkapërdedhur dhe serbo amerikanëve solid, të zgjedh këto të fundit.
Ai si zakonisht edhe kësaj radhe zgjodhi të përkrah hapur serbo amerikanët, ashtu sikurse kishte bërë vijueshmërisht në kohën e administratës së tij me Presidentin Barok Hysen Obama nga Chicago.
Dyshja Obama dhe serbët në Chicago, kanë shumë rëndësi për Partinë Socialiste të SHBA-së. Serbët në Chicago, janë të shkolluar dhe interesuar për politikën dhe zhvillimet e fundit në jetën amerikane.
Ata i kushtojnë shumë rëndsi forcës dhe peshës së madhe, që ka vota e tyre presidenciale, duke qenë të aftë të imponojnë ndërkombëtarisht atë që duan.
Përballë komunitetit të papëfillshëm të shqiptaro amerikanëve me të drejtë vote këtu, falë zgjuarësisë dhe eskperiencës, serbët, janë më të bashkuar dhe kompakt, të integruar shumë më mirë prej disa shekuj në SHBA, të cilët i duhen Biden-it për vota.
Interesaxhiu Biden, nuk do që Chicago të fitohet nga republikanët konservatorë të presidentit Donald J. Trump, prandaj ai i kërkoj ndjesë popullit serb për bombardimet e NATO-s të udhëhequr nga amerikanët, me urdhër direkt të presidentit demokrat Bill Clinton.
Shumica e njerëzve, që mendojnë se në Chicago komuniteti irlandezo amerikanë është më i madh në numër, faktikisht gabojnë, për mungesë të madhe të informacionit bashkëkohorë mbi shpërndarjen etnike të popullsisë atje.
Qyteti i madh metropolitan Chicago, sot është shtëpia e mbi 500,000 serbo amerikanëve. Kjo është popullsia më e madhe emigruese evropiane këtu!
Dikur komuniteti amerikano irlandezë ishte në vendin e parë, kurse sot për arsye të ndryshme ka zbritur në vendin e dytë me 200,000 vetë.
Dihet se Serbia, është shtëpia e numërit më të madhe të serbëve në botë me 6.8 milionë banorë, por nga ana e tjetër ata harrojnë se Chicago është #2 e cila ndryshe quhet Little Serbia!!!
Qendrat kryesore të banimit të serbo amerikanëve në Shtetet e Bashkuara janë: New York City, Milwaukee (12,000), Pittsburgh, Phoenix dhe Jackson, California etj.
Organizata të ndryshme etnike vendosin numrin e serbëve amerikanë në më shumë se 350,000 jashtë Chicago-s.
Shumica e serbëve banojnë në shtetin e tyre kombëtar të Serbisë, si dhe territorin e diskutueshëm të Kosovës dhe vendet fqinje të Bosnje Hercegovinës, Kroacisë dhe Malit të Zi. Ata formojnë pakica të konsiderueshme në Maqedoninë e Veriut dhe Slloveni.
Historia e serbëve në SHBA
Le t’i bëjmë një parakalim të shpejt informative me burime historike komunitetit serbo amerikanë në SHBA.
Serbo amerikanët, janë shtetas në Shtetet e Bashkuara, me prejardhje etnike serbe. Që nga viti 2013, ka rreth 190,000 qytetarë më shumë amerikanë që identifikojnë vetën se kanë prejardhje serbe.
Sidoqoftë, sipas analistëve serbo amerikanë, mendohet se numri mund të jetë shumë më i lartë, pasi ka rreth 290,000 njerëz që identifikohen si jugosllavë, të cilët jetojnë në Amerikë.
Grupi përfshin amerikanët serbë, që jetojnë këtu për një ose disa gjenerata, qytetarë të dyfishtë serbo amerikanë, dhe ndonjë serbo amerikanë tjetër, që e konsideron veten të lidhur me të dy kulturat ose vendeve.
Një nga emigrantët e parë serbë në SHBA ishte koloneli George Fisher, i cili, arriti në Filadelfia në vitin 1815. Ai u zhvendos në Meksikë, ku, mori pjesë në Revolucionin Teksas dhe arriti të bëhet gjyqtar në shtetin e Kalifornisë.
