Nga Dr. Zef Mulaj
Politika rreth krimit nuk është vetëm një instrument vëzhgimi. Ajo është arti i përgatitjes për krijimin dhe zbatimin e standardit penal, në mënyrë që të merren rezultatet më të mira në luftën kundër krimit. Politika penale ka një ndikim të rëndësishëm në sistemin e parandalimit të krimit, duke u përpjekur për të krijuar një alternativë për atë që deri tani është konsideruar si e vetmja rrugë përpara nga Shteti: represioni “ex post” i veprës së kryer. Parandalimi duhet të jetë një investim për të ardhmen në lidhje me të gjitha problemet e prognozës dhe vlerësimin e rezultateve. Hetimet empirike ofrojnë pak perspektivë dhe alternativën e zgjidhjeve mediokër të mbështetura nga konfirmime modeste të marra nga eksperimentet. Kriza e politikës penale tani ndjehet në mbarë botën. Stimulon kërkimin e mënyrave të reja për të zbuluar, si brenda, poashtu edhe jashtë ligjit klasik penal.
Cilat janë faktorët që çojnë në testimin e mënyrave të reja, të jashtme, lidhur me ligjin tradicional të instrumentit penal?
Ajo duhet, para së gjithash, të parandalojë kryerjen e krimeve, jo vetëm të ndëshkuara, por edhe ato të konsumuara. Dhe, për të bërë këtë, duhet të veprojnë në faktorët që lehtësojnë dhe përcaktojnë fillimin e krimit të njeriut në shoqëri.
Ekzaminimi i përgjithshëm i çështjes në parandalimin e krimit të çon kryesisht në fushën e politikës sociale, ku politika penale është e lidhur ngushtë. Konteksti social në të cilën jetojmë është subjekt i ndryshimeve të shpejta, që mund të shkaktojnë plakjen e parakohshme të atyre kritereve të konsideruara themelore në një mënyrë të caktuar dhe të çojë, për këtë arsye, në pamjaftueshmërinë e tyre në lidhje me programin e parandalimit. Kjo shpie gjithnjë e më shumë drejt një Europë të bashkuar, jo vetëm ekonomikisht, por edhe ligjërisht.
Vlerat kushtetuese mbi të cilat qëndron ligji penal i shtetit, parashtron kërkesën që të merren me ato që konsiderohen thelbësore për kushtetutën e Shteteve të Bashkuara të Europës. Ligji penal dhe ligji social do të harmonizojë në mënyrë optimale. Në aspektin e profilaksisë mund të konsiderohet një parandalimin e krimit, që kryhet përmes ndërhyrjeve të drejtpërdrejta në shoqëri. Në këtë kontekst mund të zbatohet përmes masave parandaluese të politikës sociale. Reflektimi në sfondin politik penal ka të bëjë me ndërtimin e individit, që të përshtatet në komunitet, të individit që ka hedhur themelet e para kundër krimit.
Faktori social ndikon fuqimisht mbi sjelljen njerëzore edhe si pasojë e devijimit, bazuar mbi platformën e kontaktit shoqëror me mjedisin rrethues. Është e rëndësishme, për këtë arsye, analiza e kujdesshme e kushteve mjedisore, në të cilat njeriu ushtron personalitetin. Këto lidhje, që shumë studiues i argumentojnë me lidhjen ndërmjet krimit dhe kushteve sociale, kulturore, që hasen zakonisht në një komunitet të caktuar. Politika mbi krimin lufton për të identifikuar shkaqet kryesore të krimit. Kjo është e mundur vetëm nëqoftëse njohim faktorët që e përcaktojnë atë. Vetëm atëherë mund të fillojë një kërkim i drejtpërdrejtë për të gjetur mjete të veçanta: “Ky është qëllimi i politikës kriminale (rreth krimit)”.
