Në 30 vjetorin e poezisë “Kuajt” të Gjekë Marinaj, botuar në gazetën “Drita” më 19 gusht 1990.
Arben Çokaj
Shqipëria e mbyllur për 45 vjet, ishte një shembull thuajse unik në botë, se si një vend i vogël në Ballkan, i kishte mbyllur plotësisht të gjitha portat e komunikimit me botën përreth. Regjimi komunist kishte krijuar një “ishull më vete”, një “shkëmb graniti”, si e quan ata, një çmendinë në brigjet e Adriatikut, që ndërtonte i vetëm socializmin si Don Kishot, kundër të gjithëve.
Kjo çmenduri dhe paranojë e madhe dhe absurde, e kishte varfëruar tepër shumë popullin shqiptar, dhe një trishtim i madh e kishte kapluar shoqërinë shqiptare, pasi të persekutonin edhe për një fjalë goje. Ruheshim të gjithë, por poetët me “trurin e çarë” – siç thoshte Xhevahir Spahiu, duronin sa duronin, e shpërthenin me vargjet e tyre…
Shumë poetë u dënuan, e më pas u detyruan të shkruanin poezitë tyre hermetike, si Moikom Zeqo, apo Faslli Haliti etj., që u dënuan me punë në prodhim dhe reflektuan për të mbijetuar, apo poetë e shkrimtarë të tjerë, që nga Trebeshina deri te Visar Zhiti, që u dënuan me burg në burgun e tmerrshëm e dehumanizues të Spaçit, apo në vitet e fundit të atij regjimi, u dënuan me vdekje poetë të tjerë si Vilson Blloshmi e Havzi Nela, thjeshtë për poezitë tyre, që nuk ishin në vijën e partisë…
Kjo gjendje kaq e rënduar psikologjike e sociale, ky terror i pajustifikuar për jetën kulturore shqiptare në atë kohë, krijoi një klimë mbytëse auto-censure, dhe në shumë plane shihej dështimi i atij sistemi, që kishte kufizuar lirinë e njerëzve ndërsa komunistët po e mbanin me forcë e terror. Në këto kushte, një poeti ri malësor, nga Bruti i Kastratit, me emrin Gjekë Marinaj, guxoi, ndoshta nisur edhe nga një naivitet i habitshëm, që i shoqëron gjenitë, dhe botoi 4 poezi në gazetën “Drita” të “Lidhjes së shkrimtarëve”, ku poezia e fundit e atij cikli të përmbledhur nga poeti Ndoc Gjetja, ishte “Kuajt”.
Ishte guxim i madh nga poeti i ri, por edhe nga botuesit e gazetës Drita, që nuk kaloi në heshtje. “Kuajt” ishin një britmë vërtetësie në qiellin e errët shqiptar të kohës, një “vintergæk”, si i thonë danezët “luleborës”, që hapi siparin e lëvizjes studentore shqiptare kundër diktaturës në Shqipëri dhe sjelljen e demokracisë në vend.
Poezia me 21 vargje ishte mjaft goditëse për sistemin komunist në Shqipëri. Të nesërmen e botimin të poezisë, nën idenë se “shteti e zë lepurin me qerre”, Sigurimi i shtetit i çon fjalë poetit të ri atje në Brut, që të paraqitet në Degën e Brendshme në Shkodër. Gjeka e kuptoi se kjo ishte një thirrje, që mund ta dëmtonte përjetë. Padyshim se mund ta prisnin tortura çnjerëzore, dhunë e pajustifikuar, poshtërim i tejskajshëm e rrezikim i jetës.
Në këtë konflikt të madh me vetveten, duke e parë rrezikun në sy, ai pa folur me shumë njerëz, e ndau mendjen, që të arratisej për në Jugosllavi. Mori disa libra me vete dhe u nis atë natë, meqë zonën e njihte mirë dhe iku… Ishte një veprim mjaft i guximshëm prej tij, si një alternativë e vetme drejt lirisë, drejt jetës. Kush guxon – fiton. Në atë kohë, kishte plot raste, që njerëzit kapeshin duke ikur në kufi dhe torturoheshin e vriteshin si qentë…
Në Beograd, nga kampi i refugjatëve në Hvala, Gjeka gjeti mundësinë të kontaktonte me Ambasadorin Amerikan në Beograd. Dhe në takim me të, Gjeka i sqaron atij tragjedinë tij personale, dhe fatkeqësinë që i solli një poezi… Me ndihmën e një përkthyesi, Gjeka ia lexon poezinë “Kuajt” ambasadorit amerikan në Beograd, dhe me të mbaruar leximin e saj, ambasadori amerikan i thotë: “Welcome to USA son”. (Mirësevjen në SHBA bir.) Dhe kështu Gjeka shkoi në Amerikë…
Në Amerikë i duhej të punonte për të mbajtur veten, e paralelisht me punën, edhe të shkollohet e të shkruajë. Kështu që me punë, me mund e sakrifica, Gjeka arriti të mbronte edhe titullin PhD në letërsinë krahasuar, dhe nga një poet i ri malësor, tashmë është shndërruar në një intelektual të rafinuar e të kuruar, dhe ka marrë edhe një pozicion si Drejtor i Përgjithshëm i Mundus Artium Press, shtëpia botuese e Universitetit të Texas, UTD. Prej 19 vjetësh, Gjeka vazhdon gjithashtu të japë mësim për letërsi.
Tani Gjeka ka një histori suksesi me vete, që filloi me një poezi kundër regjimit komunist në Shqipëri. Ai doli edhe me teorinë tij letrare Proteus, që po futet në disa universitete për studim. Është i kompletuar në fushën profesionale dhe ka më shumë mundësi të avancojë si një intelektual shqiptaro-amerikan i një kalibri të lartë. Poezitë e tij janë përkthyer në disa gjuhë të botës dhe “Kuajt” e tij nuk frymëzuan vetëm shqiptarët, studentët që e mbanin ndër duar poezinë e tij gjatë protestave të Dhjetorit ’90-të, por edhe popuj të tjerë të shtypur në botë!
Publikuar te Koha Jonë