Po shqiptari i parë që mbërriti në SHBA cfarë pune bëri dhe sa i sukseshëm ishte ai!?
Një tjetër serb i shquar i hershëm në Amerikë ishte Basil Rosevic, i cili, themeloi një kompani transporti linjash Trans-Oqeanike të Anijeve, rreth vitit 1800.
Në fillim të viteve 1800, shumë detarë dhe peshkatarë serbë nga Mali i Zi dhe Hercegovina emigruan në New Orleans, duke kërkuar punë.
Në vitin 1841, serbët themeluan famullinë e krishterë greke ortodokse, kryesisht të përbërë nga emigrantë grekë në New Orleans, duke forcuar më tej praninë e tyre në rajon.
Në vitin 1908 kryepeshkopi ortodoks imzot dr. Fan Stilian Noli, themeloi kishën e parë ortodokse shqiptare në Boston dhe e pagëzoi me emrin e shën Gjergjit, emer të cilin ia vuri shpesh në telegramet e urimit edhe diktarorit ateisto komunist leninistit Dullë të Gjirokastrës… Pra, kisha ortodokse dhe Enveri kishin të njëjtin emer, ndonese ishin me fe dhe qëllime të ndryshme në shoqërinë shqiptare në SHBA dhe Shqipëri.
Amerikano serbët, me shembuj trimërie morën pjesë në Luftën Civile Amerikane, duke qëndruar kryesisht në anën e Konfederatës, pasi shumica e serbëve që jetonin në Amerikë ishin në Luiziana dhe Mississippi.
Po emigrantët shqiptarë në SHBA a kanë marrë pjesë në Luftën Civile dhe nëse po cilët janë disa prej këtyre heronjve!?
Asokohe disa njësi ushtarake të Konfederatës u formuan nga serbët në Luiziana. Të tilla ishin grupimet ushtarake, si: Kompania Cognevich (me emrin Stjepan Konjevic, i cili, emigroi në Luiziana në vitet 1830), dhe pushkët e para dhe të dyta sllave.
Kontributi i serbëve në SHBA është i madh, gjatë historisë së këtij vendi martirë i mbushur me heronj, të cilët me respekt nderohen dhe përkujtohen ditën e festës kombëtare të 4 korrikut, qysh nga viti historik 1776.
Të paktën 400 serbë luftuan në këto tre njësi gjatë Luftës Civile. Disa ushtarë të tjerë të njohur serbë në Luftën Civile erdhën nga shtetet Alabama dhe Florida.
Dhe historia e serbo amerikanëve vijon pandërprerje në SHBA. Kështu, serbët e tjerë u vendosën në shtetet Alabama, Illinois, Mississippi dhe California, ku u bashkuan me Gold Rush.
Në kërkim të arit ose ajo që njihet ndryshe si ethet e arit, ishte rruga që merrnin emigrantët e ardhur këtu në këkim të metaleve të tjera të çmuara dhe minerale të tokës.
Kërkime të mëdha ari u përhapën dhe zhvilluan gjatë shekullit XIX në Australi, Zelandën e Re, Brazil, Kanada, Afrikën e Jugut dhe Shtetet e Bashkuara.
Shumë emigrantë serbë, erdhën së pari në Shtetet e Bashkuara në fund të viteve 1800 nga rajonet e bregdetit Adriatik të territoret nën administrimin e Perandorisë Austro Hungareze si dhe zonat e tjera të gadishullit Ballkanik.
Gjatë kësaj kohe, shumica e emigrantëve serbë në Amerikë, u vendosën në qytetet industriale dhe Kaliforni, e cila kishte një klimë të ngjashme me atë të bregdetit dalmat.
Burrat serbë shpesh gjenin punë në miniera, dhe shumë familje serbe lëviznin në qytete të ndryshme në të gjithë vendin.
Minatorët serbë dhe familjet e tyre gjithashtu u vendosën në një numër të madh në Alaska, dhe qendra kryesore e tyre u bë qendra e banimit e quajtur Junau.
Në 1893, serbët alaskan ndihmuan në ndërtimin e kishës ortodokse në Junau së bashku me njerëzit e lindur ortodoksë në Tlingit.
Në periudhën e Luftës së Parë Botërore në SHBA, kolonitë emigrante serbe, kishin krijuar dy shoqëri serbe në Junau, për ruajtjen e zakoneve dhe trashëgimisë serbe në Alaska.
