GJEOGRAFIA E TOKAVE TONA DHE SYNIMET ARTISTIKE TË NJË VEPRE LETRARE

Brahim Ibish AVDYLI:

(Recension)

– Lidhur me përmbledhjen “Eshtrat pezull” të poetit Mustafë Krasniqi.

Kur e mora këtë përmbledhje, pas sa e sa vitesh, që ta redaktoj, më doli një punë e madhe, edhe pse isha në kulmin e punëve të mia të esencës mbarëshqiptare. Kaloi një kohë e gjatë e redaktimit të kësaj përmbledhje të poetit Mustafë Krasniqi, sepse u desh të futesha nëpër këto poezi e të ndjeja gjithë këtë vrushkull të ndenjave e të synimeve artistike të poetit, sikurse të shkruaj recensionin në fjalë.

Nëpër këto poezi të librit poetik “Eshtrat pezull”, me gjithë rëniet e ngritjet, është e tërë përmbledhja poetike e veprimtarit, poetit, publicistit dhe kritikut nga mërgata e jonë e dhimbshme, e cila lidhet për bukuri me çështjen tonë të madhe: të atdheut shpirtëror pellazgo-iliro-shqiptar dhe bashkimin e patjetërsuar të tij.

E njoh mirë këtë burrë shqiptar, prej ditëve të para të veprimtarit të LPK-së, por edhe padyshim nga LKSHM-ja, të cilit i mbetem borgj. Sidomos i njoh veprat e tij, ndër të cilat është vepra e veçantë, “Vështrime kritike për krijimtarinë letrare në diasporë”, Prishtinë 2014, me recensentë Martin Çuni e Hasan Qyqalla, dy shokë të vjetër, e botuar nga Ministria e Diasporës së Republikës së Kosovës; “Lumëgjaku”, Prishtinë 2002, me redaktor Berat Luzhën e recensent Bedri Islamin, dy miq të kahershëm të mi, vepër e botuar nga ana e Shoqatës së të Burgosurve Politikë; dhe përbledhjet e tjera të tij, “Gjarpërinjt e zinj edhe atje…” dhe “Lojë thikash”, etj.

Poezia është art i fjalës. Dikujt nuk i kujtohet kjo çështje. Nëpër vargje ngrihesh ngadalë, por edhe bie shumë shpejtë. Për mangësitë e poezisë, kësaj radhe nuk do të flas. E shikoj vetëm anën tjetër të medaljes, anën pozitive të saj. Të ngritesh përmes poezisë është një detyrë e mirëfilltë apo një obligim jetësor. Çdo orvatje është provë e ngritjes. Poeti dhe veprimtari Mustafë Krasniqi e bën provën e parë të ngritjes së tij dhe kjo përmbledhje është ngritja e tij e lartë në qiellin e dhembjeve.

Libri i ka katër (4) cikle. Secila ndahet nga cikli paraprak nga një strofë simbolike. Katër ciklet e kësaj përmbledhje simbolizojnë 4 troje autoktone, jashtë Shqipërisë e Kosovës, të cila janë tashmë shtete. Pra, është Mali i Zi, Serbia, Maqedonia dhe Epiri Jugor i Pirro Burrit, që i thonë me të padrejtë vetëm Çamëria, e cila është nën Greqi.

Jo rastësisht e fillon ciklin e dytë të poezive i madhi i kohës sonë- Skenderbeu, në poezinë “Vorbull kohe”, ku poeti sikur klith se “koha migjeniane nuk e di kur vie”, por “gjaku i dejve po e qanë mjerimin” dhe shpirti i poetit trazohet rëndë. Skenderbeu e ka pasur si simbol në përkrenaren e tij shenjat e Pirro Burrit; ndërsa nga Maqedonia Ilire djalin e Olimpisë ilire, që në të vërtete quhej MERYAMUN (Mirë jam unë), por u bë më i famshem me emrin historik, Aleksandri i Madh (Si ëndërr u linda), d.m.th. Leka i Madh, apo LEKU, të cilin e ka futur si monedhë të veten Shqipëria.

