Shkruan Fahri Xharra
“Fatet e shqiptarëve, ardhjet, shkuarjet, luftërat, lakmitë, mashtrimet e bënë që ne t`i humbim karrikat tona të rezervuara nga vet natyra. E në ato karriqa historike janë ulur ardhësit, na e zunë vendin. Përkundër asaj që ne i ruajmë biletat edhe sot e kësaj dite, neve s’na ka mbetur gjë tjetër vetëm se të ruajmë ato pak vende në vagonin e fundit të trenit të historisë.
Përkundër asaj që i kemi biletat për ato ulëset e vagonëve të klasit të parë; ardhësit po mundohen që ato të na i shqyejnë dhe këto vende që mezi i kemi ruajtur të na i zënë dhe të na gjuajnë, të na hedhin poshtë nga treni i historisë i cili kurrë nuk ndalet.
Romakët i përshkruanin Histritët si piratë të egjër të mbrojtur nga bregu i tyre shkëmbor i detit Adriatik. E po gjatë mileniumeve na quajtën edhe piratë edhe vandal edhe barbar sepse luftonim për të mbrojtur vetveten.
Sa e këndshme është kur ke ku të shkosh. Ç’farë krenarie të mbërthen kur lundron nëpër historinë e të parëve ;dhe nuk je i ”zbritur” nga paramendimet dhe sajimet e të pa origjinëve… Kemi me çka të krenohemi. Kemi për çka e për kë të flasim.
Shqiptarët, të cilët që në shek.. 13 shkuan në Bregdetin slloven (shkruan Koper – MMC RTV SLO 2 1. tetor 2015 ) ndikuan ne zhvillimin e kulturës aty. Peshkopi në Koper i shek. 18. Agostin Bruti me origjinë shqiptare ishte nga familja e Brutëve të cilët e ndërtuan pallatin e Brutëve, që sot është Biblioteka “Sreçko Vilhar“ në Kopër. Agostini ishte stërnip i familjes së madhe Bruti, të ardhur në Istrinë Sllovene që në shek. 16-të.
Kopri në shekullin e mesëm ishte nën qeverisjen e Republikës së Venedikut, e cila edhe viset shqiptare te Adriatikut jugor, i kishte në dorë, si dhe qytetet shqiptare të kohës Durrësin, Ulqinin, Shkodrën, Tivarin. Familjet e njohura shqiptare Albanese, Brati, Albani ishin nga ato vise.
Dr. Salvator Žitko thotë: “Ajo çka ndodhi ne Adriatikun jugor pas luftës së venedikasve me turqit në fillim të shek, 15 e gjer ne përfundimin e luftës se Qipros me 1573, është se u ndërrua fytyra demografike e atyre viseve. Vendet shqiptare, që ishin në sundimin e Venedikasve ishin kryesisht katolike; kështu që me rënjen e Shkodrës me 1479, populli shqiptar e përjetoi tmerrin historik të robërimit turk. Populli shqiptar i e morri rrugën e botës, ikën në Kotor, Dubrovnik, Zarë dhe Koper si dhe në Venedik“.
Fisnikëria shqiptare e ardhur në Koper, filluan të bashkëjetojnë me fisnikërinë e vendit, në fillim duke e rregulluar statusin e tyre në shoqërinë e lartë të kohës.
”Birokracia“ e kohës ishte shumë syhapur dhe i mbajti të gjitha shënimet për familjet fisnike shqiptare të cilat ruhen edhe sot. Familjet e njohura jetuan, por aty ishin edhe shtresa tjetër të cilët shërbenin si ushtarë të Republikës së Venedikut.
Deri në gjysmën e shek 19, shqiptaret e bashkërendisnin me vendasit jetën kulturore aty.
E njifni shkrimtarin Antonio Carpaccio ?
Familjet fisnike Albanese, Albani, Brati, Bruni, Borisi, Bruti janë familjet fisnike nga shoqëria e lartë fisnike shqiptare, të cilët në periudha të ndryshme u larguan nga Republika e Venedikut dhe gjen vend në qytetin e sotëm slloven, në Kopër. Për çdo njërin ekzistimi i tyre sot është një zbulim i vërtetë, kurse për komunitetin shqiptar aty, është një krenari.