Më 1943, shumë minatorë serbo-amerikanë u vranë në katastrofën e minierës Smith (Smith Mine) në Montana.
Po shqiptarët cfarë bënin në atë kohë në SHBA. Ata në Boston nën drejtimin e Nolit dhe Konicës themeluan Federatën Panshqiptare “Vatra” në vitin 1912 dhe gazetën “Dielli”, të cilën filluan ta botonin në vitin 1909 po në Boston.
Takimi i parë i NACA në vitin 1915
Numri i serbëve, që kanë emigruar në Shtetet e Bashkuara është e vështirë të përcaktohet, pasi emigrantët serbë shpesh klasifikoheshin ndryshe nga vendi i origjinës, pra si turq, kroatë, sllovenë, malazezë, dalmatë, boshnjakë, hercegovinas dhe austro hungarezë.
Në regjistrimin e popullsisë në vitin 1910, kishte 16,676 serbë nga Austro Hungaria, 4,321 nga Serbia dhe 3,724 nga Mali i Zi.
Serbo amerikanët vullnetarë në Luftën e Parë Ballkanike
Serbët, janë shumë nacionalistë dhe e duan shumë vendin e tyre. Ata kanë mundur të mbijetojnë nga nata e gjatë pushtimit shumë shekullor të Perandorisë Islame Otomane, e cila nuk mundi ti asimiloj e për më tepër ti konvertoj në otomanë dhe besimin e saj islam.
Po shqiptarët në raport me serbët si paraqiteshin? Historia si nënë e pagabueshme flet qartë, se shqiptarët u asimiluam dhe otomanizuan shpejt, kurse serbët e zgjuar mbijetuan dhe qëndruan stoik kombëtarisht dhe fetarisht si të krishterë ortodoks, duke ruajtur me krenari gjakun dhe nderin e paraardhësve të tyre.
Duke qendruar në këtë temë, theksoj se gjatë Luftës së Parë Botërore, rreth 15,000 vullnetarë serbo amerikanë u kthyen në Ballkan, për të luftuar për çështjen e përbashkët në atdheun e tyre.
Shikoni ose lexoni me kujdes se sa të zgjuar dhe largpamës ishin serbët asokohe. Kështu, serbët në Amerikë, të cilët nuk ishin vullnetarë për të luftuar, marshuan për krijimin e Jugosllavisë, duke dërguar shumë ndihma në Ballkan përmes Kryqit të Kuq Amerikan. Ata menjëherë formuan një Komitet të Ndihmës serbe dhe u kërkuan amerikanëve të shquar të mbështesin çështjen serbe.
Dhe shembujt flasin vetë. Ata kishin arritur me zgjuarësi të depërtonin për mbështetje diplomatike deri në administratën e Shtëpisë së Bardhë, duke ruajtur marrëdhniet shumë të mira asokohe me Presidentin e Zyrës Ovale në Washingotn D.C.
Kështu shkencëtari i shquar serbo amerikan Mihajlo Pupin, një mik i Presidentit amerikan Woodroë Wilson, drejtoi Mbrojtjen Kombëtare Serbe (SND), një organizatë serbo amerikane, e cila mblodhi burime financiare dhe u përpoq të ndikonte në opinionin publik amerikan, në lidhje me çështjet e Ballkanit.
Cili shqiptaro amerikanë ka arritur të ketë mik një president të SHBA, ku, të ketë ndikuar për fatet e brishta të çështjes shqiptare me fqinjët asokohe ose në vitet në vijim!? Nëse dini ndonjë rast konkret, ju lutemi na njoftoni!
Angazhimni serioz në mbojtje të çështetjes serbe në Ballkan e kudo vijon pandreprerje dhe me enërgji të reja edhe në periudhën e dy luftrave botërore.
Serbët këtu në SHBA, gjithnjë ishin aktivë në planin diplomatik, për të ndihmuar maksimalisht vendlindjen apo vendorigjinën e tyre në Ballkan.
Gjatë Luftës së Parë Botërore, Konsullata e Pupin në New York shërbeu si një qendër e diplomacisë serbo amerikanë dhe rizgjoi hovin e vullnetarizmit të amerikanëve serbë në frontin e përbashkët serb.