Tri figura të larta të shqiptarisë, Pirro Burri, Aleksandri i Madh dhe Skenderbeu e lidhin këtë libër poezishë. Në poezinë “Vorbull kohe” poeti është kthyer në pozitën e tij kritike. Sikur është tronditur për fatin e kombit të vet. Shtrohet pyetja: kah po vete ky komb; kah është nisur; kah është kthyer shqiptaria që të shkojë?…
Në këtë përpjekje të madhe krijuese, poeti Mustafë Krasnqi i thërret në ndihmë prej krijimtarisë popullore shqiptare: zanat ilire, në rrobe kombëtare.

Në strofën që e hapë ciklin e parë është poezia e këtij cikli “Ju vrafshin Zanat”, që simbolizojnë prej atikitetit të lashtë esencën e tyre shqiptare, në të cilën thuhet:

“Nga djepi i Pirros-Burrë i Shqipes
erdhët si engjëj të buzëqeshur,
të pushoni pak u ulët në Iliridë
e Dardanisë së vjetër ia hodhët krahun!”

(Ju vrafshin Zanat)

Zanat janë të veshura me fustanellë të bardhë, që do të thotë se gjithmonë kanë qenë pellazgo-ilire-shqiptare dhe plagët i lidhin me lotë, që është një varg i fuqishëm i poetit. Ato nuk e kursyen as veten e tyre për të miren e kombit. “Vdekja e pa kohë” vie në profilin gazetaresk shqiptar të Shqipërisë.

“Dheu i im
peshë eshtrat i kam”-

thotë poeti Mustafë Krasniqi, në poezinë e parë që i kushtohet Isa Boletinit (Me eshtrat e mi), eshtrat e të cilit kanë mbetur pezull, sot e kësaj dite, duke pritur të kthehen në trojet e veta, në një pikë e trojeve autoktone shqiptare, të shpërndara nëpër 5 shtete të tjera, por që ëndërrojnë e përpëliten deri në gjenocide të papara, për bashkimin e tyre etnik. Ato troje nuk kanë ende gjasa të jenë “të bashkuara”, sepse të gjithë armiqtë shekullorë të shqiptarëve, rreth e rrotull trojeve tona, janë të bashkuar në një betim të fshehtë të tyre: për të ndarë e copëtuar më tutje këtë komb të vjetër të botës, kombin pellazgo-iliro-shqiptar.

“E kush po luan
me eshtrat e mi?!…”-

shfryen poeti, në fund të kësaj poezie. Isa Boletini është vrarë në Mal të Zi, nga armiqtë shekullorë të shqiptarëve. Të vrarët e tillë, si Isa Boletini, nuk kanë kurrë të ndalur; pardje, dje e sot; si p.sh. Jusuf Gërvalla, Kadri Zeka e Bardhosh Gërvalla, që vijnë në kundrim të qindra të vrarëve kështu, në altarin e lirisë. Pushka kërset prore ndër mileniume; e jona dhe e armiqve tanë. Por, ne, nuk u shuam tërësisht. Ne, jemi gjallë, shqipe tërësisht dhe shqiponja. Vdekja vjen deri në atë pikë sa të kërkohen të pagjeturit. Poezia, që titullohet “T`i kthehen pritjes”, ndër të tjera thotë:

“E liga të ka groposur
në një gropë të madhe
kockat thërrasin pandarë
nën hi prushi…”

Dhembje e thellë është kjo dhembje. Në qiellin tonë, vie nga një Yll që nuk shuhet.

Ai është një yll ndër mija yjet tona që ngritet në qiellin e pamjes. Është një Yll i shqipes, i shqiponjës sonë. Por, nuk e lënë të shihet, ata që sulen mbi ne, në të gjitha anët, me kësi lloj vdekjesh:

“Kohë e vjedhur e përdalë
tinëzisht më qëllove në zemër
e tri herë gjuajtjes i shpëtova”… –

i del nga vetja poetit, në poezinë e fundit të këtij cikli, “Të përgjërohem”, derisa ai i përgjërohet Shqipërisë, shenjtërimit të tij.
Cikli më i mirë i këtij libri dhe shkrimin e këtij recensioni është cikli i dytë, i cili filllon me këto vargje:

“Edhe po të ma vëni
thikën në fyt
nuk do të heq dorë
nga gjeografia ime!…”

