Lufta Antifashiste Nacional Çlirimtare është një nga ngjarjet më të lavdishme të historisë sonë kombëtare. Populli shqiptar, vegjëlia, të rijtë dhe mbarë masa e gjera të popullsisë, të motivuara nga ideali kombëtar dhe të udhëhequra nga Fronti Nacionalçlirimtar u ngritën në luftë kundra pushtuesit nazi-fashist. Një nga betejat më të përgjakshme të kësaj lufte qe dhe ajo për çlirimin e Tiranës. Kjo luftë filloi më 29.10.1944 dhe përfundoi më 17.11.1944, zgjati rreth 21 ditë dhe përfundoi me fitoren e lavdishme të UNÇL. Në këtë luftë morën pjesë dy divizione dhe njëmbëdhjetë brigada partizane. Lufta qe e përgjakshme, grykë për gryke, dhëmbë për dhëmbë deri në fitore.
Ajo u mbështet fuqishëm nga populli patriot dhe liridashës i Tiranës. Në këtë betejë të përgjakëshme ranë 224 dëshmorë, e midis tyre dhe biri i zonës sonë, Sulejman Selim Elezi. Luftën për çlirimin e Tiranës e mbështeti dhe Brigada e XXIII-të sulmuese. Në këtë brigadë pati shumë partizanë nga krahina jonë. Brigada e XXIII-të e UNÇL, mori si detyrë luftarake të vendosej në pjesën veriore dhe verilindore të Tiranës. Në kuadër të Divizionit të Parë, i’u ngarkua si detyrë të pengonte tërheqjen e trupave gjermane nëpërmjet rrugës Tiranë-Shkodër. Më pas ajo së bashku me brigadat e tjera mori pjesë e luftoi për çlirimin e Shkodrës deri në Jugosllavi…
Sulejman Selim Elezi lindi në fshatin Ketë të Matit në vitin 1926. Ai lindi në një familje me tradita kulturore, patriotike dhe atdhetare. Familja e tij për arsye ekonomike largohet nga Keta në vitet ’30 dhe vendoset në Lagjen Lucë, të fshatit Zall-Mëner. Sulejmani për ti ardhur në ndihmë familjes largohet me punë në Tiranë, në moshë fare të re. Siguron punë krahu dhe punon në disa familje autoktone tiranase. Ishte i ri, lodhej shumë dhe trajtohej me shumë dashamirësi nga punëdhënësit. Punët e rënda e të vështira larg familjes ja kalitën vullnetin dhe e bënë të burrërohej para kohe.
Pushtimi fashist e gjen në Tiranë. Si i gjithë populli dhe Sula, e pret me indinjatë të madhe pushtimin e vendit nga Italia fashiste. Ai kohën e lirë e kalonte me shokët e tij, të cilët ishin me ide përparimtare, në venat e gjakut të tyre vlonte urrejtja ndaj pushtuesit. Edukata patriotike familiare, mjedisi rinor i shokëve me ndikim patriotik, bënë që Sula të lidhet me lëvizjen antifashiste, në moshë të re. Lidhur me këtë Sulejman Elezi, trashëgimtari i emrit të tij shprehet: “Në fillim Sula u aktivizua me grupet guerile në qytet dhe më pas u radhit në radhët e forcave partizane.
Me njësitë guerile ai kreu detyra të rëndësishme, qe mjaft i guximshëm, energjik dhe shumë besnik. Ai ra në sy të autoriteteve të kohës dhe pushtuesve, ku u vu edhe në shënjestër e tyre. Në këto rrethana rrezikohej seriozisht jeta e tij. Për ti shpëtuar rrezikut ai kalon në ilegalitet të plotë.Të gjtha këto fakte i kam mësuar nga babai im sa ishte gjallë”. Pas kapitullimit të Italisë, vendi pushtohet nga nazistët gjermanë. Armiku i ri qe dhe më i egër, rinia, populli, ushtria e vazhduan me vendosmëri luftën ndaj tij. Në këto rrethana Sulejman Elezi vendosi ti bashkohej UNÇL. Në moshën 18 vjeçare, në muajin shkurt 1944, ai doli partizan dhe u radhit në Batalionin e Dytë të Brigadës së Parë Sulmuese.