Lidhje shkakësore midis krimit dhe faktorëve socialë. Hulumtimet kriminologjike, në vijim, janë përqëndruar gjithnjë e më shumë në një drejtim deskriptiv/përshkrues, duke neglizhuar problemin etiologjik. Krimi, si çdo veprim njerëzor, është produkt i vullnetit, madje edhe në individë konsiderohen “normalë”, rrjedh prej predispozitave të caktuara për arsye të caktuara të brendshme që janë të ushqyer nga faktorët endogjenë dhe ekzogjenë. Në disa raste, në të vërtetë, dënimi mund të veprojë në një nivel parandalues të frikësimit, sepse kjo është kuptuar dhe pranuar në vlerësimin e tij të plotë negativ. Në raste të tjera, megjithatë, parandalimi i përgjithshëm nuk është i mjaftueshëm. Prandaj, në analizën e shkaqeve që formojnë shtresën bazë në procesin e kriminalizimit, është thelbësore për të përcaktuar se si marrëdheniet sociale mund të krijojnë efektet e sjelljes njerëzore të detyruar. Në të vërtetë, ajo është e një rëndësie parësore, për të theksuar ndikimin, që proceset e ndryshme të socializimit në ndërgjegjen e njeriut.
Me kalimin e kohës, asimilohen rregulla të sjelljes dhe vlerave të kulturës dominuese në një moment të caktuar historik. Së fundi, kur ajo arrin pjekurinë dhe autonominë e mendimit, fillon të zhvillohet në hapësirën e tyre personale brenda kufinjve të realizimit me të dhëna nga konteksti shoqëror dhe kulturor në të cilin jetojnë. Në këtë proces të ndërlikuar, ndodh një zhvendosje drejt brendësisë së standardeve aktuale. Me këtë rast, pritet që komuniteti të formojë një sistem vlerash që ndërlidhen me sjelljen sociale. Shumë faktorë dhe shumë subjekte bashkëveprojnë në këtë lloj të evolucionit: familja si vendi kryesor i përvojës mësimore; shkolla, qeliza e parë e sistemit social të një komuniteti; bota e punës, si një mjet për përmbushjen personale në komunitet. Këto elemente duhet të ndikojmë shumë në trajnimin e tij personal, në sfondin kulturor, në qëndrim social dhe ndërgjegjen.
Përfshirja e qenies njerëzore në kontekstin e tij social, varion ndërmjet presioneve konformiste të ushtruara nga komuniteti drejt një rendi shoqëror të paracaktuar, dhe kjo ka nevojë për realizimin e pakushtëzuar të personalitetit. Ndërgjegja, si një moment i kontrollit personal i përcaktuar nga procesi i ndërkombëtarizimit, i lidhur me kulturën, besimet ideologjike, politike, fetare, është prekur në mënyra të ndryshme edhe nga sistemi juridik që përshkruan për herë të parë atë që është “e mirë” dhe atë që është “e keqe”. Në fakt, shkencërisht është provuar se në mes të ndërkombëtarizimit të standardeve në ndërgjegjen individuale dhe autoritetin e tyre efektiv, ekziston një marrëdhënie reciproke: vetëm nëse sistemi individual i vlerave dhe stafit të vetë-kontrollit, kryesisht përkon me rregullat e ligjit. Kështusoj, mund të shpresojmë që ato të kenë efikasitet të plotë dhe efektiv.
Prandaj, faktorët e mjedisit dhe shërbimet personale sociale, janë thelbësorë në përcaktimin e procesit të socializimit dhe ndërkombëtarizimit të rregullave ligjore. Nëse ata çojnë në qëndrime dhe sjellje të paligjshme, sjellja e njeriut atëherë është një devijim shoqëror. Përpjekjet më të mira për të shpjeguar krimin dëshmojnë se të gjithë të interesuarit preokupohen rreth kuptimit të këtij fenomeni kompleks. Pra, në aspektin e parandalimit të krimit, në mënyrë të pashmangshme, socializimi përfundon duke u bërë gur themeli i çdo përpjekje për një parandalim të konsiderueshëm.