(Gjeografia ime)

Gjeografia e atdheut shpirtëror është vija autoktone e shtrirjes së sotme aktuale e viseve shqipfolëse, sepse atdheu shpirtëror i të gjitha gjeneratave të mileniumeve ka qenë gati e tërë euro-azia, por nuk i njeh ende as e tërë bota, sepse janë të banuar prej mileniumeve me popuj të shprishur nga qenia e jonë e madhe dhe e okupuesve. Gjeografia e jonë është e pështjelluar. Prandaj, po i kthehemi shqipfolëve, që flasin ende shqip, pra gjuhën shqipe; që bëjnë kulturën kombëtare shqiptare; jetojnë brez pas brezi si shqiptarë të vërtetë, pa marrë parasysh se ata ndahen nga dialektet dhe nëndialektet apo quhen nga të tjerët si shqiptar, arbër, alban, arvanitas apo arnaut.

Brez pas brezi i lëmë eshtrat tona në altarin e lirisë. Duam të bashkojmë njëherë ata që flasin shqip, ani pse është gjuha e parë e botës, gjuha nënë indo-evropiane, por bota nuk e njeh dhe nuk do të njohë, sepse ne jemi kaq sa jemi, të mbetur nga gjenocidet, nga luftërat, nga betejat, nga tentativat e përhershme të armiqve tanë të mëdhenj, që bëjnë prova të na zhdukin tërësisht nga rruzulli tokësor.

Pra, duam bashkimin e etnisë me tokën, mallin e paktë, shtëpitë qindra herë të ri- ndërtuara; bashkimin e vërtetë të etnisë sonë, të lënë peng brez pas brezi në gjuhën tonë, gjakun e tokën amanet; për të ardhmen tonë më të mirë. Sa më i bashkuar të jemi, aq më të fortë do të jemi! Eshtrat e shumtë, të lënë në këtë altar, po e presin gjithmonë këtë kthim të madh. Eshtrat tanë kanë mbetur pezull. Edhe sot, ato janë pezull para këtij altari. Një bashkim qe miliona vite i parë është më afër të vërtetës. Ai pret që të përmbushet. Në poezinë “Eshtrat pezull”, Mustafë Krasniqi, thotë:

“Sytë e mbytur në gjak,
atdheun që t`a puthte
i vlonte peshë kraharori!”

Kush guxonte të mbytej në gjak e kush kishte përherë një intencë permanente të puthte tokën e shenjtë të atdheut, pos atyre që eshtrat e vetë, në gjenezë të krijuara e të rritura me shumë vuajtje të prindërve e të tyre, ndër rrahje, shkatërrim e luftë të armikut kombëtar, ti lë peng në altarin e lirisë. Ata që u bënë theror në këtë altar; ndër betejat më të vlershme; në një mbrojte të shenjtë të fëmijve, pleqëve, vëllezërve dhe motrave; në mbrojtje të truallit të gjyshërve, etj. janë të destinuar nga fqinjët tanë, rreth e rrotull atyre tokave, të cilat ende nuk janë shprishur; që ende nuk janë shpërfillur; që ende nuk janë harruar tërësisht nën gjuhët e huaja e artificiale.

Kjo është shenjë e gjallë e sakrificës me jetë, në shërbim të idealit:

“Në ëndrrat e pritjes
mëngjeset qullosen
me mall për atdheun
shpirti na rri peshë.

Zgjohuni bijtë e lokës
të pështjellur me flamur…”

(Etnia po na pret)

Pra, etnia po na pret jashtë kohës sonë, në mënyrë që të bashkohet vetvetiu toka dhe kombi, aq sa është e mundur që të bashkohet kjo tokë. Bashkimi jep fuqinë. Neve, na tretet fuqia e jonë, që ta mbrojmë çështjen ende të pazgjidhur kombëtare:

“Blozë e hollë
nëpër rrugë peshë janë
gjarpërinjtë e mendimit”.