(Albanese, Albani, Brati, Bruni, Borisi, Bruti so imena albanskih plemiških družin, ki so se v različnih obdobjih Beneške republike naselile v Kopru. Za marsikoga je njihov obstoj pravo odkritje, za albansko skupnost pa so ponos, zdaj objavljen tudi v posebni publikaciji, pri kateri sta moči združili koprska Osrednja knjižnica Srečka Vilharja in Iliria, koprsko kulturno društvo Albancev slovenske Istre.
(Albanska plat Kopra in Istre, MAJA PERTIČ GOMBAČ ) Ndodheshim mu në 300 vjetorin e ndërtimit të pallatit Bruti, ku sot është Biblioteka “Srečko Vilhar në Koper ( Istri, Slloveni ). Rreth viteve 1570, Familja fisnike Bruti u shpërngul nga Shqipëria dhe ishte jo vetëm por me 5 familje tjera fisnike shqiptare që erdhën në Koper.
(Albanske plemiške družine v beneškem Kopru)
Një që duhet pasur parasysh, zakonisht të shpërngulurit (pa i marrë parasysh arsyet e shpërnguljes), ikin aty ku njerëz të gjakut. Edhe publikimi i broshurës” Albanske plemiške družine v beneškem Kopru” na e dokumenton se familjet shqiptare ishin aty që nga shek. i 13-të ; familjet Albanese, Brati dhe ndoshta edhe familja Albani. Familjet tjera fisnike shqiptare paskan ardhur në Koper edhe në kohen kur Ulqini dhe Tivari kishin rënë në duart e turkut.
Edhe ketë, Familja e vjetër fisnike shqiptare Bruni e cila erdhi në Koper kah fundi i shek. 16-të, në kohen e fisnikut Bruni u kyq në botët e atëhershme fisnike te Koprit. Vëllau i tij Giovanni Bruni në vitin 1581 ishte Kryepeshkop i Ulqinit. Nga po e njëjta familja kanë dalë edhe shkrimtari Antonio Bruni si dhe Maria Bruni, gruaja e Antonit II të Brutëve. ( Prispeval/-a: Peter Štoka, Knjižnica Koper ).
Kurse familja tjetër e vjetër fisnike është Brati, e cila erdhi në Koper që në shek. e 13-të, e kurorëzuar me titujt e kontëve, dhe si familje e shuar rreth viteve 1848. Në vitin 1329 në Koper jetonin Gregori dhe Sardi i Bratëve. ( Ne Kosovë kemi edhe sot familje Brati ) të cilët që në vitin 1338 ishin pronar feudal në Sipar ( Umag), pasuri të cilën në vitin 1552 iu lëshuan familjes tjetër shqiptare Rota (http://www.primorci.si/)
Për te interesuarit, më shumë në vazhdim : V koprski Plemiški svet so bili sprejeti 28. aprila 1423 in bili vključeni v seznam naslovnega plemstva leta 1431 z Gasparjem de Bratisom. Beneška republika je Bratijem leta 1725 znova potrdila grofovski naslov, leta 1802 pa so jih avstrijske oblasti ponovno izvolile v koprski Plemiški svet. Patriarh Gregorio di Montelongo (1251-1269) je zastavil Albericu Bratiju graščino sv. Jurija v Laymisu. Anselmo in Giovanni Brati sta bila vicedomina Kopra (ok. 1495). Ob koncu dvajsetih let 17. stoletja je bil za krajše obdobje na spisku plačanih uradnikov koprske zastavljalnice (Monte di Pietà) tudi draguljar (gioielero) Gaspero Brati, z nalogo ocenjevalca vrednosti zastavljenih draguljev, zlatih in srebrnih predmetov.
To delo je opravljal do svoje smrti leta 1630. Grofica Brati, poročena s Carlom Combijem, je bila ena najbolj prikupnih in izobraženih dam v Kopru ter je posedovala palačo v četrti sv. Klare. Z grofom Carlom Combijem sta imela sinova Francesca in Carla Combija. Zadnji predstavnik rodbine, ki je izumrla leta 1848, je bil grof Giovanni Antonio Brati, ki je poročil Mario Simonetti in bil leta 1802 sprejet v koprski Plemiški svet. (http://www.primorci.si/)
( Gjakovë, 2015 )
