Tregim nga R. GJINI
Pas gjith asaj rruge të gjatë, – pat vajtur në një vend të shenjtë, që të lutej për të larguar xhindet, Lef Tromara, nuk kishte si të mos ndjehej i gëzuar, që hyri në katund njëherësh me errësirën e natës. Se nata, mor’ zotni, po të zuri në udhë, t’i hedh në qafë banorët e saj pa kurrfar shkaku. Thonë se u bien turlilloi veglave; të kubisin me një simfoni të magjishme, të qorrollepsin, të fusin në jermi, pastaj të ngrenë pezull mbi tokë e të shpien tutje ku fillojnë grykat e errëta, shpatinat me dushqe e fier të thatë që fergëllijnë nga era; të zhysin në ndonjë përrua ku uji akull i ftohtë rrjedh ngadalë nëpër gurë, përmes një zhaurime të lehtë, të vazhdueshme e të pafund. Të çojnë atje ku nuk ka dritë, mor zotni; atje ku vetëm nganjëherë më të rrallë shfaqet në qiell hëna e zbehtë. Janë xhindet e natës. Dhe nata ka një tjetër botë, një botë në errësirë, të frikshme, një botë që nuk ke pse ta shkelësh, të hysh në të, sepse nuk është për ty. U përket vetëm atyre.
Lef Tromara i di mirë ku shtrihen kufijt e kësaj bote plot me mistere e xhindë të padukshëm, ndaj dhe nuk i shkel ato kufij.
Kjo botë, për atë nis nga fundi i kopështit të tij; aty ku mezi arrin ndriçimi i pakët i llampës së oborrit, e deri tutje lart, ku kreshtat e maleve prekin horizontin. Pra, nata, u përket xhindëve gjer në kufijt e dritës. Këto gjëra i di mirë Lef Tromara, por ja që nuk i di Alba, e shoqja e tij e bukur, me të cilën, ai na u martua këtu e katër vjetë të shkuar.
Ndodhi që xhindet e pushtuan Albën qysh në moshën gjashtëmbëdhjetë vjeçare. Fare thjeshtë: u nis të shkonte tek Kroi i Belinit për të mbushur një bucelë me uji dhe nuk u kthye më. Prit e prit njerëzit e shtëpisë, por ajo s’erdhi që s’erdhi. Atëherë dolën ta kërkonin.
Kish rënë nata; një natë jo fort e errët, sepse që lartë në qiell ndriçonte hëna; po s’qe dimër sidozot e sot, që ka rënë borë. Qe pranverë, fund maji më duket, por kjo nuk ka fort rëndësi…
Alba nuk mundi të kthehej në shtëpi atë natë.
E gjetën të nesërmen, jo shumë larg shtëpisë, në një livadh, shtrirë, si i thonë, për gjynah të zotit mes një kopi tërfili të kositur.
Gjithë katundi ia qau hallin Albës. Një javë rresht i pat ikur goja. Vetëm qeshte, qeshte e bënte si e marrë. Më kot i bënin pyetje njerëzia, sepse nuk mundi të nxirrte dot asnjë fjalë.
Pas një jave, si nëpër mjegull, nisi të ndërmendëte pak gjëra, mes të cilave një simfoni, – o zot, sa e bukur pat qenë për Albën ajo simfoni! – që e pat ngritur peshë me gjithë bucelën e ujit! Kjo histori u përsërit edhe herë të tjera, me pak ndryshime, sigurisht, por ishte, thuajse e njëjta gjë.
Pranverën që iku, i pat ndodhur kështu: në mes të natës, ndërsa flinte në krevat me të shoqin, i cili është burr mjaft i ndershëm, dhe për më tepër quhet Lef Tromara, pra, ndërsa flinte bashkë me të si i ka hije një gruaje, që kurrë s’i harron detyrimet bashkëshortore, erdhën dhe e morën xhindet.
Dhe ndodhi vetëm për faj të saj, sepse nuk e dëgjon të shoqin kur i thot se nuk është mirë të flesh me dritën fikur kur të kanë pushtuar qoftë vetëm një herë të vetme xhindet.
E nxorrën, pra, nga krevati e jashtë nën qiellin e hapur! Dhe e hodhën në kopështin plot me trëndafilë të Toni Litës. Dhe s’u çel as derë as dritare! Të gjithë u pataksën nga kjo ndodhi.
Aty në kopësht, e detyruan të këpuste gjithë trëndafilët, t’i shkërmoqte me duar e t’i shpërndante gjatë natës nëpër rrugë. Madje, një sasi petalesh, vajti e i hodhi në një pusetë të madhe ku ndahen degëzimet e ujit të pishëm për shtat katunde.
Të nesërmen qindra njerëz shkelën mbi petale e pinë uji disi me droje, sepse dyshuan në ndonjë magji të madhe. Por këto, mor zotni, janë punë disi të pakuptueshme, derisa njeriu i shkretë i bën pa e ditur pse, sepse e shtyjnë xhindet, kështu që si jep dot faj.