Kjo qe “mbrojtja” më e mirë për Të, pjesmarrja në luftë dhe sulmi kundra forcave të ushtrisë gjermane. Ai nga inkuadrimi në Brigadën e l-rë deri në fund të jetës së tij mori pjesë në shumë luftime. U tregua trim në çdo aksion, i vendosur në çdo betejë, qe iniciator dhe shumë i suksesdhëm në betejat për çlirimin e Tiranës. Ra heroikisht në këtë luftë më 12 nëntor 1944, në afërsi të Babrroit duke luftuar me shokët e tij, kundra forcave gjermane. Ai ra heroikisht pesë ditë para se të çlirohej Tirana. Ideali qe i lartë, ai ra në moshën më të bukur të rinisë, ra për idealin e çlirimit të Tiranës dhe Shqipërisë. Ai ra për tu vendosur përjetësisht në altarin e pavdekësinë. Eshtrat e tij prehen në varrezat e dëshmorëve në Pezë. Shokët e luftës i thurën këngën: (Cituar nga Sefer Duka në Pavdekësia, gusht 2020)
Në çdo luftë të Brigadës sulmoi si rrufe,
Heroikisht ra trimi për të shtrejtin Atdhe,
Për çlirimin e Tiranës në luftë me gjermanë,
Ra në fushën e nderit, Sul Elezi partizan…
Familja e Sulejman Elezit ashtu si dhe shumë familje të tjera në krahinë kanë mbështetur Luftën Antifashiste Nacional Çlirimtare. Në vitin 1977, Komiteti Ekzekutiv i Tiranës i ka akorduar Sulejman Selim Elezit, titullin: “Dëshmor i LANÇ, rënë për çlirimin e Tiranës”. Nga krahina jonë në Luftën Antifashiste Nacional Çlirimtare kundra pushtuesve krahas Sulejman Elezit, ranë dëshmorë dhe Xhemal Dërvishi, Mahmud dhe Anife Sula! Amaneti i tyre një motiv më shumë për forcimin e dashurinë ndaj Atdheut!
Siç kemi shkruar dhe më parë krahina jonë e mbështeti fuqimisht luftën dhe shumë veta u rreshtuan në radhët e brigadave partizane. Shumica prej tyre u inkuadruan në radhët e Brigadës XXIII-të sulmuese, e cila u krijua në Zall-Mëner, te Rrapi në Brahimaj. Në përkujtim të saj qe ngritur edhe lapidari i cili tani është i përmbytur nga Liqeni i Bovillës. Pushtetarët akoma nuk e kanë mbajtur premtimin për ringritjen e tij në Zall-Bastar! Shpresojmë!
Duke sjellë të dhëna për luftën Sulejman Elezi i ri, si trashëgimtar veteranësh dhe familje dëshmori thekson: “Sulejmani ishte djali i tretë i Selim Elezit. Ai u radhit në radhët e luftës në moshë fare të re. Bashkë me të në luftë mori pjesë dhe vëllai i tij Xhemali. Ne jemi familje dëshmori dhe në vite me rastin e festave e datave të dëshmorëve jemi vizituar nga përfaqësues të veteranëve dhe pushtetarë. Familja jonë e vendosur në Zall-Mëner qe bazë e luftës. Ne si familje kemi pritur e përcjell partizan të Batalionit Mati, Krujë-Ishëm, Dajti etj. Në shtëpinë tonë në vite kanë bërë vizita veteranë nga zona jonë si: Rexhep Beka, Sulejman Beka.
