Profesor Stefanaq Pollo
Prof. Strefanq Pollo ka shkruar shumë artikuj historik në shtypin perëndimor, njëri prej tyre është:
“Artikulli me titullin “Mite përballë realitetit” dhe e ka dërguar në gazetën franceze “Lë Mond” , në përgjigje të shkrimit me titull “Nga miti serb tek nacionalizmi shqiptar” të profesorit të Sorbonës Mishel Oben(Aubin) , botuar në gazetën “Lë mond”, datë 5 – 6 prill 1981.
Nga Stefanaq Pollo:
“Profesori i Sorbonës Mishel Oben(Aubin) në artikullin e tij “Nga miti serb tek nacionalizmi shqiptar” (Lë mond”, datë 5-6 prill 1981) orvatet t’u japë një shpjegim historik ngjarjeve të kohëve të fundit në Kosovë, e cila, siç thotë ai “…ka pasur një të kaluar plot brenga, që nuk është pa dobi të njihet për ta kuptuar më mirë të sotmen.”
Premisa është e drejtë, por paraqitja e kësaj të kaluare nga ana e zotit Oben nuk është e saktë. Kolegu i Sorbonës në gjithë trajtimin e problemeve të lidhura me historinë e Kosovës u përmbahet besnikërisht, tepër besnikërisht, tezave të historiografisë “romantike” serbe të mesit të shekullit XIX, të cilat për një varg hitorianësh jugosllavë, e sidomos serbë, të ditëve tona përbëjnë një të vërtetë të përjetshme e të paprekshme, një “tabu” , të cilës as nuk duhet, as nuk mund t’i hiqet ose t’i shtohet gjë.
Romantizmi nacionalist në historiografinë e gjysmës së parë të shek. XIX në Ballkan e në përgjithësi në Evropë, ishte një fenomen që e kishte truallin e vet në hovin “rinior”plot oreks për pushtime të borgjezisë së ardhur rishtmas në fuqi; por ai kishte edhe një farë shfajësimi gnoseologjik në kushtet e pazhvilluara metodologjike, në nivelin e ulët të njohjes së burimeve, të kërkimeve historike në përgjithësi në këtë periudhë. Këtu janë rrënjët e atyre konstruksioneve aq familjare për historiografinë serbe të së kaluarës e të sotme – për ato “mite”, siç i quan me të drejtë zoti Oben, sic është indentifikimi në shek. E 19-të i Kosovës me “Serbinë e vjetër”, karakteri i “lashtë, i përjetshëm” serb i popullsisë së saj, roli i saj si “zemra historike e Serbisë” etj., – afirmime që shtroheshin si postulate apriorike Nga këto teza është nisur kolegu i Sorbonës, sic dua të shpresoj ngase nuk i ka njohur, dhe jo se nuk ka dashur t’i njohë, realizimet e fundit të shkencës historike ndërkombëtare, duke përfshirë këtu edhe realizime të shkencës shqiptare po edhe shkencëtarësh nga Jugosllavia vetë.
Një pasuri kolosale përbëjnë sidomos rregjistrat kadastralë osmane të shek. XV, për njohjen e popujve ballkanas dhe shtresëzimet e tyre etnike në pragun e pushtimit osman, d.m.th. para se ky të sillte kushte që mund të fajësoheshin për ndryshime etnike, siç ka ndodhur pikërisht në rastin e Kosovës. Me rëndësi janë në këtë drejtim botimi i rregjistrave kadastralë të krahinave periferike shqiptare bërë nga historiani turk H.Inalçik, historianët boshnjakë e maqedonas A.Hanxhiq e A.Stojanovski, historianët shqiptarë S. Pulaha e M.Ternava (ky i fundit nga Kosova) etj. etj.
Pikërisht këto burime osmane kontribuojnë për të shëmbur përfundimisht një nga “mitet” e “tabut” e mëdha të historiografisë serbomadhe – atë të karakterit të lashtë e të përhershëm ekskluziv serb të popullsisë së Kosovës, tezën se shqiptarët ishin një mish i huaj që u fut në Kosovë në egidën osmane për ta deserbizuar atë, sidomos pas dy shpërnguljeve masive të serbëve pas kryengritjeve më 1690 e 1738, kur tuqit instaluan në vend të tyre popullsi të islamizuara , barinj shtegtarë, të sjellë këtu nga gjithë anët e Shqipërisë.
Këtij konstruksioni që hidhej poshtë edhe nga argumente të tjera, iu hoq tani përfundimisht toka nën këmbë, sepse Defteri i regjistrimit të Kosovës, i vitit 1455, i analizuar e botuar në serine e Institutit Oriental të Bosnjës e Hercegovinës prej orientalistit te njohur boshnjak Adem Hanxhiq, tregon qartë se më 1455, pa filluar ende procesi i islamizimit masiv, elementi shqiptar është i pranishëm në mënyrë masive si bujq deri në viset më lindore të fushës së Kosovës, ashtu si do ta gjejme diçka më vonë, pas të dhënave të A. Stojanovskit, po në mënyrë masive në Maqedoninë Lindore, në Kratovo.