Ndërsa i afrohet shtëpisë, Lef Tromarës, na i dalin përpara një palë gjurmë mbi borë!
Në gjithë atë qetësi dimërore, ku bora është shtruar gjithandej, (ka rënë papushim gjithë pasditen), e banorët janë mbyllur në shtëpi, sepse tashmë ka rënë nata, një xhind paska shkelë borën; ka lënë gjurmë gjer në kufijtë e dritës, është kthyer një çast prapa dhe ka ndaluar nën hijen e errët të një gështenje! Diku ka ecur ngadalë e diku ka vrapuar. E kupton Lef Tromara, sepse aty ku ka vrapuar, distanca nga njëra gjurmë tek tjetra është më e gjatë. Pastaj ka marrë rrugën tatpjetë me hapa të vegjël, duke ecur gjith kujdes.
Lef Tromara, bëhet kurjoz. Do të dijë ku ka shkuar ky gjind dhe çfar ka bërë?! Sepse shikon që ato gjurmë mbi borë janë të freskëta; dhe për më tepër, ajo që është më e keqja, vijnë nga errësira!
Pikërisht kjo e fundit nuk i pëlqen Lef Tromarës…
Me veshët pipëz e me një ndjenjë frike në zemër, duke u përpjekur të shikojë mirë përpara, ai nis t’i bjerë pas asaj gjurme mbi borë. Vë re se këto gjurmë kanë ndaluar në kufijtë e dritës, përballë shtëpisë së tij, aty ku soset ndriçimi i zbehtë i llampës së oborrit! Ka një mister në këtë mes dhe ky mister e tërheq atë drejt një fundi, ku ai, ndoshta do të zbulojë një punë xhindi, një sekret të madh, – sekretin e një bote tjetër.
Po Lef Tromara, do të vazhdojë t’i ndjekë ato gjurmë për sa kohë do të jenë endur brenda kufijve të dritës; sepse, nëse gjurmët do t’i braktisin vendet e ndriçuara, do të kalojnë kufiririn e dritës e do të futen atje ku errësira bëhet më e dendur, e ku bora duket nëpër natë si qefini që i kanë veshur një të vdekuri, atëherë prit pak, mor zotni! Lef Tromara, nuk ka shkalluar t’u bjerë pas, sepse ato gjurmë, mund ta tërheqin tutje, larg, ku nisin grykat e përrenjve që zhurmojnë frikshëm, e ku xhindet, zbresin për të pirë uji e për të larë ato fytyrat e tyre të tejdukshme. Por jo; sepse gjurmët, shihen pergjat kufirit të dritës, tatëpjetë një rrugine të ngushtë, ku duket, që gjindi, ka rrëshqitur dhe është rrëzuar!
Kështu e ka bora, mor zotni: i zbardh të gjitha, të lara e të palara. Fsheh një palë gjurmë e zbulon një palë të tjera.
Tani, bije fjala, po ia mbajti, le të dalë nga shtëpia për të vjedhur ai Feriduni i Bek Avdisë. Të gjithë, i madh e i vogël do ta marrin vesh, sepse ngelin gjurmët mbi borë, mor zotni. E gjurmëve nuk ke nga t’u ikësh, vetëm borë të ketë.
Në vijim, Lef Tromara shikon se diku para tij, gjatë ditës, është bllokuar vija e ujit dhe rrjedha ka dal në rrugë; pastaj natën, uji ka ngrirë duke krijuar kështu një shtresë akulli të zi. Mbi këtë shtresë akulli ka ecur me kujdes xhindi!
Lefi mendon se pikërisht këtu mund të ketë bërë ndonjë dredhi; dredhi mbi akull për të mashtruar ndjeksin. Ka parë disa herë në televizor Lef Tromara si bëhen dredhitë mbi akull për të qorrollepsur një turmë me budallenj të habitur, që duartrokasin si të marrë. Ndaj dhe nuk ia hedh dot xhindi atij. Vetëm në qoftë xhind nga ato të grykave të thella të përrenjve, që rrjedhin e zhurmojnë pafundësisht, si të duan të bindin njerëzinë se vetëm atyre u përket amëshimi. Por jo. Duket se nuk është xhind nga ato të grykave të thella, sepse nuk ka bërë ndonjë dredhi kushedi sa të zgjuar. Vetëm ka kërcyer që nga rrugina e akullt e ka rënë në kopështin e Toni Litës. Aty, duke ecur rreth porenit të madh me ferra ku flenë natën harabelat, ka mbërritur te shtëpia e vjetër, e braktisur e Lefit, nga ku duket dritarja e dhomës së shtëpisë së re ku ai fle me Albën, të shoqen e tij të bukur. Në këtë shtëpi të vjetër, ai mban zairetë e vjeshtës; ftoj plot erë të këndëshme, mollë, arrë, perime, si dhe kolitë e barit e jonxhës së tharë.
