“Këtë çmim Nobel ia kushtoj Afrikës dhe afrikanëve dhe të gjithë lexuesve të mi. Faleminderit!” Abdulrazak Gurnah (Tëitter, 7 Tetor 2021)
“Unë veçoi kuptimin e patrembur të shkrimtarit Abdulrazak Gurnah, për lidhjet midis njerëzve dhe vendeve dhe sesi ato ndryshojnë me kalimin e kohës përballë kufijve dhe kufijve të krijuar, për t’i mbajtur ata të ndarë. Në një nga romanet e tij ai e përshkruan kujtimin e mërgimit si “një depo e zbehtë, e gërryer me dërrasa të kalbura dhe shkallë të ndryshkur, ku kaloni kohë duke kërcyer mallrat e braktisura.” – Prof. Peter Morey, në Departamentin e Letërsisë Angleze në Universitetin Birmingham, Britani
“Atë që Hoxha e thosh në prozë
E kthente Kadare në poezi,
Ku jetën blozë e bënte rozë,
Kur ajo shkonte zi e më zi.”
– Petraq Kolevica
Klajd Kapinova
Më 7 tetor 2021, në Stokholm të Suedisë 18 anëtarët e Akademisë Suedeze zgjodhën romancierin tanzaniano britanik Abdulrazak Gurnah si fitues të Çmimit Nobel në Letërsi, me motivacionin: “Për depërtimin e tij të pakompromis dhe të dhembshur në efektet e kolonializmit dhe fatin e refugjatit“.
Çmimi Nobel për Letërsinë, është dhënë 118 herë dhe nga këto vetëm 16 nga çmimet kanë shkuar për gratë, shtatë prej atyre i përkasin shekullit 21.
Romancieri zanzibaro britanik, bëhet shkrimtari i parë me ngjyrë afrikan në 35 vjet që fiton çmimin prestigjioz. Tema e përçarjes së refugjatit, kalon gjatë gjithë punës së tij si shkrimtar.Asnjë shkrimtar afrikan me ngjyrë nuk e ka fituar çmimin, që nga Wole Soyinka në vitin 1986.
Abdulrazak Gurnah lindi në 1948 dhe u rrit në Zanzibar. Kur Zanzibar kaloi një revolucion në vitin 1964, qytetarët me origjinë arabe u persekutuan dhe Gurnah u detyrua të largohej nga vendi kur ishte i ri vetëm 18 vjeç. Ai filloi të shkruante si një refugjat 21-vjeçar në Angli, duke zgjedhur të shkruante në gjuhëm angleze, edhe pse suahilishtja është gjuha e tij e parë. Romani i tij i parë, Kujtesa e Nisjes, u botua në vitin 1987. Ai deri vonë ka qenë profesor i letërsive angleze dhe postkoloniale në Universitetin e Kentit, deri sa doli në pension.
Shkrimtar Abdulrazak Gurnah, sot 72 vjeç, shkruan në gjuhën vetmën në gjuhën angleze, duke i krijuar mundsi lexuesve të botës së letrave të njihet më mirë me veprat e tij. Ai i bashkohet afrikanit Wole Soyinka të shtetit të Nigerisë si dy shkrimtarët e vetëm (jo të bardhë) nga Afrika nën Sahariane, që fatmirësisht kanë fituar atë që konsiderohet gjerësisht si çmimi letrar më prestigjioz në botë.
Romanet e tij si p.sh. Parajsa, e cila i vendos ngjarjet e saj në Afrikën Lindore koloniale, gjatë Luftës së Parë Botërore u listua për Çmimin Booker për Fiction, sikurse edhe romani tjetër Shkretëtira.
“Personazhet shëtitës të Gurnah në Angli ose në kontinentin Afrikan e gjejnë veten në hendekun midis kulturave dhe kontinenteve, midis jetës së lënë pas dhe jetës që do të vijë,” u tha gazetarëve Anders Olsson, kreu i Komitetit Nobel për Letërsinë të Akademisë Suedeze.
Shkrimtari Gurnah i tha Agjencisë britani Reuters me telefon, se çmimi ishte “një surprizë aq e plotë, saqë më duhej të prisja derisa ta dëgjoja të shpallej, para se ta besoja“.
Jeta e shkrimtarit Gurnah
Ai u largua nga Afrika si refugjat në vitet 1960, mes persekutimit të qytetarëve me origjinë arabe në arkipelagun e Zanzibarit në Oqeanin Indian, i cili do të bashkohej me territorin kontinental Tanganyika për të formuar Tanzaninë. Ai ishte në gjendje të kthehej vetëm në 1984, duke parë babanë e tij pak para vdekjes së tij.