Një interpretim shkencor i antroponimisë së këtyre defterëve, dëshmon se përveç nën emra dhe mbiemra thjesht shqiptarë, shqiptarët janë të pranishëm edhe në emra dhe mbiemra serbë, që s’kanë të bëjne fare me përkatësinë etnike; në nje varg rastesh i ati mban një emër sllav dhe i biri emër shqiptar dhe anasjelltas; për fshatra me emra sllavisht dhe me banorë me emra sllavë jepet cilësimi se janë shqiptarë; nuk qëndron më kurrsesi as indentifikimi serb e ortodoks; shqiptarët nën presionin e administratës politike e krishtare serbe kishin marrë, si ortodoksë, edhe emra sllavë, ashtu si në rastin analog të presionit politik e fetar osman, morën emra islamik. Rezultate të rëndësishme kanë dhënë në këtë drejtim analizat e imëta të turkologut S. Pulaha (Tiranë) dhe M. Ternava (Prishtinë), botuar në organet shkencore të Akademisë së Shkencave e Arteve të Kosovës.
Fakti që në Kosovë me vendosjen e sundimit osman islamizmi u përhap te popullsia shqiptare me besim ortodoks e katolik, e jo te minoriteti serb, tregonte se te ky i fundit vepronte ende autoriteti i kishës ortodokse serbe, i Patriarkanës se Pejës, ndërsa për shqiptarët, si një autoritet i huaj i imponuar, ky nuk mund ta ushtronte më këtë funksion.
Po ashtu si ortodoksia gjatë sundimit serb, edhe islamizmi nuk arriti ti asimilonte shqiptarët sepse u ndeshën me një popullsi masive me tipare kombësi te dalluar qysh prej kohe (në fakt shqiptarët dallohen në dokumente të sundimtarëve serb qysh ne shek e 14-të).
Që popullsia myslimane mbeti shqiptare edhe në këto kushte, na dëshmojnë vizitorët apostolikë te Romës, të cilët që nga fillimi i shek XVII e përshkronin periodikisht trevën e Kosovës; krahas tyre flasin me elekuencë përsëri defterët osmanë qe rregjistrojnë emrat shqiptarë te proselitëve bashkë me emrat e tyre të rinj islamik. Nuk mungojnë këtu edhe të dhënat, ndonëse te coptuara, të dijetarëve turq si Haxhi Kallfa e Evlia Çelebi, që dëshmojnë karakterin shqiptar të banorëve të qyteteve kosovare si Vuciterni në një kohë para të ashtuquajturës shpërngulje serbe.
Në këto kushte nuk mund të flitet kurrsesi për një dyndje të tillë masive të popullsisë shqiptare nga viset e brendshme drejt Kosovës. Përvec faktit që një lëvizje e tillë do të kishte lënë gjurmë në dokumentacionin jashtëzakonisht minucioz të administratës turke, ajo është dhe për arsye demografike e pamundshme. Popullsia malore e Shqipërisë së sotme të veriut, e cila pas defterëve osmanë në shek. XV-XVI nuk kishte më teper se 2014 shtëpi, nuk kishte në gjendje të mbushte me banorë trevat e Kosovës, ku vetëm sanxhaku i Prizrenit dhe i Dukagjinit kishin më se 20800 shtëpi!
Vëzhgimi i mprehtë antropogjeografik i I.G.Hanit (1860), një nga themeluesit e studimeve ballkanologjike, ka tërhequr vëmendjen mbi paradoksinë e thënieve se shqiptarët paskan qenë pushtuesit e tokave të Kosovës; situatë reale, kur eklavet serbe gjenden në fushën e Kosovës, kurse munngojnë krejt në zonat malore, flet qartë për këtë dijetar se shqiptarët përbënin popullsinë e lashtë autoktone në tërheqje para ardhësve të rinj serbë.
Që trevat e Kosovës nuk përbënin një përzierje njerëzish të ardhur vonë nga krahinat e ndryshme të brëndshme, e vërteton nga ana e vet studimi dialektologjik i të folmes së kësaj treve. Linguisti i shquar italian C. Tagliavini ka vënë në dukje karakterin unitar arkaik të kësaj të folmeje, si një unitet më vete verilindor, informuar prej kohësh në kuadrin e nëndarjeve të shqipes; pikërisht për arsye të karakterit te saj të lashtë periferik, kjo e folme, në bazë të parimeve të mirjnohura të gjuhësisë areale, është më konservatore në ruajtjen e tipareve arkaike.