Në periudhën e viteve 1912–1918, mijëra vullnetarë serbo amerikanë erdhën nga Alaska dhe Kalifornia.
Pas Luftës së Dytë Botërore, shumë serbë emigruan në Shtetet e Bashkuara nga Jugosllavia pasi vendi ra nën sundimin autoritar të liderit komunist Josip Broz Tito, shokut më të ngushtë të diktatorit shqipfolës otomano arab Dullës…
Qysh asokohe shumë organizata kulturore dhe fetare të amerikano serbe janë formuar në Shtetet e Bashkuara. Një numër i madh i inxhinierëve amerikanë serbë kanë punuar në programin e famshëm, me emrin Apollo (NASA).
Me rënien e komunizmit dhe shpërbërjen e Jugosllavisë, serbët në Shtetet e Bashkuara kanë krijuar disa grupe interesi, ku më e organizuara prej të cilave është Kongresi i Unitetit Serb (SUC).
Kërkuesi legjendar i arit Black Mike Vojnić
Aventura e etheve të arit i preku edhe emigrantët serb. Ata ndoqën shembullin e komuniteteve të tjera europiane, të cilat shumë mirë janë përjetuar në filmat me tematikë Wester të realizuar nga Hollywood-i, të cilat edhe sot shfaqen me nostalgji në disa kanale televizive klasike amerikane.
Serbët dhe malazezët, kanë jetuar në Alaska, në vendbanimet e hershme klasike amerikane të shekullin XIX.
Shumë serbë erdhën në fund të viteve 1890, për të kërkuar pasuri, ashtu sikurse kishin bërë të tjerët në Kaliforni.
Qendrat kryesore të vendbanimit serb dhe malazez ishin Junau, Douglas, Fairbanks dhe Sitka. Shumë serbë u vendosën në Yukon kanadez edhe gjatë kërkimit të arit, sikurse ishte edhe kërkuesi legjendar Black Mike Vojnić.
Në vitin 1893, minatorët serbë në Alaska ndërtuan kishën ortodokse në Junau së bashku me njerëzit e lindur ortodoksë Tlingit.
Qysh nga periudha e Luftës së Parë Botërore, ishin krijuar dy shoqëri serbe në Junau dhe në Douglas (Kisha e Shën Sava), për ruajtjen e zakoneve dhe trashëgimisë serbe në Alaska.
Në vitin 1905, u krijua një gazetë e quajtur “Mali i Zi serb” në Douglas. Kisha e Shën Sava (e shkruar edhe “Savva”) ishte një kishë e Misionit Rus, që ishte vendosur në Douglas, Alaska.
Më 23 korrik 1903, Fr. Sebastiani, së bashku me Hieromonk Anthony (Deshkevich Koribut) dhe priftin Aleksandar Yaroshevich, shenjtëruan Kishën e Shën Sava në Douglas.
Serbët, gjithashtu përbënin një numër të madh të minatorëve në minierën e arit Treadwell deri në shembjen e tij në 1917 dhe mbylljen e mëvonshme në vitin 1922.
Në vitin 1907, gjatë konflikteve të sindikatës, që përfshin Federatën Perëndimore të Minatorëve, dy minatorë serb u vranë në një bosht nëntokësor; njëri ishte anëtar i sindikatës dhe tjetri jo.
Procesioni i varrimit për njeriun pa union (sindikatë) u shoqërua me një marshim nga Salla Sllavonike Serbe, ku e futën të ndjerin pa union në grupin e sindikatës serbe.
Sërbët e bashkimit kërkuan që i ndjeri pa nunion të mos varrosej në të njëjtin varrezë. Rreth dyqind serbë të të dy palëve mbushën rrugët. Marshalli dhe qytetarët e SHBA-së duhej të qetësonin grupin në mënyrë që procesi i varrimit të vazhdonte.
Në vitin 1910, pati një shpërthim masiv, në nivelin 1100 këmbë të minierës meksikane në Treadwell. Këtu 39 burra u vranë, ku, 17 prej tyre ishin serbë.
Gjatë Luftës së Parë Botërore, shumë serbo amerikanë dolën vullnetarë për të luftuar jashtë shtetit.