Gjurmët e shpien Lef Tromarën te dritarja e anës së pasme të shtëpisë; një dritare gjysëm e shkallmuar, e brejtur nga krimbat, e kalbur nga lagështira e viteve, pa asnjë xham.
Për çudinë e tij, gjurmët janë ngjitur në pezulin e dritares ku era ka situr një shtresë të hollë bore. Pra, s’ka pik dyshimi, që xhindi, ka hyrë në shtëpinë e tij të vjetër! Po brenda në këtë shtëpi karrakatinë është errësirë, mor zotni, errësirë e thellë, kupton ti? Ndaj Lef Tromarës nuk ia mban të kalojë kufirin e dritës për t’u futur në një errësirë kaq të thellë. Të kishte, të paktën, vetëm pakëz dritë ku ai ta shikonte kundërshtarin, pozicionin e tij të luftimit; dhe do të shikonit ju ç’far trimi i çartur është Lef Tromara. Po dritë s’ka; dhe përpos kësaj, Lefit i bëhet se dëgjon atë zhaurimën e lehtë, të pafundme, gjer në amëshim të përroit të thellë. Dhe bindet se vërtet ka të bëjë me një xhind të rrezikshëm. Në kokë i shkrepin dy mendime: xhindi dëshiron të luajë me të pse Lef Tromara është burrë i ndershëm, i urtë si delja e Zotit; dhe përpos kësaj, ka edhe një grua të re e të ëmbël, të cilën e do pa kurrfar xhelozie. Dhe mendimi i dytë: xhindet i kalojnë netët e dimrit në fshat ku nuk fryn veriu ashtu si fryn atje larg, grykave e rrëpirave plot shkurre e fier që fërgëllijnë papushim nëpër natë duke lëshuar gjithandej një piskamë të vajtueshme. Pra, vijnë në katund e struken rrëzë mullarëve me bar, apo në shtëpitë e braktisura për të kaluar natën, pastaj, në mëngjez zhduken. I merr errësira me vete; sepse xhindet, mor zotni, e kanë frikë dritën ashtu si Lef Tromara errësirën.
Ndërsa ka qëndruar i mbështetur njësh me murin, Lefi zgjat kokën me kujdes, përpiqet të shikojë xhindin brenda errësirës, atje ku përleshen frushujt e erës, që fryn përmes dritareve pa xhama dhe i bëjnë fijet e barit të thatë e gjethet e kashtës së misrit, të fërgëllijnë duke lëshuar tinguj të një simfonie ku lozin tërë veglat muzikore të botës, e flasin dashnorët me fjalë të magjishme poetësh.
Lef Tromara është i bindur se gjithë këtë simfoni e dirigjon ai, xhindi i padukshëm që ka hyrë aty, ndaj i vjen të thërrasë, t’i thotë që është futur në një shtëpi të huaj, dhe, nëse ia mban, le të dalë jashtë, mor zotni, ku ka pakëz dritë, e ku mund të matet trimëria në mënyrë të ndershme. Po zëri nuk i bindet Lefit; sepse pikërisht atë çast, ai dëgjon një tjetër zhurmim, një zhurmim të ngjashëm me atë që bëhet në një sallë kur muzikantët ulin veglat të gjithë njëherësh e lëvizin karriget për t’u çliruar, pasi për minuta të tëra, kanë lozur, ta zëmë, një simfoni të Vivaldit. Atëherë Lef Tromara, nxjerr nga xhepi i pantallonave një armë të tmerrshme, një çakmak të madh me benzinë. Zgjat krahun brenda dritares, që t’ia ndezë xhindit mu para hundës, ta tmerrojë drita e flakës. Por ja që çakmaku nuk ndizet, sepse i fry xhindi, mor zotni! I fry sapo Lef Tromara e shkrep guximshëm.
Dhe si për dreq, i vjen sërish në vesh, ajo zhaurima e lehtë, e vazhdueshme, mistike e ujit që rrjedh në përrenjtë e thellë; vajtimi i erës nëpër shkurret që fërgëllijnë tutje larg, ku nata është më e errët, e ku vetëm nganjëherë më të rrallë, shfaqet një hënë si vetull e hequr gruaje, e cila, memzi përcjell në tokë një dritë të zbehtë. Dhe Lef Tromara ngrin në vend, i mbështetur mu aty, pas murit, i pafuqishëm, i pushtuar nga një frikë e panjohur! Pastaj, si ka mbledhur për një çast veten, ai nis të ecë ngadalë rrëzë murit anësorë; del në pjesën e përparme të shtëpisë ku ka pakëz më tepër dritë e ku ai shikon mbi borë një palë gjurmë të tjera, të freskëta, – gjurmë gruaje, që i njeh fare mirë dhe që i janë kaq të dashura.
Janë gjurmët e Albës, e cila, padyshim, mor zotni, ka marrë brenda shtëpisë së vjetër mollë.
Mollë të ëmbla, të shijshme, që ajo i pëlqen shumë.