Më në fund le të vijmë tek e ashtuquajtura “shpërngulje masive” e serbëve nga Kosova si shkak i deserbizimit. Dokumentacioni austriak për fundin e shek. të 17-të deshmon se Kosova qysh para shpërthimit të kryengritjeve dhe ekspeditës austriake banohej kryesisht nga shqiptarë, se komanda austriake i përfshinte këto vise nën emërimin Shqipëri, qendër e së cilës konsiderohej Prizreni. Ishin pikërisht shqiptarët të cilëve u drejtohej në radhë të parë perandori Leopold I dhe qenë ata që u bashkuan në masa në trupat austriake (në Prishtinë 5000, në Prizren 6000), krahas me luftëtarët serbë nga vise që u përshkuan nga ushtria perandorake në rrugën nga sava drejt Kosovës. Shpërngulja e serbëve nga Kosova, që u bë me rastin e tërheqjes së ushtrivë austriake është fryrë qellimisht nga historiografia e interesuar për ta paraqitur atë në përmasa të tilla, sa për të shpjeguar deserbizimin e kësaj treve. Por nuk duhet harruar se me këtë rast u tërhoqën edhe kryengritës shqiptar, gjurmët e fundit të të cilëve i hasim ende sot në Sllavoni.
Është e qartë se prania masive e shiqptarëve në Kosovë në shek, 15-të, para sundimit osman, shtron domosdoshmërisht pyetjen a është e mundur që kjo popullsi të mos ketë qenë aty qysh më përpara. Dihet se në krisobulat e mbretëve serbë për disa manastire të Kosovës nuk mungon përmendja e shqiptarëve; po të mendojmë se sa i paktë është në përgjithsi numri i këtyre akteve, përqindja e rasteve të përmendjes së shqiptarëve në shëk. 14-të fiton një rëndësi të veçantë, pot a shim këtë fakt të lidhur me dokumtacionin e bollshëm për shqiptarët të mesit të shek të 15-të po në këto treva.
Dokumtancioni i shkruar, në përgjithësi i varfër edhe për historinë serbe për periudhën para shek. të 13-të, e bën të nevojshme që historiani i Kosovës të operojë në burime historike të një tipi tjetër, të ndryshëm nga dokumentet e shkruara, me materiale arkeologjike e gjuhësore. Në rrugën retrospective që ndoqëm, ne hasim në një periudhë të errët në përgjithësi për gjithë Ballkanin, periudhë që përfshin shekujt e parë të mesjetës. Krahas arkeologjisë, është sidomos gjuha, si kriter etnik kryesor që fiton në këto kushte prioritet, sipas parimit të mirënjohur të gjuhësisë, se historia e gjuhës është njëkohësisht historia e popullit që e flet (F.Kluge).
Kosova, treva e së cilës bënte pjesë në Dardaninë antike, ndau në përgjithësi fatet e gjithë trevës së Ilirisë Jugore, nën një shtresë romanizimi të përciptië, këtu u mbajt te shtresat e ulëta të popullsise provinciale ilire një kulturë materiale e shpirtërore karakteristike, e cila ruante tipare të lashta të trashëguara nga koha e vonë e hekurit, të cilat i zhvilloi në kushte të reja ekonomike-shoqërore, në takim me kulturën perandorake bizantine. Kjo kulturë e tipit të Komanit, e studjuar ndër të tjera edhe nga albanologu francez Degrand dhe anglezja Durham, dhe në studime speciale nga arkeologë shqiptarë, midis tyre edhe studiuesi kosovar M.Shykriu, përbën dëshminë e qartë të vazhdimësisë iliro-shqiptare dhe të autoktonisë së banorëvë të vjetër vendas që u mbajtën në trevat perëndimore ballkanike, kurse tashmë në përgjithësi mbizotëronin ardhësit sllavë, serbët dhë sllavët maqedonas e bullgarë (shih gërmimet ndonëse tepër të kufizuar ende, të bëra në Verbnicë, Romaja, Pejë, Gjilan nga arkeologë kosovarë).
Vazhdimësinë iliro-shqiptare në Kosovë, përveç materialeve arkeologjike, e përforcon edhe materiali onomastik i kësaj periudhe midis antikitetit dhe mesjetës. Një varg studiesish të shquar të kohës sonë, si gjuhëtarët austriakë dhe gjermanë N.Jokl, G. Vaigand e sidomos linguistët e njohur kroatë H.Bariç e P.Skok kanë treguar se te onomastika antike e mesjetare e trevës së dardanisë, “Karakterit fonetik tregon se janë emra të stërlashtë që sllavët e Jugut i kanë marrë përmes gjuhës shqipe, sepse në këto toponime mund të konstatohen ndryshime fonetike, të cilat janë bërë para ardhjes së sllavëve të Jugut, në territorin historik të shqipes” (Kështu e formulon këtë mendim të rëndësishëm H.Bariç në botimet e Akademisë së Shkencave e Arteve të Bosnjë-Hercegovinës dhe në librin e tij “Hymje në historinë e gjuhës shqipe” (Prishtinë 1955). Për të përcaktuar këtë zonë të lashtë të shqipes, H.Bariç jepte disa toponime antike, “ku nën perden sllave ka mundur të mbahet karakteri fonetik i shqipes“. Të tilla toponime janë Naisus-Nish, Shkupi-Skopja, Astibos-Nish, Scardus Mons-Sharr. Kjo listë toponimesh shqiptare në trevat pjesërisht sllave, është zgjeruar më tej nga linguistët shqiptarë E.Çabej (Tiranë), I.ajeti (Prishtinë).