Në vitet 1930-1940 Fairbanks, emigrantët jugosllavë, kryesisht serbë dhe malazezë, zotëronin një numër të madh biznesesh dhe bare në qytet.
Në mes të luftërave botërore, shumë burra serbë të Alaskan u kthyen në Jugoslavia, për të gjetur nuse dhe i çuan përsëri në Alaska, për të filluar jetën e familjeve të reja…
Sot ekziston një komunitet i gjallë serb, veçanërisht në Junau. Serbët, gjenden në të gjithë shtetin dhe 50 shtet të SHBA-së.
Kohët e fundit, është bërë e zakonshme që punëtorët serbë nga vendlindja të vijnë në Alaska çdo vit, për të punuar për disa muaj në fabrikat e konserva të peshkut, ku, atyre u sigurohet ushqimi dhe sistemimi. Këta punëtorë qëndrojnë me viza pune të përkohshme dhe flasin shumë mire anglisht.
Po shqiptarët nga trojet shqiptare a vijnë në SHBA si punëtorë sezonalë dhe sa i kanë ndihmuar shoqatat apo organmizatat vatriste familjare pjesëtarët e tjerë të komunitetit për të cilin vetëlavderohen në mediat e tyre se po bëjnë mrekullira!?
Medalje të ndryshme vlerësimi nga qeveria amerikane për serbo amerikanët
Serbo amerikanët e shquar si fitues të Medaljes së Nderit, janë veteranët e Luftës së Parë Botërore: Jake Allex dhe James I. Mestrovitch.
Në vitin 1905, Rade Grbitch, një serb nga Chicago e Jugut, iu dha Medalja e Nderit nga Marina e Shteteve të Bashkuara, për veprimtari heroike në Bregun e Paqësorit (Interim Awards, 1901-1911).
Veteranët më të dekoruar serbë të Luftës së Dytë Botërore ishin Mitchell Paige dhe John W. Minick, të dy të vlerësuar me Medaljen e Nderit.
George Musulin, ishte një oficer i Zyrës së Shërbimeve Strategjike dhe Inteligjencës Detare, i cili ishte dalluar asokohe për suksesin në Operacionin Halyard.
Në Vietnam, serbi Lance Sijan mori Medaljen e Nderit. Treshja ushtarake serbo amerikane: Butch Verich, Mele “Mel” Vojvodich dhe Milo Radulovich, janë veteranë të tjerë të shquar. George Fisher ishte një njeri i shquar i shekullit XIX.
Njerëzit e shquar nga komuniteti serbo amerikanë
Lista e njerëzve të shquar të komunitetit serbo amerikanë ështe e gjatë dhe përfshin fushat e ndryshme të jetës në SHBA.
Kështu Ambasadorja e Serbisë, në Washington, D.C., Rose Ann Vuich ishte anëtarja e parë femër në Senatin e shtetit të Kalifornisë.
Gjithashtu, Helen Delich Bentley është një ish anëtar i Republikës së Dhomës së Përfaqësuesve të SHBA-së nga shteti i Maryland (1985–1995).
Porti i Baltimorit iu vu emri Helen Delich Bentley në vitin 2006. Mike Stepovich, ishte guvernatori i fundit i emëruar i Territorit të Alaskës në vitet ’50.
Shumë serbë të shquar amerikanë, kanë qenë aktivë në artin e filmit dhe artet e tjera. Të tillë ishin: Slavko Vorkapić, Brad Dexter dhe Peter Bogdanovich.
Në Hollywood, aktori Karl Malden fitoi një Oscar si Aktori më i mirë mbështetës, ndërsa Steve Tesich ishte skenaristi, dramaturgu dhe romancieri fitues i Oskarit. Ai fitoi çmimin e Akademisë për Skenarin më të mirë origjinal në 1979, për filmin Breaking Away.
Predrag Bjelac, është më shumë i njohur për rolet e tij në Harry Potter dhe Goblet of Fire and The Chronicles of Narnia: Prince Caspian.
Catherine Oxenberg, është një aktore që si vajzë vjen nga dera e familjes së Princeshës Jelisaveta Karađorđević nga Dinastia Karađorđević.
Darko Tresnjak është një aktor teatri dhe regjisor i operas (i lindur në Zemun), i cili, fitoi katër çmime Toni, në 2014.