Na kanë bërë nderime drejtuesit e Brigadës së XXIII-të si: Sejdin Avdija dhe Adem Rada ku takonin babain dhe vëllain e dëshmorit. Po kështu kanë bërë vizita edhe Ismail Caushi, Thoma Misja etj. Kemi marrë dhe nderime dhe fletë nderi dhe nga ish Komuna Zall-Bastar. Sulejmani ra dëshmor në luftën për çlirimin e Tiranës. Ishte me Brigadën e Parë me komandant, Mehmet Shehun. Ne si familje jemi respektuar dhe jemi krenar për birin tonë Sulën që ra për çlirimin e Tiranës”.
Për dëshmorin Sulejman Elezi në vite janë thurur e kënduar shumë këngë. Ka krijuar dhe kënduar këngë Selim Hysa. I ndjeri Selim Hysa me: “Këngë për dëshmorin Sulejman Elezi” të krijuar dhe kënduar prej tij, ka marrë shumë vlerësime dhe fletë nderi e çmime në monizëm. Vargjet e saj janë të botuara më parë, ndër të tjera veçojmë:
Për ne është një krenari
Të këndojmë me çifteli
Po i këndojmë me mall dëshmorit
Luftëtar i gdhendur në zemër
Sul Elezi e quajnë me emër…
…U rrit në mes vitesh plot me halle
Në një familje t’varfër fshatare
Po shumë shpejt e hodhi shtatin
U nis për luftë si shqiponja e malit
Udhë të mbarë i tha nëna djalit…
…Krisma armësh kanë gjëmu
Filloj Lufta në Babrru
Përballë me rrezikun
mori në dorë automatikun,
Duke luftue bashkë me shokë
Plumbi i zi e rrëzoi për tokë…
…Nëna e vet në kamë asht çu
Djali i nanës mezi të rrita
Nuk të mjaftoi buka e kripa
E dhe jetën për Vatanë
Hallall qumështi që t’kam dhanë.
Disa vargje nga kënga tjetër: “Dëshmorit Sulejman Elezi”, me tekst nga Halim Laçi; me muzikë, përpunuar dhe kënduar nga këngëtari Kasem Murati.
…Luftë po ban Sulejman Elezi
Flakën e barutit n’hasmin e ndezi
Ka nxi diellin e ka skuq tokën
Ndal nazist se ta baj gropën
E kam rujt për ty fishekun
Hyn i gjallë e del i vdekur
Kam lanë babën e kam lanë nanën
Hasmit gjallë s’ja lshoj Tiranën
Nuk i lshojmë trojet tona
Pa e kthy hasmin n’kufoma
Jam betu sa t’jem gjallë
Grykë për grykë e ball për ballë
Pushka e tij se ndali flakën
Gjersa plisat u përgjakën
Erë baruti mbajnë gurë e dhe’
Gjaku i tij skuqi Tiranën
Tan Shqipnia i këndon kangën
Aty ku shkon sot brezi i ri
Ajo shkollë mban emrin e tij
Do t’kujtohet brez pas brezi
Dëshmori Sulejman Elezi…
Prej shumë vitesh tashmë gjimnazi në Zall-Mëner të Ri mban emrin e birit të saj , dëshmorit Sulejman Elezi. Ky emër i bën nder shkollës, kolektivit mësues-nxënës, i bën nder familjes, fshatit, krahinës, Tiranës. Vënja e këtij emri është një motiv më shumë për shkollën, për edukimin e brezit të ri me vlerat dhe traditat patriotike dhe atdhetare. Ky është një nder që i bëhet kolektivit mësues nxënës dhe komunitetit të Zall-Mënerit.
Kjo do të jetë një motiv më shumë per ti çuar dhe më përpara treguesit mësimor dhe edukativ të shkollës. Nxënësit e kësaj shkolle gjthnjë do jetojnë me kujtimet për dëshmorin. Ata do kujtojnë historinë e jetës së tij, do thurin vargje në poezi, do tregojnë e ritregojnë në prozë, do thurin dhe këndojnë këngë për jetën dhe veprën e tij. Brezat në vite do ta kenë gjithnjë model dëshmorin 18 vjeçar Sulejman Elezi. Ai pak a shumë në moshën e tyre, u flijua në luftën për liri!
IBRAHIM KABILI
Tiranë më 27.02.2021