Këto e të tjerë emra i kanë çuar studiuesit e përmendur Vaigand, Jokl e Bariç të formulojnë mendimin se një nga vatrat e formimit të shqiptarëve dhe të shqipes është pikërisht Dardania, ku shqipja mundi të zhvillohej si një gjuhë e formuar në unitëtin e vet, pa u ndikuar në këtë etapë nga të folmet sllave që e rrethonin. Për këtë arsye H.Bariçi konludonte se “marrëdhëniet intime intensive nuk kanë ndodhur në shekujt e parë të ngulitjes së sllavëve, por kryesisht në shekujt 13-14 të për rrethana poltiko shoqërore të njohura“, d.m.th të pushtimit të trevave shqiptare nga shteti serb.
Teza e rolit të Dardanisë si trevë e lashtë e shqipes përforcohet edhe nga studimi i romanistëve gjermanë E. Gamillsheg, G.Raichenkron, M.Fridëagner, te cilët pikërisht me praninë e lashtë të shqiptarëve në trevën e Dardanisë shpjegonin takimet aq intensive të shqipes me rumanishten. Në këtë drejtim çon edhe mendimi i sllavinistit holandez Van Ëejk, sipas të cilit midis serbëve në Veriperëndim e bullgarëve në Lindje shtrihej një zonë e ndërmjetme që edhe akademiku rumun E. Petroviçi e konsideron si trevë të lashtë të shqipes.
Në keto kushte shtrirja e shtetit serb në shek 12-të në drejtim të trevave të Kosovës, qe bënin pjesë deri atëherë ne zotërimet bizantine, nuk ishte kurrsesi një “çlirim” i tokave serbe, por një pushtim e aneksim i tokave të Kosovës, të banuara prej shqiptarësh, po ashtu si akti i vitit 1913.
Çka u tha, nuk mohon kurrsesi tezën e zotit Oben se Kosova ishte qendra politike dhe kishtare e shteti serb në shekujt e 13-14 të. Nuk është ky as i pari, as i vetmi rast në historinë e Evropës, për një ndryshim të tillë etnik midis klasës sunduese, aparatit shtetëror ushtarak e kishtar dhe popullsisë autoktonë të përbërë nga shtresat e ulëta popullore. Të vesh baras këtë mbistrukturë, të ardhur në një kohë të përcaktuar historikisht, me popullsinë autoktone, do të thoshte, për shembull, të quash në Francë Lotaringinë historike të mesjetës si pjesë të Lebensraum-it gjerman pikërisht për arsye se ishte gjermane klasa sunduese feudale atje, po ashtu si duhej të quanin gjerman gjithë “Ostlandin” baltik e polak për shkak të sundimit shumëshekullorë të “Urdhrit teutonik“; do të thoshte të quash më në fund, për të ardhur në territorin e Jogosllavisë, tokë austro-gjermane Slloveninë edhe gjithë ato territore të Kroacisë e Sllovenise etj. Ku klasa sunduese, kasha, borgjezia e qyteteve ishte gjermane.
Mite të tilla janë jo vetëm në kontradiktë të thellë me rezultatet e shkencës, por bëhen të rrezikshme kur konsiderohen si “tabu” të detyrueshme për trajtimin historik dhe, si “mite”, bëhen përçuese dhe drejtuese të politikës.
Racionalizmit francez, historiografia i detyron një parim të rëndësishëm, parimin dekartian “të dyshimit metodik”, po ashtu si parimin metodik pozitivist të luftës kundër miteve e konstruksioneve pa baza faktike. Pa një qëndrim të tillë , shkenca historike nuk do t’i përgjigjej detyrës së saj të luftës për të vërtetën kundër dogmave e miteve , siç janë ndër të tjera edhe tezat e historiografisë serbomadhe mbi Kosovën, mbrojtës , në mos viktimë, e të cilave u bë profesori M. Aubin.” Stefanaq Pollo
Artikulli “Mite përballë realitetit” i botuar në gazetën franceze “Lë Mond” tërhoqi vëmendjen jo vetëm të Profesoratit të Universitetit të Sorbonës në Francë, por edhe të historianve dhe akademikve evropian, të cilët vlerësuan nivelin e lartë të përmbajtjes të shkrimit historik shkencërisht fshikullues ndaj shkrimit me titull “Nga miti serb tek nacionalizmi shqiptar” të profesorit të Sorbonës Mishel Oben(Aubin), botuar në gazetën “Lë mond”, datë 5 – 6 prill 1981.
