Mbi të gjitha, bota arabe ka nevojë për lirinë e fjalës
Nga Frank Shkreli
Siç është informuar tanimë mbarë opinioni botëror, gazetari i njohur saudit Jamal Khashoggi mendohet të jetë vrarë, pasi është zhdukur nga qarkullimi më 2 Tetor, mbrenda konsullatës së Arabisë Saudite në Stamboll. Sipas disa lajmeve që citojnë zyrtarët turq, Jamal Khasshoggi është vrarë brenda Konsullatës saudite, në një vrasje që ata e cilësojnë si “me paramendim”, e kryer nga një grup prej 15 burrash nga Arabia Saudite. Ndërsa autoritetet saudite kanë thënë se Khashoggi është larguar nga konsullata, i pa dëmtuar fizikisht, pak kohë pasi kishte arritur në ndërtesën e përfaqësisë diplomatike saudite në Stamboll.
Ndërkaq, Sekretari Amerikan i Shtetit Mike Pompeo, pas takimit me udhëheqësit sauditë dhe turq këtë javë, për të biseduar mbi këtë çështje, informoi të enjten Presidentin Donald Trump, duke i kërkuar atij t’i japë Arabisë Saudite edhe disa ditë të tjera, për të përfunduar hetimin rreth zhdukjes së gazetarit Jamal Khashoggi, para se të njoftohet ndonjë reagim zyrtar ose marrje masash nga ana e Washington-it kundër Riadit, si përfundim i vrasjes së gazetarit Khashoggi. Në këtë ndërkohë, po shtohen trysnitë ndërkombëtare ndaj Washingtonit që të reagojë me masa të ashpra ndaj atyre që kanë ndërmarrë këtë krim anti-njerëzor. Para se të zhdukej nga qarkullimi, gazetari Jamal Khashoggi — duke folur për masat shtypëse ndaj medies në Egjipt dhe në Arabinë Saudite — kishte paralajmëruar se fatkeqsisht, “Masa të tilla të shtypëse kundër medies në ato vende nuk tërheqin më kritika nga komuniteti ndërkombëtar dhe se autoritetet në ato vende nuk pësojnë asnjë pasojë për shtypjen e lirisë së medies në vendet e tyre”.
Jamal Khashoggi ishte njëri prej gazetarëve dhe komentuesve politikë më të njohur sauditë dhe të botës arabe në përgjithësi, me një karierë gazetareske prej pothuaj 30-vitesh. Megjithëse për një kohë të gjatë ishte i afërt me familjen mbretërore saudite, Jamal Khashoggi me shkrimet e tija, më vonë siguroi një reputacion si reformist dhe mbrojtës i lirisë së fjalës, duke kritikuar, ndër të tjera edhe politikën rajonale dhe të brendshme të Arabisë Saudite. Gjatë karrierës së tij, ai ka shkruar për një numër gazetash arabe dhe për gazeta ndërkombëtare, përfshirë gazetën amerikane Washington Post. Washington Post, botoi të enjten atë që thotë se është shkrimi i fundit i Khashoggit, në të cilin ai kritikon mungesën e lirisë së shtypit në botën arabe. Redaktorja e gazetës së kryeqytetit amerikan, Karen Attiah, duke paraqitur për lexuesit komentin e fundit të shkruar nga gazetari Khashoggi për Washington Post, shprehet se artikulli vërtetë pasqyron angazhimin dhe pasionin e tij personal për liri në botën arabe — një liri, për të cilën siç duket, ai dha jetën e tij.
Jamal Khashoggi e fillon komentin duke shprehur shqetësimin e tij të thellë për mungesën e lirisë së shtypit në botën arabe, ndërsa citon raportin e organizatës amerikane të drejtave të njeriut, “Freedom House” për vitin 2018, sipas të cilit, vetëm një vend i mbarë botës arabe klasifikohej si i “lirë”, e ai vend është Tunizia. Jordania, Maroku dhe Kuvajti karakterizohen, sipas tij, si vende “pjesërisht të lira”, ndërsa pjesa tjetër e vendeve të botës arabe cilësohen, si “jo të lira”. “Si përfundim”, shkruan ai, “Arabët që jetojnë në këto vende “jo të lira”, nuk janë të informuar ose janë të keq-informuar”, për ngjarjet ndërkombëtare, përfshirë vendet e tyre dhe botën arabe. Si rrjedhim, ka shkruar Khashoggi në artikullin e fundit, “Ata nuk e kanë të mundur të merren me çështjet rajonale dhe të ditës së përditshme që u interesojnë atyre, aq më pak t’i diskutojnë ato publikisht. Një pjesë e madhe e publikut arab bie viktimë e shpjegimeve zyrtare të këtyre shteteve — shpjegime që dominojnë psikozën publike — megjithëse shumë prej tyre nuk i besojnë versionet zyrtare. Fatkeqësisht, kjo situatë nuk ka të ngjarë që të ndryshojë”, potencon Jamal Khashoggi, në shkrimin e tij të fundit në gazetën amerikane Washington Post. Madje edhe Libani, që dikur konsiderohej si shëmbull përsa i përket lirisë së shtypit në botën arabe, tani ka rënë viktimë e polarizimit dhe influencës së Hezbollahut pro-iranian, ka shkruar Khashoggi në artikullin e botuar në gazetën amerikane Washington Post.