Këndi Nikolla Tesla në New York City, Charles Simic dhe Dejan Stojanoviç, janë poetë të shquar.
Walt Bogdanich (1950), është një gazetar investigues. Ai fitoi Cmimin Pulitzer për Raportim të Specializuar në vitin 1985, Cmimin Pulitzer për Raportimin Kombëtar në 2005 dhe Cmimin Pulitzer për Raportim Hetues në 2008.
Ky njeri i shquar dhe i zgjuar, udhëhoqi ekipin, që fitoi Cmimin Gerald Loeb, në vitin 2008, për tregimin e tyre “Tubacioni Toksik“.
Branko Mikasinovich, është një studiues i letërsisë, si dhe një sllavist dhe gazetar i shquar. Ai është shfaqur si panelist në shtypin Jugosllav në “Press International” të ABC në Chicago dhe në “International Dateline” të PBS në New Orleans.
Alex N. Dragnich, është vlerësuar me Cmimin “Thomas Jefferson”, për shërbimin e shquar në Universitetin Vanderbilt, dhe është autor i librave të shumtë për historinë serbe (jugosllave).
Nikola Tesla dhe Mihajlo Idvorski Pupin, janë shkencëtarë të njohur botëror.
Një shkencëtar tjetër i shquar serbo amerikanë është Miodrag Radulovački, i cili, njihet si shpikësi i vitit 2010 në Universitetin e Illinois, për prodhimin e një duzinë terapish të mundshme mjeksore për gjumin.
Salla e basketbollistit të famës, Pete Maravich (1947-1988), është renditur ndër 50 lojtarët më të mëdhenj në Historinë e NBA.
Sasha Knezev, është një regjisor serb amerikan i njohur për Addict American 1, Addict American 2, Fragmente të Daniela dhe Welcome to San Pedro.
Predrag Radosavljević, është një ish lojtar i njohur i futbollit serb amerikan dhe i famshëm për shënimin e një goli kundër ekipit të Brazilit.
Kështu Shtetet e Bashkuara mposhtën Brazilin për herë të pare, me një fitore 1–0 në vitin 1998, për Kupën e Artë KONKACAF.
Në Alaska, ka më shumë figura të shquara serbo amerikanë.
Të tillë janë: Mike Stepovich, Guvernatori i Alaskën; John Dapcevich, ish kryetari i Sitka, Alaska; Marko Dapcevich, ish kryetari i bashkisë më i fundit i Sitka, Alaska; Alex Miller, lobi i shtetësisë Alaskan; Frank Peratrovich, politikan dhe biznesmen, Presidenti i Vëllezërve Nënës Alaska; Bill Ray, politikan; Steve Vukovich, politikan; John Butrovich Jr., politikan dhe biznesmen; John Hajdukovich, pionier dhe sipërmarrës në Big Delta; Mike Pusich, ish-kryetari i bashkisë së Douglas, Alaska etj.
Marrëdhëniet midis Mbretërisë së Serbisë dhe SHBA
Serbët, kanë qenë shumë aktiv në mbrotje të cështjeve të tyre kombëtare në rrugë diplomatike. Ata kanë pasur një lidhje të ngushtë me politikanët e niveleve të larta në SHBA.
Marrëdhëniet diplomatike midis Mbretërisë së atëhershme të Serbisë dhe SHBA u krijuan në shek. XIX.
Më 1879 u hap Konsullata e Përgjithshme serbe në New York. (A di të na tregoi kush se kur është hapur Ambasada e Shqipëriseë në SHBA)
Më 3 shkurt 1882, Parlamenti serb miratoi një kontratë dhe Konventë të marrëdhënieve diplomatike midis Mbretërisë së Serbisë dhe Shteteve të Bashkuara, të dhëna nga Mbreti Milan Obrenović. Senati i Amerikan, miratoi të dy dokumentet më 5 korrik 1882 pa debat ose ndryshime.
Më 10 nëntor 1882, Eugene Schuyler, u bë zyrtarisht ambasadori i parë i Shteteve të Bashkuara në Serbi.
Cili ishte roli i SHBA në përcaktimin e kufijve të Mbretërisë së serbëve, kroatëve dhe sllovenëve?