Ky shkrim ishte një betejë shkencore kundër propangandës të historiografisë serbosllave, të cilën Prof. Stefanaq Pollo, me analizat, argumentet të qëndisura edhe me fjalorin artistik mbron me dinjitet të vërtetën historike se shqiptarët e Kosovës jetojnë në trojet stërgjyshore të Dardanisë Ilire
Në Kosovë dhe në Universitetin e Prishtinës botimi artikullit të Prof. Stefanaq Pollos, u mirëprit me interes dhe entusiazëm atdhetarie. Të gjithë studentët dhe profesorati i Universitetit të Prishtinës.duke lexuar këtë artikull në mbrojtje të çështjes Kombëtare të shqiptarve të Kosovës, ndjen nga afër solidaritetin atdhetar të Prof. Stefanaq Pollos, të cilin e ruanin të freskët në memorien e tyre si nënshkrues të “Protokollit” mbi bashkëpunimin mësimor-shkencor midis Universitetit Shtetëror të Tiranës dhe Universitetit të Prishtinës gjatë një dekade (1971-1981.).
Po kështu edhe ish-studentët e Universitetit të Prishtinës kujtonin me respekt ligjërusein e talentuar Prof. Stefanaq Pollon, i cili me leksionet cilësore me qartësi mendimi e me forcë argumentimi shkencor, si dhe me interpretimin historiko-filozofik të çështjeve të ndryshme të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, kishte mbetur i dashur në mendjet dhe zemrat e tyre. Format artstike të ligjërimit të tij në leksione të kombinuara me paraqitjen e tij estetike, ishin, jo vetëm mbresëlënëse e të këndëshme, por trasmetonin saktë tek sudentët përmbajtjen e koncepteve të shkencës historike
Në vazhdim po paraqesim artikullin “Mite përballë realitetit” i botuar në gazetën franceze “Lë Mond”.
Cet article écrit par le professeur Stefanaq Pollo, directeur de l’Institut d’Histoire, a été envoyé au journal français “Le Monde” le 4 juin, en réponse à l’article intitulé “Du mythe serbe au nationalisme albanais” de Michel Aubin, professeur à Paris-Sorbonne, publié dans “Le Monde” des 5 6 avril 1981.
Dans un article intitulé “Du mythe serbe au nationalisme albanais” (“Le Monde” des 5 6 avril 1981) le professeur à Paris-Sorbonne, Michel Aubin, s’évertue à donner une explication historique aux récents événements de Kosove, laquelle, dit-il “a vécu un passé tourmenté, qu’il n’est pas inutile de connaître pour mieux comprendre le présent”.
La prémisse est juste, mais la manière dont monsieur Aubin présente ce passé est inexacte. Dans son traitement des problèmes concernant l’histoire de la Kosove, notre confrère de Paris-Sorbonne s’en tient fidèlement, trop fidèlement, aux thèses de l’historiographie “romantiques” serbe du milieu du XIXe siècle, qui constituent, pour une série d’historiens yougoslaves et surtout serbes, de nos jours, une vérité éternelle et intangible, un “tabou”, à quoi on ne doit ni ne peut retrancher ou ajouter quoi que ce soit.
Le romantisme nationaliste dans l’historiographie de la première moitié du XIXe siècle dans les Balkans et en Europe en général, était un phénomène qui trouvait son terrain dans l’élan “juvénile” plein d’appétits de conquête de la bourgeoisie qui avait nouvellement accédé au pouvoir; mais il trouvait aussi en quelque sorte sa justification gnoséologique dans le bas niveau de la méthodologie, de la connaissance des sources, et plus généralement des recherches historiques de cette période. C’est là qu’ont leur origine les constructions si familières à l’historiographie serbe passée et présente, concernant ces “mythes”, comme les appelle à juste titre M. Aubin, que sont l’identification au XIXe siècle de la Kosove avec la “vieille Serbie”, le caractère serbe “ancien et éternel” de sa population, son rôle de “coeur historique de la Serbie”, etc., affirmations qui étaient posées comme des postulats à priori.
C’est de ces thèses que s’inspire notre confrère de Paris-Sorbonne, du fait, je veux l’espérer, qu’il ne connaissait pas, et non qu’il n’a pas voulu connaître, les plus récents acquis de la science historique internationale, y compris ceux de la science albanaise et aussi de savants de Yougoslavie.
En particulier les registres cadastraux ottomans du XVe siècle constituent une richesse colossale pour la connaissance des peuples balkaniques et leurs stratifications ethniques à la veille de l’occupation ottomane, autrement dit avant que celle-ci n’apportât des conditions auxquelles auraient pu être imputées des modifications ethniques, comme ce fut précisément le cas pour la Kosove. La publication des registres cadastraux des régions périphériques albanaises faite par les soins de l’historien turc H. Inalcik, des historiens bosniaques et macédoniens A. Handjiq et A. Stoyanovski, des historiens albanais S. Pulaha et M. Ternava (ce dernier de Kosove), etc., revêt de l’importance dans ce sens.
Et précisément ces sources ottomanes contribuent à jeter définitivement bas un des grands “mythes” et “tabous” de l’historiographie grand-serbe, ·celui selon lequel la population de la Kosove aurait été anciennement, continûment et exclusivement serbe, les thèses selon lesquelles les Albanais constituaient un facteur étranger introduit en Kosove sous l’égide ottomane pour la déserbiser, surtout après les deux migrations massives de Serbes consécutives aux révoltes de 1690 et de 1738, lorsque les Turcs auraient installé à leur place des populations islamisées, des pasteurs nomades, amenés de toutes les régions du Nord de l’Albanie.
Cette construction, qui est réfutée aussi par d’autres arguments, s’est vue définitivement dépouillée de tout fondement. En effet le grand cadastre de Kosove, de 1455, analysé ·et publié dans la série de publications de l’Institut oriental de Bosnie et Herzégovine par l’orientaliste bosniaque connu Adem Handjiq, montre clairement que, avant le début du processus d’islamisation massive, l’élément albanais, qui s’adonnait essentiellement à l’agriculture, était présent massivement jusque dans les régions les plus orientales de la plaine de Kosove, de même que nous le retrouverons un peu plus tard, selon les données de A. Stoyanovski, tout aussi massivement, en Macédoine orientale, à Kratovo.
Une interprétation scientifique de l’anthroponymie de ces registres atteste la présence des Albanais, non seulement sous des noms et prénoms purement albanais, mais aussi sous des noms et prénoms serbes, qui ne prouvent cependant nullement l’appartenance ethnique; dans toute une série de cas, le père porte un nom slave et le fils un nom albanais, et vice-versa, certains villages aux noms slaves et peuplés d’habitants aux noms slaves, figurent comme étant albanais; l’identification entre Serbes et orthodoxes ne tient plus en aucune façon; les Albanais, sous la pression de l’administration politique et ecclésiastique serbe, avaient pris, en tant qu’orthodoxes, des noms slaves aussi, de même que, dans un cas analogue, lors de la pression politique et religieuse ottomane, ils avaient pris des noms islamiques. Les analyses fouillées du turcologue S. Pulaha (Tirana) et M. Ternava (Prishtine) publiées dans les organes scientifiques de l’Académie des sciences et des arts de Kosove ont apporté des résultats importants en ce domaine.
Le fait qu’en Kosove, à la suite de l’instauration de la domination ottomane, l’islamisme se soit répandu dans la population albanaise de croyance orthodoxe et catholique, et non pas chez la minorité serbe, atteste que l’Eglise orthodoxe serbe, le patriarcat de Peje, y exerçait encore son autorité, alors qu’en tant qu’autorité étrangère imposée, elle ne pouvait l’exercer à l’égard des Albanais.
Pas plus que l’orthodoxie au cours de la domination serbe, l’islamisme ne parvint à assimiler les Albanais, car l’une et l’autre se heurtèrent à une population massive aux traits nationaux depuis longtemps bien tracés (en fait, les Albanais sont clairement définis en tant que tels dans des documents de gouvernants serbes dès le XIVe siècle). Que la population musulmane demeura albanaise même dans ces conditions, nous est attesté par les “visitatori” apostoliques de Rome, qui, à partir du début du XVIIe siècle, parcouraient périodiquement la région de Kosove; et les cahiers ottomans qui recensent les noms albanais des prosélytes, en même temps que leurs nouveaux noms islamiques, sont éloquents dans ce sens. En cette matière on dispose encore des données, bien que fragmentaires, de savants turcs, comme Hajdi Kalfa et Evlia Tchelebi, qui attestent le caractère albanais des habitants de villes kosoviennes comme Vuçitern, en un temps antérieur aux prétendues migrations serbes.
Dans ces conditions on ne peut en aucune manière parler d’une pareille migration massive de la population albanaise des régions intérieures vers Kosove. Outre le fait qu’un pareil transfert de population aurait laissé des traces dans la documentation extrêmement minutieuse de l’administration turque, elle est, pour des raisons démographiques aussi, inadmissible. La population montagnarde de l’actuelle Albanie du nord, qui, selon les registres des XVe et XVIe siècles ne comptait pas plus de 2014 maisons, n’était pas en mesure de peupler les régions de Kosove, où les sandjaks de Prizren et de Dukagjin comptaient à eux seuls plus de 20 800 feux!
L’observation anthropogéographique sagace faite dans les années 1860 par I. G. Hahn, l’un des fondateurs des études balkanologiques, a attiré l’attention sur le paradoxe que constitue la thèse selon laquelle les Albanais auraient occupé les terres de la Kosove; la situation de fait, c’est-à-dire la présence d’enclaves serbes dans la plaine de Kosove et leur absence totale dans les zones de montagnes, atteste clairement, aux yeux de ce savant, que les Albanais constituaient l’ancienne population autochtone, qui se retirait devant les Serbes nouveaux venus.
