Frashër Demaj: Toleranca fetare ndërshqiptare nuk ka asnjë alternativë

Kemi shansin historik ti tregojmë vlerat tona

Frashër Demaj

Libri i autorit Frashër Demaj “Britania e Madhe dhe Çështja Shqiptare 1875-1913”, sapo është botuar edhe në gjuhën bullgare, promovimi i të cilit do të bëhet më 25 tetor të këtij viti në Sofje të Bullgarisë. Në një intervistë të dhënë për KultPlus, Frashër Demaj ka folur edhe për botime të shumta jo profesionale, sipas të cilit, janë promovuar nga qarqe ekstreme anti-shqiptare. Edhe për qasjen nga kënde të ndryshme në raport me historinë, Demaj ka thënë se shqiptarët nuk duhet t’i ngatërrojnë gjërat, dhe sipas tij, feja dhe shteti janë dhe duhet të jenë të ndara. Ai më pas ka folur edhe për nevojën e përkthimit të librave të rëndësishëm të historisë në gjuhë të huaj, sikurse që ka folur edhe për librat shkollorë, përkatësisht të lëndës së historisë.

Intervistë nga Ardianë Pajaziti

KultPlus: Sapo është përkthyer libri i juaj “Britania e Madhe dhe çështja shqiptare 1875- 1913” në gjuhën bullgare, si autor i librit, çfarë pritje keni nga ky përkthim dhe me çfarë reagime do të përcillet?
Frashër Demaj: Studimi im “Britania e Madhe dhe Çështja Shqiptare 1875-1913”, vjen si rezultat i interesimeve dhe angazhimeve për të hulumtuar më shumë historinë e marrëdhënieve ndërkombëtare, me theks të veçantë çështjen shqiptare në kuadrin e marrëdhënieve ndërkombëtare. Studimi i botuar në gjuhën bullgare është rezultat i bashkëpunimit ndërkombëtar të institucioneve akademike e shkencore të Kosovës. Universiteti i Sofjes dhe Ballkanski Naucen Institut para rreth një viti kishin shfaqur interesim për të përkthyer këtë studim i cili në gjuhën shqipe është botuar në vitin 2011. Pasi arritëm marrëveshjen për kushtet e botimit, filloi përkthimi i librit. Me punët e përkthimit u morën albanologë të shquar bullgar si: Dr. Anton Pançev, Margarita Getova, Viktoria Mitrova, dhe Daniel Tomov, të cilët kanë bërë një punë të shkëlqyer. Përkthimi i këtij botimi krijon mundësi më të mira që studiuesit bullgar të historisë por edhe lexuesi i zakonshëm të ketë mundësi të lexoj në gjuhën e vet studime të autorëve të huaj për një çështje kaq delikate siç ishte çështja shqiptare. Më 25 tetor të këtij viti, libri do të promovohet në Sofje dhe pastaj presim vlerësimet e qarqeve shkencore dhe akademike bullgare.

KultPlus: Çfarë faktesh do të prezantohen nëpërmjet këtij libri, pikërisht nga kjo periudhë?
Frashër Demaj: Në monografinë Britania e Madhe dhe Çështja Shqiptare 1875-1913 trajtohet qëndrimi i diplomacisë britanike ndaj çështjes shqiptare në mes viteve 1875-1913. Këtu përfshihen ngjarje të rëndësishme kombëtare dhe ndërkombëtare si Lidhja Shqiptare e Prizrenit, Kongresi i Berlinit, Konferenca e Ambasadorëve në Londër etj. Përveç diplomacisë britanike që është temë bosht, aty përfshihet edhe qëndrimi i diplomacisë së fuqive të mëdha shfaqur nga konsuj, ambasador dhe përfaqësues tjerë të akredituar si dhe qëndrimi i drejtpërdrejtë i ministrave të jashtëm të qeverive të grupit të fuqive të mëdha ndaj çështjes shqiptare por edhe ndaj Perandorisë Osmane dhe monarkive ballkanike. Një vëllim i konsiderueshëm në këtë studim i kushtohet edhe njohjes ndërkombëtare të shtetit shqiptar si dhe copëtimit dhe mbetjes jashtë trungut të shtetit shqiptar të më shumë se gjysmës së territoreve shqiptare që ju dhanë Serbisë, Malit të Zi dhe Greqisë.

KultPlus: I njëjti libër ka qenë mjaftë i kërkuar edhe si botim në gjuhën shqipe, nëse flasim pikërisht për reagimet, cilat i vlerësoni më të rëndësishme, ato që janë brenda për brenda kombit shqiptar, apo të atij ndërkombëtar?
Frashër Demaj: Kjo monografi është botuar në gjuhën shqipe nga Instituti i Historisë në vitin 2011. Vlerësimet kanë qenë shumë pozitive dhe natyrisht unë jam shumë i kënaqur me vlerësimet nga kritika shkencore e historiografike në Kosovë, Shqipërie Maqedoni. Tani jam duke punuar për ribotimin e versionit në shqip. Nga viti 2011 e deri më sot në kuadrin e hulumtimeve shkencore kam gjetur materiale arkivore të rëndësishme nga Arkivi i Londrës dhe arkivat tjera ndërkombëtare pa lënë anash këtu edhe fonde arkivore të proveniences ndërkombëtare të cilat gjenden në Agjencionin Shtetëror të Arkivave të Kosovës dhe Arkivin e Shtetit Shqiptar në Tiranë. Këto materiale do ti mbarshtroj, ti trajtoj dhe pastaj të punoj në rivlerësimin dhe pasurimin e këtij studimi me fakte të reja. Ndjesia individuale është shumë mbresëlënëse kur merr vlerësime pozitive për punën e bërë, pavarësisht nëse vlerësimet vijnë nga brenda ose nga jashtë.

KultPlus: Jo pak reagime dhe qëndrime të ndryshme në raport me historinë shqiptare ka brenda popullit shqiptar, do të duhej që historianët të bënin më shumë për një unifikim më të qëndrueshëm, pikërisht kur kemi të bëjmë me historinë, apo defekti qëndron diku tjetër?
Frashër Demaj: Në shkencën e historisë nuk ka e as nuk mund të ketë mendime e qëndrime unifikuese për çështje të ndryshme shkencore. Secili historian bazuar në burimet arkivore dhe faktet e gjetura ofron si version përfundimtar publikimin e të arriturave shkencore përmes konferencave shkencore, artikujve shkencor të botuar në revista shkencore si dhe me rastin e botimit të mongrafive. Fundja detyra e studiuesve të historisë është të bëjnë hulumtime dhe të ofrojnë fakte secili në mënyrën e vet për opinionin lexues. Studimet historike duhet të bazohen në fakte të hulumtuara e të trajtuara në përputhje me ligjet e shkencës, sepse vetëm në këtë mënyrë arrihet qëllimi i dëshiruar dhe respektohet etika profesionale e akademike.

KultPlus: Ku sheh pasojat e qëndrimeve të ndryshme në popull, te mungesa e fakteve historike, apo më shumë te orientimet fetare, që shpesh i bëjnë të verbër që edhe të mos njohin historinë që është e argumentuar jo vetëm prej shqiptarëve, por edhe prej të huajve?
Frashër Demaj: Nuk bëhet fjalë për mungesë faktesh, edhe pse ato ekzistuese duhet ti pasurojmë me hulumtime të reja arkivore. Mungesa e informimit dhe dezinformimi i qytetarëve nga qarqe ekstreme antishqiptare janë tepër të dëmshme. Shqiptarët nuk duhet ti ngatërrojnë gjërat. Secili duhet të bëj punën e tij me nder e profesionalizëm. Feja dhe shteti janë dhe duhet të jenë të ndara. Askush më shumë se shqiptarët nuk e ka me borxh të jetë tolerant në kuptimin religjioz, sepse jemi popull që i takojmë disa religjioneve, por qe kemi traditë në respektimin e vlerave religjioze të njëri tjetrit. Toleranca fetare ndërshqiptare nuk ka asnjë alternativë. Kemi shansin historik ti tregojmë botës vlerat tona, pikërisht përmes religjionit. Fundja ne jemi popull që ishim rreth 1700 vjet të krishterë dhe rreth 300 vjet me shumicë islame. Pra brenda shqiptarëve gërshetohet edhe krishterimi edhe islami. Kjo na rikujton thënien e Fishtes “ne vërtetë kemi Bajram e Pashkë, por shqiptarinë e kemi bashkë”…Religjioni duhet të jetë pjesë e kulturës së përgjithshme qytetare që bazohet në respekt, tolerance, bashkëpunim e mirëkuptim ndërshqiptar.

KultPlus: A mendoni se historinë e një vendi e bëjnë më mirë të huajt, gjithnjë duke pas parasysh se janë larg emocioneve?
Frashër Demaj: Historiani nuk duhet të bëhet rob i emocioneve, ndjesisë apo ndonjë faktori tjetër subjektiv. Historia nuk është dëshirë, emocion, folklor, publicistikë e as letërsi dhe nuk lejon asnjë qasje tjetër përveç asaj shkencore. Ajo pranon vetëm faktet që vijnë si rezultat i punës kërkimore e shkencore. Prandaj historinë më së miri e bëjnë ata studiues që bazohen në kërkime dhe respektojnë ligjet e shkencës pavarësisht nëse janë studiues vendor apo të huaj. Me rendësi është të qenit specialist i fushës.

KultPlus: E mendoni se shteti i Kosovës bën mjaftë për historinë?
Frashër Demaj: Shteti i Kosovës duke qenë shtet i ri është duke ndërtuar institucione të qëndrueshme. Në këtë kuptim, qeveria e vendit tone duhet të krijoj standarde në përputhje me ato ndërkombëtare, përmes mekanizmave të vet që përkrahin zhvillimin e shkencës dhe krijojnë mundësi që shkenca jonë të arrij nivelin e krahasueshmerisë me shkencën në vendet e zhvilluara. Deri më tani, shteti ka investuar fare pak në projekte shkencore dhe zhvillimin e shkencës në përgjithësi. Sa i takon shkencës së historisë mund të themi se përkrahja është krejt minimale. Ministria e Arsimit Shkencës dhe Teknologjisë të paktën deri më tani për fat të keq nuk e ka përkrahur financiarisht makroprojektin Historia e Kosovës botimi i së cilës do të ishte me rendësi të shumanshme, jo vetëm për shkencën e historisë, por do të vihej edhe në shërbim të interesave të diplomacisë kosovare.

KultPlus: Kur flasim për shtetin, kemi edhe librat shkollorë që prekin po historinë, sa jeni i kënaqur me përpilimin e teksteve shkollore në lëndën e historisë?
Frashër Demaj: Tekstet shkollore të historisë kanë një nivel të qëndrueshëm. Ato rishikohen dhe plotësohen në vazhdimësi nga autorët dhe shtëpitë botuese. Qëllimi i vetëm është që ato të jenë sa më cilësore. Duke pasur parasysh se këto tekste përdoren tash e 12 vjet, natyrisht se unë si një nga autorët do të kisha bërë ndryshime edhe më shumë, sidomos në aspektin metodiko-didaktik dhe dizajn, me qëllim që tekstet të jenë në përputhje të plotë me pretendimet tona për një shkollë moderne. Gjithsesi, sipas analizës dhe krahasimeve që janë bërë me vendet e rajonit, tekstet shkollore të historisë në Kosovë janë në nivel më të lartë se vendet fqinjë.

KultPlus: Po në raport me rajonin, jemi dëshmitarë të asaj se shumë shpesh, historianë serb janë munduar të shtrembërojnë faktet në raport me historinë e Kosovës, ku e sheh defektin?
Frashër Demaj: Serbia është e njohur prej kohësh si një vend që instrumentalizon për interesa të politikës ditore dhe nacional-shovinizmit edhe institucione shkencore dhe akademike. Prijatare e tendencave dhe falsifikimeve është Akademia Serbe e Shkencave dhe Institutet kërkimore-shkencore të karakterit historik. Nga ana tjetër, pavarësisht se janë të rrallë në mesin e historianëve serb, ka edhe zëra të arsyes që flasin me korrektësi për historinë e shqiptarëve. Për aq kohë sa shkenca vihet në shërbim të interesave politike, ajo nuk mund të lirohet nga qasja tendencioze ndaj vendeve dhe popujve fqinj.

KultPlus: Pikërisht te shtrembërimi i fakteve nga të tjerët, në raport me Kosovën, duke e pasë parasysh se jemi edhe një shtet i vogël, do të duhej që të jetë një fokus më i madh që librat e historisë të përkthehen edhe në shumë gjuhë të huaja, kemi ndonjë fond të veçantë për përkthimin e librave të historisë?
Frashër Demaj: Shteti jonë në vazhdimësi duhet të ndaj fonde për përkthimin e studimeve të autorëve shqiptarë në gjuhët e huaja. Vëmendje e veçantë duhet ti kushtohet përkthimeve në gjuhën angleze, por edhe në gjuhë tjera në mënyrë që e vërteta për Kosovën dhe shqiptarët të depërtojë sa më thellë, jo vetëm te institucionet shkencore e akademike, por edhe te studentët dhe lexuesit e zakonshëm. Duke pasur parasysh koston e përkthimit, mundësitë janë të vogla, sepse për studiuesit gjëja më e zorshme është gjetja e përkrahjes financiare për përkthim dhe botim. Gjithsesi i mbetet shtetit që të jetë përkrahësi kryesor i veprave dhe studiuesve shqiptarë. Fundja, shteti ka interes, sepse në këtë mënyrë afirmohen vlerat tona akademike, shtetërore e kombëtare.

KultPlus: Dhe krejt për fund, kanë kaluar 17 vjet nga përfundimi i luftës së Kosovës, në aspektin e historisë, sa është bërë nëpërmjet publikimeve, botimeve, punimeve shkencore, që të kemi një bagazh të literaturës së historisë?
Frashër Demaj: Pas luftës në Kosovë janë botuar shumë studime e monografi të karakterit historik që përfshijnë periudha, probleme dhe personalitete të ndryshme të historisë. Ndër to dominojnë botime nga historia më e re e Kosovës. Shumica prej tyre kanë qëndrueshmëri dhe vlerë shkencore. Por, ka edhe të atilla që do ti quaja “suficit literature” jo profesionale dhe pa asnjë vlerë shkencore. Të tilla “vepra” nga njerëz jo profesionist janë botuar me qëllime të caktuara, kryesisht për ti servuar opinionit publik. Disa njerëz nuk e kuptojnë se nuk është njësoj si ta lexosh, si ta studiosh historinë. Gjithsesi, botimi i veprave të mirëfillta shkencore asnjëherë nuk është i mjaftueshëm. Sa më shumë vepra shkencore që botohen aq më shumë do të argumentohet e kaluara historike jo vetëm e popullit tonë, por edhe popujve dhe shteteve përreth./KultPlus.com