(Fytas me kohën)

Kjo është përpëlitja e jone e madhe me kohën dhe mendimet që ajo i ushqen për ne, e që janë me vërtetë gjarpërinjt e mendimit. Poeti thërret engjujt e lirisë, sepse ata e fitojnë këmbëngulshëm gjithësinë, derisa në këtë hartë të madhe gjeografike, do të plasë një ditë topi i etnisë.
Dihet se në një “natë vrastare”, e zhbiron tërësisht poetin, derisa thotë:

“të skuqura thikat
si hartën pellazge
në mes të errësirës
idhnisht më qëllon…”

(Kur nata të vret)

Nëpër këtë kohë vendimtare; me hije apo fantazmë; nëpër bubullimat e pandalura për të fituar këtë liri të paktë, me gjakun e njerzve të rënë fli për këtë ditë, zgjohet edhe lugati i shekujve kundër teje:

“e gjaku im
pafaje i mërdhirë
në dimrin e madh
nën thundrat e hekurta
mbetet…”

(Kthena atje)

Sepse, po aty, në fund të poezisë shton:

“Një ditë
edhe skeleti
do të thahet
nga malli!”

Një artist vdiç; një Tiranas, Çam, Preshevar, Ulqinak, Shpupjan e Prishtinas poeti i përjeton ashtu siç i kanë mësuar armiqtë tanë kombëtar- të zgjasin “fjalët thika” në mes njëri-tjetrit; poeti Mustafë Krasniqi i këndon me mall të pashuar lulemotrës së tij- Toblicës, në vjershën e këtij cikli, “Lulemolla”:

“se unë jam
motra tjetër e jotja
që tmerrësisht të pret
te guri i oxhakut!” –

pra, mollës së kuqe, të kuq si gjaku, të cilën, “as gjeografia/nuk e përmend”, i cili, dihet se shënon vendin ku është kufiri i jonë etnik, nën Serbinë e sotme.

Na vie lutja në gjuhën shqipe dhe në djepin e vërtetë të lindjes së këtij poeti, “diku / në tokën ilire”, edhe pse serbët e nderojnë si “tokë të tyre”, e turqit dhe Erdogani si “tokë të tyre dhe të Sulltan Muratit”, që e ka vrarë Millosh Kopiliqi, nëpër fjalimet që i mbanë Erdogani në Kastriot, pa i vënë syrin asnjë gazetar shqiptar, sepse ajo nuk është tokë as e serbëve dhe as e turqëve, por pellazgo-iliro-shqiptare, prej fillimit të kësaj bote. Poeti thotë:

“Për ty
e kapërceva ëndrrën
me krah të bardhë
për në qiell…

u luta thjesht
pa frikë
e lajka
për ty-
gjuhë
e atdheut tim

e mbarova vargjet
lutjet e shekujve

dikur u ktheva
si engjull
në tokën pellazge”.

(Kapërcimi i ëndërres)

Poeti e di se edhe kjo është truall i atdheut shpirtëror të gjuhës shqipe, i cili është shumë më i madh se sa territori i Shqipërisë; i Kosovës dhe jashtë saj trojet e vjetra të Dardhanisë (Dardanisë, sepse jo-shqiptarëve nuk ua nxjerr gjuha “dh”-në shqipe!); Malit të Zi; Maqedonisë Ilire; Greqisë, si shtet, sepse e “shpallen” me dhunë, edhe pse 4 milion arvanitas i mbanë në vete, e që janë të origjinës sonë, por që e flasin gjuhën artificiale “greqisht”, përkundër gjuhës natyrore gjuhën e vjetër shqipe; por edhe Turqia me arnautet e saj, që janë edhe ata ilir, pellazgë dhe shqiptarë, por nuk e dinë gjuhen shqipe, sepse pushtetarët ua kanë ndaluar shkollat shqipe.

E kemi thënë edhe njëherë më parë se atdheu i ynë shpirtëror ka më shumë toka të vetat, territor i shtrirjes së arianëve ilir apo albanëve ilir, apo pellazgëve ilir, por një pjesë e madhe e tyre nuk e flet gjuhën shqipe dhe ka mësuar gjuhë të tjera.

Eshtrat mbesin pezull në kohë derisa të vie kjo ditë e madhe. Kjo është një vorbull e madhe e kohës për të cilën shpirti i poetit trazohet rëndë. Ajo, ndoshta do të vie…
Cikli i tretë niset prapë me vargjet e më poshtme:

“Mbi honet e djegura
në vrap fushe
me lot në gushë
u thave etjeve tona”.