Que les régions de Kosove ne regroupaient pas un mélange de gens venus tardivement des diverses régions intérieures, est attesté par ailleurs par l’étude dialectologique du parler de cette région. L’éminent linguiste italien C. Tacgliavini a mis en relief le caractère unitaire archaïque de ce parler comme une unité nord-orientale distincte, formée depuis longtemps dans le cadre des subdivisions de l’albanais; précisément en raison de son très ancien caractère périphérique, ce parler, conformément aux principes connus de la linguistique aréale, a pu mieux conserver ses traits archaïques.
Venons-en finalement à la dite “émigration massive” des Serbes de Kosove, qui aurait été à l’origine de la déserbisation.
La documentation autrichienne de la fin du XVIIe siècle atteste que la Kosove, avant l’éclatement des révoltes et l’expédition autrichienne, était principalement peuplée d’Albanais, que le commandement autrichien englobait ces régions sous l’appellation d’Albanie, dont Prizren était considéré comme le chef-lieu. C’est précisément aux Albanais que l’empereur Léopold Ier fit appel en premier lieu, et ce sont eux qui s’unirent en masse (à Prishtine 5000 hommes, à Prizren 6000) aux troupes autrichiennes, aux côtés de combattants serbes des régions traversées par l’armée impériale sur sa route de la Sava vers la Kosove. L’émigration des Serbes de Kosove, qui eut lieu lors du retrait des troupes autrichiennes a été gonflée à dessein par l’historiographie intéressée à la présenter sous de telles dimensions, pour expliquer la “déserbisation” de cette région. Mais il ne faut pas oublier qu’à cette occasion se retirèrent aussi des insurgés albanais, dont on retrouve les dernières traces aujourd’hui encore en Slavonie.
* *
*
Certes, la présence massive des Albanais en Kosove au XVe siècle, avant l’occupation ottomane, pose nécessairement la question de savoir s’il est possible que cette population ne s’y soit point trouvée antérieurement.
On sait que dans leurs bulles d’or relatives à certains monastères de Kosove, les rois serbes ne manquent pas de mentionner les Albanais; si l’on pense au nombre très restreint de ces actes, la fréquence des cas où il est fait mention d’Albanais au XIVe siècle revêt une importance particulière, quand on rattache ce fait à l’abondante documentation sur les Albanais du milieu du XVe siècle dans cette même région.
L’extrême pauvreté de la documentation écrite dans son ensemble pour l’histoire serbe durant la période antérieure au XIIIe siècle, met l’historien de la Kosove dans la nécessité d’opérer en recourant à des sources historiques d’un autre type, différentes des documents écrits, c’est-à-dire à des matériaux archéologiques et linguistiques.
Dans notre cheminement rétrospectif nous tombons sur une période obscure dans son ensemble pour tous les Balkans, période qui comprend les premiers siècles du Moyen-Âge. Parallèlement à l’archéologie, c’est surtout la langue, en tant que principal critère ethnique, qui acquiert dans ces conditions la priorité, conformément au principe connu de linguistique, selon lequel l’histoire de la langue est en même temps l’histoire du peuple qui la parle (F. Kluge).
La Kosove, dont le territoire faisait partie de la Dardanie antique partagea en général le sort de toute la région de l’Illyrie du sud; sous un vernis de romanisation, dans les couches inférieures de la population provinciale illyrienne fut maintenue une culture matérielle et spirituelle caractéristique, qui conservait d’anciens traits hérités de l’époque du fer tardif et qu’elle développa dans de nouvelles conditions économiques et sociales au contact de la culture impériale byzantine.
Cette culture du type dit de Koman, étudiée entre autres par l’albanologue français
Degrand et l’Anglaise, Durham, ainsi que dans des recherches particulières menées par des archéologues albanais, dont l’archéologue kosovien M. Shykriu, offre un clair témoignage de la continuité illyro-albanaise et du caractère autochtone des anciens habitants du pays qui demeurèrent dans les régions occidentales des Balkans, alors que dans la péninsule en général prédominaient désormais les Slaves, les Serbes et les Slaves macédoniens et bulgares nouvellement venus (voir les fouilles, encore très limitées, menées à Verbnice, Romaïa, Peje et Gjilan par des archéologues kosoviens).