Pas pjesëmarrjes së Shteteve të Bashkuara në Luftën e Parë Botërore, presidenti amerikan Woodrow Wilson lëshoi katërmbëdhjetë pikat e tij si një listë e negociatave me përparësi për të përfunduar luftën.
Pika e dhjetë e Wilson pohoi se popujt që jetojnë në Hungari, duhet të vendosin në mënyrë të pavarur fatet e tyre pas luftës, duke kundërshtuar drejtpërdrejt vizionin e pasluftës së Mbretërisë së Bashkuar, për një Hungari të mbijetuar.
Pika e njëmbëdhjetë e Ëilson përfshiu më saktë Serbinë, duke thënë qartë se Serbisë i garantohet hyrje e hapur në detin Adriatik.
Gjatë negociatave për Traktatin e Versajës, SHBA u përfaqësuan nga një delegacion, i cili, ishte përfshirë shumë në përcaktimin e kufijve për Mbretërinë e re të serbëve, kroatëve dhe sllovenëve.
Gjatë procesit të përcaktimit të kufijve të rinj, Mbretëria e Serbisë përzgjodhi Jovan Cvijić për të treguar hartat për delegacionin amerikan në përpjekje për t’i bindur ata të mbështesin blerjen e Baranya, Banat lindore, dhe rajone të tjera të qeverisura më parë nga Austri Hungaria, Bullgaria dhe Rumania.
Delegacioni amerikan, u përball me hollin e vendeve fqinje të Serbisë, dhe për pjesën më të madhe miratoi ndarjen e Baranya për Hungarinë dhe pjesën më të madhe të Banat për Rumaninë, në kontrast me propozimet e Cvijić.
Studentët serbë filluan të studiojnë në SH.B.A. pas WWI. Për këto qëllime Komiteti Ndërkombëtar i Arsimit serb u themelua nga profesor Rosalie Slaughter Morton në vitin 1919, e cila shpejt u bë zyrtar nga Ministria e Arsimit.
Morton ishte gruaja e parë profesoreshë e gjinekologjisë në New York dhe ajo kërkoi të “kushtoj respekt, mirënjohje dhe admirim” për rolin e Serbisë në luftë.
Gjithsej 61 studentë (kryesisht nga Serbia e sotme) ishin regjistruar në gjeneratën e parë.
Kolegje të ndryshme amerikane u vunë në dispozicion për studime falas për studentët serbë si një shenjë e vullnetit të mirë dhe partneritetit.
Veprime të tilla ishin vetëm një aspekt i marrëdhënieve përgjithësisht të mira midis dy kombeve në të gjitha fushat në atë kohë.
Tregtia dhe investimet serbo amerikane
Fiat 500Lunita, është prodhuar në Serbi dhe shitet në Shtetet e Bashkuara, si dhe në të gjithë botën.
Eksportet më të mirë të Serbisë në SHBA përfshijnë automjetet Fiat të prodhuara në Kragujevac. Fiat e bleu Zastava Automobili në vitin 2008 dhe më pas menaxhoi fabrikën në Kragujevac, në mënyrë që të prodhonte automjete të reja Fiat, në krahasim me modelet Zastava (Zastavas-i i fundit u prodhua në 2008); vetëm në maj 2013, 3.000 Fiat 500 Lunita u dërguan nga Serbia në Baltimore për t’u shitur në Shtetet e Bashkuara.
Fiat 500L është automobili i parë që është eksportuar nga Serbia në SHBA që nga Zastava Koral para 1992, dhe po provon të jetë një model popullor me një sasi të madhe reklamash këtu.
Në vitin 2015, të dy shtetet diskutuan për të gjetur mënyra për të rritur investimet në Serbi.
Në vitin 1963, Pan American World Airëays filloi fluturimet nga Aeroporti Ndërkombëtar i Nju Jork JFK për në Beograd.
Nga vitet 1970 -1992, JAT Slavic Airlines fluturoi nga Beogradi në Nju Jork, Chicago, Cleveland dhe Los Angeles, duke përdorur pajisjet Boeing 707 dhe McDonnell Douglas DC-10.
Më 23 qershor 2016 Transportuesi serb i flamurit Air Serbia filloi fluturimin e pare nga Beogradi, për në Aeroportin Ndërkombëtar JFK të Nju Jorkut.
Literatura:
