Nga Pjetër Logoreci
Dita kombëtare e monumenteve të kulturës në Austri (me 25.9.2016), koha e bukur e me temperatura të larta, por edhe deshira ime për të ndjekur gjurmët e gjeniut Karl Gega e për t’u njohur me veprat madhore, të cilat hapen një epoke të re në ndërtimin e hekurudhave në rang botëror, me bëri që të ngjitesha në lartësitë e krahinës së Breitestein-it, ku gjindet muzeu kushtuar gjeniut me prejardhje shqiptare, Inxhinierit e Arkitektit Karl Gega.
Krahina malore e Breitenstein-it ndodhet në ndarjen administrative të Austrisë së Ulët, në zonën e Semmeringut, që është klasifikuar si Trashëgimi Kulturore Botërore, si rezulatat i infrastrukturës së veçantë hekurudhore, që e përshkon malësinë në lartësitë 705 deri në 1.545 metra. Hekurudha e parë malore, me famë botërore, e projektuar dhe zbatuar nga Karl Gega, e përshkon tërë krahinën, duke i bërë këto vende shumë tërheqëse për turistë nga e gjithë bota.
Ura e trenit nga Karl Gega
Në rrugën Kalte Rinne, krejt pranë Viaduktit, ku hekurudha përshkon një hark me gjatësi 184 metrash, ngrihet muzeu i Karl Gegës, i cili është rikonstruktuar dhe hapur për kureshtarët në vitin 2012. Shtëpia ku është vendosur muzeu¸ dikur “Wächterhaus Nr. 167”, e sot Kalte Rinne 45, ka egzistuar qysh në vitet kur u ndërtua hekurudha dhe përdorej si strehim për rojet apo mbikqyrësit e objektit. Krijuesi dhe drejtuesi i muzeut, Z. Georg Zwickl, më tregoi që: “…këtu çdo metër i kësaj zone është shkelur nga inxhinieri gjeni, i cili ishte i detyruar të ngjitej lart çdo ditë, për të drejtuar e mbikqyrur realizimin e ndërtimeve (viadukteve e tuneleve) që bëhëshin përherë e më të vështira…” Karl Gega filloj projektimin e hekurudhës jugore në vitin 1842 dhe në 1857-tën e bëri atë realitet për udhëtim, në pjesën Vjenë – Trieste. Për aftësitë e talentin e shumëanëshëm si dhe për realizimin e kësaj vepre madhore, Karli u nderua nga familja perandorake me titullin KALORES. Ai njihej ndërkombtarisht si gjeniu i hekurudhave, Karl Ritter von Ghega.
Pamje nga muzeu von Ghega
Muzeu, që lartohet në mesin e një lugine të veçantë për nga bukuria e natyrës, ka në inventarin e tij shumë objekte nga jeta në kantieret e ndërtimit, 40 fotografi, dokumenta, skica e vizatime të Gegës, fatura të ndryshme apo pjesë nga korespondenca e tij me miqtë e kolegët, të nxjerra nga arkivat qendrore të monarkisë së asaj kohe apo fondet e ndonjë familje, a personi privat. Ndërtesa e muzeut është dhe qendra e Klubit të Miqve të Gegës, pjestarët e të cilit kontribuan shumë, me punën dhe financimet e tyre për ta sjellë ndërtesën shekullore në gjendjen që është sot.
Pamje nga muzeu von Ghega
Që në hyrje të ndertesës, vizitori bie në kontakt me elemente historikë dhe objekte të fushës së hekurudhave, që nga fanaret, kumbonët apo zilet sinjalizuese të stacioneve a të lokomitivës dhe emblemat shkëlqyese të ndërmarrjes së ndërtimit dhe shfrytëzimit të hekurudhave perandorake. Në katin përdhes, një kthinë e vogël në krahun e djathë është e përgaditur me dokumenta, që të njohin me prejardhjen, familjen, fëmijërinë, shkollën e çdo gjë që të lidh me periudhën “italiane” të personazhit Karl Gega. Dokumenta shkollore, makete të ndërtuara apo vizatimet e para të Gegës, që vazhdojnë me uniforma të nënpunësve të hekurudhës, të cilat përdoreshin në publik.
Pulla shqiptare për Karl Gegën
Ajo që të bën shumë përshtypje është një projekt – skicë e realizuar nga Gega në periudhën kur ishte si student e praktikant në SH.B.A., vizatimet e një projekt-ideje për hekurudhën në Baltimora-Ohio. Po ashtu edhe minjatura e avulltores më të madhe në botë, të ndërtuar në vitin 1837 nga Isambard Kindom Brunel, të quajtur Great Eastern, me të cilën me 2 prill 1842, inxhinieri i ri Karl Gega i shoqëruar nga kolegu Moritz Löhr, udhëtuan drejt Amerikës, për t’u kthyer në Vjenë në gusht të po atij viti, por me ide të reja mbi ndërtimin e hekurudhave e të lokomotivave, sipas nevojës së terrenit malor austriak.
Pamje nga muzeu von Ghega
Në dhomën e dytë të muzeut, që paraqet periudhën krijuese e të suksesëshme të Karlit, grupit tonë ju bashkangjiten dhe një çift vizitorësh që dukeshin si të huaj, vëmendjen e të cilëve e tërhoqi një stendë, ku demostroheshin tri pulla poste. Dy nga pullat ishin botim i postave austriake dhe njëra emetim i postës shqiptare. Ciceroni e argumentoj qënien e pullës shqiptare aty me prejardhjen shqiptare të Gegës, gja që siç duket “i befasoi” dy vizitorët, të cilët kur ndëgjuan fjalën SHQIPTAR, i dhanë fytyrës një pamje tallëse duke lëshuar tinguj komikë. U ndjeva keq dhe i goditur në krenarinë time, por e zotërova vehten. Kur iu afruam fotove, që tregonin financuesit miliarderë të projektit të hekurudhave, ndër to edhe fotoja e Baronit Sina, erdhi radha e “hakmarrjes” time. (Kam qënë gjithmonë i bindur që e vërteta dhe e drejta nuk vonon e del). Shoqëruesi tregoi emrat e tyre pa u zgjatur, duke më “lënë shteg” që unë të sqaroj më tej…
Pamje nga muzeu von Ghega
“Ndoshta ju nuk e dini, – ndërhyra unë me krenari, por me leje… – ky këtu, është Baroni Sina, burri më i famshëm i financave austriake që sikurse Gega, është nga trojet shqiptare, nga Voskopoja. Aktiviteti i tij sikurse i Karlit, ka lënë gjurmë të pashlyeshme në ndërtimin e Austrisë moderne. Ishte Sina ai që propozoi dhe financoi Karlin në projektin e hekurudhave. Dihet që ishin miq dhe që Karl Gega ka banuar deri sa vdiq në pallatin e Baronëve Sina, në qendër të Vjenës.”
Pamje nga muzeu von Ghega
Drejtuesi i muzeut që na shoqëronte, u befasua nga njohjet e mia për Gegën dhe Sinën, të cilat nuk i kishte ditur ma parë dhe duke kaluar dorën mbi mustaqe, dukej i kënaqur që argumentat e mi “ndëshkuan” sjelljen diskriminuese të çiftit te sapoardhur.
Në ambientin tjetër, që ishte një dhomë 4 x 4, qenë rreshtuar me shije objekte të rëndësishme të arkitektit. Tavolina dhe karriga e tij e punës, skica dhe vegla matëse që ishin zbulime të tija, dokumenti i liçensës, blloku i shënimeve, i mbushur me llogari e formula të ndërlikuara, mjetet e shkrimit (ndër to edhe një pendë / pupul), një shtatore e Zojës së famëshme Mariazellit, që mban Krishtin fëmijë, një shandan e një kandil për ndriçim si dhe dy kartmonella 20 shillig, që mbajnë sipër portretin e Karl Gegës.
Në krahun e majtë, një raft me dru arre i mbyllur me xham ku mbahen filxhanet e kafes apo çajnikët e elementë të tjerë, që sherbejnë për t’u ushqyer. Në anën përballë, vezullojnë enët prej porcelani të kategorisë së parë, të cilat Karli i përdorte për të larë duart para ngrënies. Ajo që më tërhoqi vëmendjen shumë ishte një dokument (i fotokopjuar nga origjinali), që mbante stemën e Kalorësit Karl Gega.
Pamje nga muzeu von Ghega
Sipas ligjit perandorak, më sqaroi udhërrëfyesi i muzeut, çdo person që gëzonte titullin Kalorës mundej të kishte dhe të përdorte ndër dokumentat e tij, stemen përsonale, e cila aprovohej nga Perandori. Kjo këtu është stema e Gegës, që simbolizon me figurat e saj fuqinë e perandorisë nëpërmes dy luanëve, si dhe prosperitetin dhe natyrën e bukur të maleve (Semmeringut) nëpërmes pemës që duket në qendër të stemës, e cila rrethohet nga vargu i fruteve të saj, simbol i hekurudhës me tunelet e stacionet e saj.
Në vazhdimësi, të gjithë objektet, kanë bukurinë dhe kuriozitetin, që të mban të tendosur. Në fund, në një ambient të veçantë, mbi tavolina dhe stenda të mëdha qëndrojnë libra, prospekte, gazeta dhe albume fotografishë, të botuara për punën e vyer të Karl Gegës. Mbyll muzeun, një dyqan simbolik, por me objekte të shumta, që të kujtojnë gjeniun Gega, të cilat turisti, në kujtim të vizitës mund t’i marrë me vehte, për pak euro. Para largimit nga muzeu, në të ndarë, falenderova ciceronin (që është dhe drejtuesi i muzeut), duke i treguar që jam shqiptar dhe që kam kërkuar dhe shkruar për arkitektin e famshëm Gega. Ndërruam kartvizitat dhe i sugjerova të shikonte një dokumentar për Gegën, të cilin e kishte nxjerrë në dritë RTM (Radiotelevizioni i Maqedonisë) dhe që ishte vepër e gazetarit të njohur shqiptar Reshat Kamberi, që gjindet tashmë edhe në youtube me titullin: Gjeniu i hekurudhave.
(https://www.youtube.com/watch?v=k_NAjZOg9IQ)
Uroj dhe shpresoj, që sa më shumë shqiptarë të kenë mundësinë të vizitojnë këtë muze me vlerë, si dhe parajsen e natyrës së Semmeringut, ku gjarpëron hekurudha e parë malore në botë, e ndërtuar nga një gjeni me prejardhje shqiptare, Carl Ritter von Ghega…
Vjene, 26.9.2016
Komentet janë mbyllur.