Jamal Khashoggi
Prandaj, thekson ai, “Bota arabe po përballet me versionin e saj të një Perdeje të Hekurt, të imponuar jo nga aktorë të jashtëm, por përmes forcave të brendshme, që konkurojnë për pushtet“, shkruan ai. “Gjatë Luftës së Ftohtë, Radio Evropa e Lirë, e cila gjatë viteve u bë një institucion mediatik kritik, luajti një rol të rëndësishëm, (për vendet ish-komuniste) duke mbajtur gjallë shpresën për liri. Arabët kanë nevojë për diçka të njëjtë”, ka sugjeruar Khashoggi në artikullin e fundit të botuar në gazetën amerikane.
Bota arabe kishte shpresë të madhe për liri gjatë të ashtuquajturës pranverë arabe të vitit 2011, ndërkohë që, sipas tij, gazetarët, akademikët dhe popullësia arabe në përgjithësi, shpresonin për një të ardhme më të ndritur dhe për një shoqëri arabe të lirë në vendet e tyre, respektive. “Ata prisnin të emancipoheshin nga hegjemonia e qeverive të tyre dhe nga ndërhyrjet e pandërprera dhe nga censura e ashpër mbi shpërndarjen e lirë të informacionit. Këto pritshmëri e shpresa u shuan shpejt, ndërkohë që këto vende ose iu kthyen status-kuosë së mëparshme ose u përballen me kushte dhe më të ashpëra se përpara”, theksohet në artikullin e fundit të Khashoggit, në gazetën Washington Post. “Ishte një kohë”, shkruan ai, “kur gazetarët mendonin se Interneti do t’a çlironte njëherë e mirë përhapjen e lirë të informacionit nga censura zyrtare dhe nga kontrolli mbi medien. Por këto qeveri, ekzistenca e të cilave varet nga kontrolli i fjalës së lirë dhe informacionit, e kanë bllokuar në mënyrë agresive Internetin. Gjithashtu, ato kanë arrestuar gazetarët vendas dhe u kanë bërë trysni kompanive të ndryshme që të mos reklamojnë produket e tyre në gazetat specifike, duke i dëmtuar ato edhe ekonomikisht”.
Në shkrimin e tij për gazetën Washington Post, gazetari saudit Jamal Khashoggi, shprehet se megjithë gjendjen kritike të lirisë së medies në pjesën më të madhe të botës arabe, aty-këtu, ekziston ndonjë vend ku ende mishërohet fryma e “Pranverës Arabe”. Ai ka përmendur Katarin si një vend, i cili vazhdon të mbështet mbulimin e lajmeve ndërkombëtare, në krahasim me përpjekjet e fqinjve të tij, për të kontrolluar përhapjen e lirë të informacionit, në mbështetje të “rendit të vjetër arab”. “Bota arabe”, sipas Jamal Khashoggit, ka nevojë për një media trans-nacionale ashtuqë qytetarët të kenë mundësi të informohen rreth ngjarjeve botërore. Për më tepër”, ka shkruar ai, “Kemi nevojë për një platformë për t’u përdorur nga zërat e ndryshëm arabë”. Duke iu referuar botës arabe, ai përfundon duke thënë se, “Ne vuajmë nga varfëria, keq-menaxhimi dhe arsimi i dobët. Nëpërmjet një forumi të pavarur ndërkombëtar, larg influencës së qeverive nacionaliste (arabe) që përhapin urrejtje nëpërmjet propagandës — qytetarët e thjeshtë të botës arabe do të kishin mundësi të merreshin me zgjidhjen e problemeve, me të cilat përballen shoqëritë, në të cilat ata jetojnë”, ka përfunduar ai artikullin e fundit të jetës së tij për gazetën Washington Post.
Dikush mund të pyes se ç’na duhet ne shqiptarëve të dimë për mungesën e lirisë së shtypit në botën arabe e kudo tjetër. Për më tepër pse të informohemi për vrasjen e një gazetari arab, të cilin as nuk e njohim dhe shkrimet e të cilit nuk i kemi lexuar. Në mendimin tim, ka rëndësi që lexuesit shqiptarë të informohen për ngjarje të tilla, sepse mënyra — dhe ky nuk është i vetmi rast — siç duket aq brutale e vrasjes së një gazetari, vetëm e vetëm se në shkrimet e tija mbështet fjalën e lirë për veten dhe për bashkatdhetarët e tij — duhet të jetë një shqetësim serioz për të gjithë ne kudo, në Shqipëri, në Kosovë në Evropë, por edhe në Amerikë. Përpjekje të tilla për kufizimin e fjalës së lirë me ligj, duhet të konsiderohet si një kërcënim edhe për liritë e tjera bazë të njeriut. Vrasja brutale e gazetarit saudit, Jamal Khashogg-it duhet të jetë një paralajmërim ogurzi — për ata udhëheqës kudoqofshin, të cilët flirtojnë me ide për “paketa ligjore anti-shpifje”, si një mjet për të kufizuar lirinë e medies — se ku mund të çojnë masa të tilla kundër lirisë së të shprehurit dhe rreziqet që mund t’i kanosen një shoqërie, që pranon propozime të tilla me duar kryq, të imponuara nga lart. Vaj medet (turqisht) për atë shoqëri!
Fatkeqësisht, një zë i fuqishëm arab në mbrojtje të lirisë së fjalës, siç ishte ai i Jamal Khashoggi-t, nuk është më. Zëri i tij mund të jetë heshtur përgjithmonë nga armiqtë e lirisë së fjalës dhe të shtypit të lirë, por fjalët e tija në mbrojtje të fjalës së lirë në vendet arabe në veçanti dhe në botë në përgjithsi, nuk do të shuhen kurrë!