A part les matériaux archéologiques, le matériau onomastique de cette période allant de l’antiquité au moyen âge confirme la continuité illyro-albanaise en Kosove. Une série d’éminents chercheurs de notre temps, comme les linguistes autrichiens et allemand N. Jokl, G. Ëeygand, et surtout les linguistes croates de renom, H. Barić et P. Skok, ont démontré que, en ce qui concerne l’onomastique antique et médiévale de la région de Dardanie, ·”le caractère phonétique témoigne que ce sont là de très anciens noms que les Slaves du sud ont pris à travers la langue albanaise, car dans ces toponymes on peut observer les changements phonétiques qui se sont produits avant l’arrivée des Slaves du sud sur le territoire historique de l’albanais” (c’est de cette façon que cette idée importante est formulée par H. Barić dans les publications de l’Académie des sciences et des arts de Bosnie-Herzégovine et dans son livre “Introduction à l’histoire de la langue albanaise”, Prishtine, 1955).
Pour délimiter cette ancienne zone de l’albanais, H. Barić apporte un certain nombre de toponymes antiques, où “sous le voile slave, le caractère phonétique de l’albanais a pu être préservé”. Il y a parmi ces toponymes Naisus-Nish, Skupi-Skopia, Astibos-Shtip, Scardus Mons-Sharr. Cette liste de toponymes albanais dans des régions aujourd’hui partiellement slaves a été allongée par les linguistes albanais E. Çabej (Tirana) et I. Ajeti (Prishtine).
Ces toponymes et d’autres noms ont amené les chercheurs renommés Ëeygand, Jokl et Barić à formuler l’idée que la Dardanie est justement l’un des foyers de la formation des Albanais et de l’albanais, où ce dernier a pu se développer en tant que langue formée dans sa propre unité, sans être influencé à cette étape par les parlers slaves qui l’entouraient. Aussi H. Barić concluait-il que “les rapports intimes intenses slavo-albanais n’ont certes pas été noués dans les premiers siècles de l’établissement des Slaves, mais essentiellement aux XIIIe et XIVe siècles dans des circonstances politiques, et sociales connues”, c’est-à-dire lors de l’occupation des régions albanaises par l’Etat serbe.
La thèse sur le rôle joué par la Dardanie en tant qu’ancienne région de l’albanais est étayée également par l’étude menée par les romanistes allemands E. Gamillschegg, G. Reichenkron, M. Friedëagner, qui expliquaient précisément par l’ancienne présence des Albanais dans la région de Dardanie les contacts fréquents de l’albanais avec le roumain. C’est dans se sens que va aussi l’idée du slaviste hollandais Van Ëijk selon laquelle entre les Serbes au nord-ouest et les Bulgares à l’est, s’étendait une zone intermédiaire que l’académicien roumain E. Pétrović considère lui aussi comme une ancienne région de l’albanais.
Dans ces conditions, l’extension de l’Etat serbe au XIIe siècle en direction des régions de Kosove, qui faisaient partie jusqu’alors des possessions byzantines, n’était nullement une “libération” de terres serbes, mais une occupation et une annexion des terres de Kosove, habitées par des Albanais, au même titre que l’acte de 1913.
Ce qui vient d’être évoqué ne s’oppose nullement à la thèse de monsieur Aubin selon laquelle la Kosove était le centre politique et ecclésiastique de l’Etat serbe aux XIIIe et XIVe siècles. Ce n’est là, dans l’histoire de l’Europe, ni le premier, ni l’unique cas d’une pareille différence ethnique entre la classe dominante, l’appareil d’Etat militaire et ecclésiastique, d’une part, et la population autochtone composée des couches inférieures du peuple, de l’autre. Identifier cette superstructure, venue à une époque historiquement déterminée, et la population autochtone, serait la même chose que considérer la Lotharingie française médiévale comme partie intégrante du “Lebensraum” allemand, et cela parce que la classe dominante féodale était, à l’époque, allemande, ou encore considérer comme allemand l'”Ostland” baltique et polonais en raison de la domination pluriséculaire de “l’ordre teutonique”; et enfin, pour en venir au territoire yougoslave, considérer comme une terre austro-allemande la Slovénie et tous les territoires de Croatie, de Slavonie, etc., où la classe dominante, l’Eglise, la bourgeoisie des villes, étaient allemandes.
De tels mythes sont non seulement en profonde contradiction avec les résultats de la science, mais ils deviennent aussi dangereux s’ils sont regardés comme des “tabous” obligatoires lorsque l’on traite historiquement d’une question, et, en tant que “mythes”, ils deviennent des véhicules d’une politique donnée et l’orientent.
L’historiographie est redevable au rationalisme français d’un principe fondamental, le “doute méthodique” cartésien ainsi que du principe méthodique positiviste de la lutte contre les mythes et les constructions dépourvues de fondements concrets. Sans une pareille attitude la science historique ne serait pas en mesure d’accomplir son devoir qui est de lutter pour la vérité contre les dogmes et les mythes, comme le sont entre autres les thèses de l’historiographie grand-serbe sur la Kosove, dont le professeur M. Aubin est devenu le défenseur, s’il n’en est pas tombé victime.
Fragmente nga libri “Frashërrlli akademik Stefanaq Pollo“, që kam botur në vitin 2011
Qatip Mara
Nju Jork 11.08.2020