Çfarë ndodh kur njerëzit vijnë në kontakt me disa faktorë socialë jofunksionale?
Për këtë arësye, unë e përsëris se politika e mirë sociale nga shteti prodhon një politikë të shkëlqyer penale. Kohët e fundit, në fakt, ka patur shumë ndryshime shoqërore që kanë shkaktuar forma të reja të krimit. Ndryshimi substancial në vlerat themelore si tregu i punës, kriza e ideologjive, kolapsi i institucioneve sociale bazë, po ndikojnë në sjelljen e individit në komunitetin shoqëror. Shpërndarja e rasteve në mesin e shtresave të ndryshme shoqërore, sot është ndjerë më ashpër.
Pabarazi në shpërndarjen e pasurisë e kanë ndjerë si një barrë e madhe, veçanërisht grupet e reja, nga papunësia e shfrenuar dhe mungesa totale e politikave serioze sociale që përfshijnë probleme konkrete të tregut të punës. Emancipimi i shpejtë i të rinjve, edhe pse mbështeten në nivelin ideologjik, nuk është arritur në aspektin ekonomik dhe produktiv. Cilat janë rrugët për të mbijetuar në një shoqëri, si një mënyrë për të dalë me forcë nga një gjendje e mungesës absolute të çfarëdo mjeteve të jetesës? Me çfarë perspektivash politika sociale është në gjendje të ofrojë një alternativë, për rrugët e tjera të mbuluara tashmë nga politika penale?
Vetëm rekursi në të drejtën penale, nuk mund të jetë e vetmja mënyrë për të parandaluar krimin. Faza represive duhet të paraprijë politikën sociale që do të manifestojnë veten në një proces të gjerë të kriminalitetit të profilaksisë sociale dhe individuale, veçanërisht në lidhje me kategoritë e personave dhe mjediseve të delikuencës. Kjo kërkon një politikë ekonomike dhe sociale, që do të zvogëlojë mundësitë për krimin dhe shtyrjen drejt krimit.
Për reduktimin e pabarazive serioze të shoqërisë, politika penale tenton të përmbajë zgjerimin e pakontrolluar të fenomenit kriminal. Një politikë e dëshirueshme sociale është ajo që kujdeset për të ndryshuar strukturën, e cila është e angazhuar në formimin e ndërgjegjes së re. Kjo shërben si një radikalist i ri, që është i pranishëm në të gjitha fushat e ndryshme të jetës, reformat e tregut të punës etj. Ekziston nevoja për reformën e madhe që komuniteti është duke pritur për një kohë të gjatë. Kjo duhet të prekë fushën sociale, juridike, ekonomike, administrative, politike, ideologjike dhe kulturore. Vetëm kjo mund të shndërrohet në trampolinë apo platformë dobiprurëse për në Shqipëri dhe Europë. Shanset më të mira për parandalimin e krimit social e politik, ndërlidhen pikërisht me integrimin organik midis të gjithë sektorëve të lartpërmendur.
Dënimet alternative reale me burg, janë në fushën ekonomike: tregtia e lirë, barazimi i taksave dhe përjashtimit aksioneve minimale absolute, sektori i punëve publike, parandalimi i varësisë së drogës dhe alkoolizmi, format e ndryshme të sigurisë sociale, politikat për punësim maksimale në fushën politike, respektimi i të drejtave individuale dhe sociale të përfshira në Kushtetutë, në teknologjinë shkencore. Pasojnë përparimet mjekësore, subvencionimi i hulumtimit, implementimi i shpejtë i drejtësisë së përgjegjshme ndaj nevojave të viktimave, përhapja maksimale e teknologjive të reja në arsim, mbështetja dhe edukimi i fëmijëve të braktisur, respektimi i modernizimit të sistemit arsimor, dhe kështu me radhë. Lufta kundër krimit kaplon kryesisht sektorin ekonomik, social dhe kulturor, dhe pse jo, edhe atë politik dhe penal.