(Malli i atdheut)

Kudo e ndjekin përherë miqtë shpirtëror nga dheu i tij që lidhen me gjitha trojet autoktone. Malli i vendlindjes; malli i babait; malli për nënën e tij; malli për motrat; malli për dalin dhe vajzën; nipat e mbesat; fëmijët që e thërrasin “xhaxhi poet”, etj. Malli i atdheut e ndjekë kudo. Çdo gjë përfundon në “shportën e zanave”, mbas një kali të badhë, duke “therur shpirtin/me tel çiftelie”, si në një agullim…

Edhe ciklin e fundit e hapë strofa simbolike, nga poezia “Modernizimi i fundit”:

“Sa vështirë të jesh burrë
sytë padashje
të vënë në kurth
në ndonjë qëndrim të veçantë
kokën ulur
duhet ta mbash”.

Është e pamundur të anashkalosh lirikën intime “Besniku i dashurisë”, në të cilën dashuria shkrihet tërësisht në vajzën shqiptaro-pellazge. “Lumëmalli” derdhet më tutje deri sa të zgjohet me “Shpirtrat e trazuara”. Lakmia shqiptaro-pellazge shkon përtej ëndërrave, për të mos qenë aq realisht. Unë po e marr këtë poezi, me titullin “Lakmia”, për të parë çka vjedhin nga kulturat e huaja dhe ate çka është më e ligë, gratë e vajzat tona. Poeti shfrynë ndër vargje:

“Mos lakmo
lakuriqësinë
as çarshaf të zi-

krenohu shqip
si një rreze dielli

bukuri e arbrit!”

Edhe “Drugëzat” poeti u drejtohet tradhëtarëve që e shkelën tokën e të parëve, të cilët si “hije i polli nata”. Disa poetë, që poeti Mustafë Krasniqi i identifikon si “poetë të gjithësisë”, atyre, me energjitë pozitive “vargjet u vijnë papritur”, “ku puthet/këmba me baltën”, sepse kështu ata i nxitë poezia, siç thotë poeti i ynë në poezinë “Përtej bukurisë”. Në poezinë “Tmerrimi i korbave”, e që janë armiqtë tanë, e thot ai si është lënë flamuri i ynë kombëtar.

Autori i fshikullon të gjitha manitë negative në këtë përmbledhje. Pra, vinë manitë më të liga të ashtuquajturve “shqiptarë”, p.sh. karrieristëve; ëngjëllushkat si lavire; tipat vandalë; drugëzat apo tradhëtarët, e deri te “O i ziu i fundit”, të cilët janë vetë shkaktarë të largimit të bijëve të vërtetë të shqipes, nga vendlindja, nga atdheu, nga kulla e gurit, etj. Shpirtërat e trazuara janë gjallë e luftojnë me tërë qenien e tyre për bashkimin etnik shqiptar. Ata i lanë vatrat e tyre “Në kujri zanash”, sepse nuk mund të njëjzoheshin me shpërfilljen e kombit shqiptar.

“Dikush
si dhelpër
fuqishëm i thyejnë copat e atdheut”

(Thyrja e vetme) –

thotë vetë poeti, mu siç i kanë mësuar armiqtë e përhershëm kombëtarë. Nuk ka gjuhë “kosovarishte” në Republikën e Kosovës, por gjuhë shqipe, deri në bashkimin e Shqipërisë! “Modernizimi i fundit” në këtë përmbledhje është modernizim i tepruar. Sepse është vështirë të jesh burrë, në këtë periudhë ndjenjash, kur njeriu duhet ta ulë kokën, për ta mbërrirë kafen “nga gjiri i bardhë”.

Këtu, përfundon përmbledhja e poezive. Unë, kam folur vetëm për gjërat pozitive, në raport të intencave të mia kombëtare. Mund të ketë ndonjë poezi që do të mund të kritikohet, por ia vlenë që ta lexoni tërësisht këtë libër dhe të dëshmoni edhe ju ato që ne i vumë re me këtë rast, si redaktor i librit…

Dhashtë Zoti i Madh e Mustafë Krasniqi na nxjerr kështu vepra të mira!