Olsson tha se zgjedhja e komitetit nuk ishte një përgjigje ndaj titujve të fundit dhe se kishte ndjekur punën e Gurnah prej vitesh.
Në një intervistë të enjten me Reuters, Gurnah, megjithatë, shprehu habinë për zgjidhjen dhe guximin e atyre, që udhëtuan aq larg për të ikur nga vendet e tyre për një jetë të re.
“Kjo disi është ndërtuar sikur të jetë imorale, ju e dini që ata përdorin këtë frazë emigrant ekonomik“, sikur të jesh një emigrant ekonomik është një lloj krimi.
“Miliona evropianë, gjatë shekujve i lanë shtëpitë e tyre pikërisht për atë arsye dhe pushtuan botën pikërisht për atë arsye,” tha ai në kopshtin e tij në qytetin anglez të Canterbury.
Megjithëse suahilishtja ishte gjuha e tij e parë, anglishtja u bë mjeti letrar i Gurnah, kur ai filloi të shkruante në moshën 21 vjeç.
Vazhdimisht ai ka marrë frymëzim nga poezia arabe dhe perse (Irani i lashtë), si dhe Kur’ani, por tradita në gjuhën angleze, nga William Shakespeare tek V.S. Naipaul, veçanërisht do të shënonte punën e tij, tha Akademia Suedeze.
“Thënë kështu, duhet theksuar se ai ndërpret me vetëdije konvencionin, duke rritur perspektivën koloniale për të nxjerrë në pah atë të popullsisë autoktone,” tha akademia, një institut 235-vjeçar i gjuhës suedeze, që jep çmimin dhe 10 milion suedezët kurora (1.14 milion dollarë) që shkojnë me të.
Ky ishte viti i dytë radhazi që Çmimi Nobel në Letërsi iu dha një shkrimtari në gjuhën angleze, dhe i katërti nga gjashtë të fundit, një shtrirje jashtëzakonisht e gjatë, që çmimi të dominohet nga një gjuhë e vetme.
Në një intervistë me Akademinë, Gurnah tha se shumë evropianë e keqkuptuan idenë e migrimit.
“Kur shumë nga këta njerëz që vijnë, dalin nga të dy nevojat, dhe gjithashtu sepse, sinqerisht, ata kanë diçka për të dhënë. Ata nuk vijnë me duar bosh. Shumë prej tyre janë njerëz të talentuar, energjikë që kanë diçka për të dhënë. Pra, kjo mund të jetë një mënyrë tjetër për të menduar për të. Ju nuk po i merrni njerëzit vetëm sikur të jenë gjëra të varfër.” tha ai.
Eliah Mwaifuge, një profesor i letërsisë në Universitetin e Tanzanisë në Dar es Salaam, tha se Gurnah “me të vërtetë e meriton këtë çmim“, megjithëse vepra e shkrimtarit ishte më e njohur jashtë vendit sesa në Tanzani.
Që kur Soyinka u bë afrikanja e parë që fitoi çmimin në vitin 1986, atë e fituan Naguib Mahfouz i Egjiptit dhe tre shkrimtarë të bardhë afrikan – afrikano – jugorët Nadine Gordimer dhe JM Coetzee, dhe Doris Lessing, e cila u rrit në Rodezinë Jugore të sunduar nga Britania, tani shteti Zimbabve.
Fituesit e kaluar kanë qenë kryesisht romancierë si Ernest Hemingway, Gabriel Garcia Marquez dhe Toni Morrison, poetë si Pablo Neruda, Joseph Brodsky dhe Rabindranath Tagore, apo dramaturgë si Harold Pinter dhe Eugene O’Neill.
Por shkrimtarët gjithashtu kanë fituar për trupat e punës që përfshijnë trillime të shkurtra, histori, ese, biografi ose gazetari. Winston Churchill fitoi për kujtimet e tij, Bertrand Russell për filozofinë e tij dhe Bob Dylan për tekstet e tij. Çmimi i vitit të kaluar u fitua nga poetja amerikane Louise Gluck.
Librat dhe përmbatja e tyre
Fituesi i Çmimit Nobel në Letërsi Abdulrazak Gurnah, ka shkruar romane dhe tregime të shkurtra. Libri i tij i parë doli në 1987 dhe përparimi i tij ishte romani Parajsa (1994).
Kur libri i autorit afrikano britanik doli nga botimi në gjuhën angleze, në vitin 1987, shkrimtari komunist propagandist Ismail Kadare ishte në kulmin e lulëzimit dhe majën e pushtetit të tij, në kupolën rregjimin e përgjakshëm komunist si deputet në Kuvendin e Shqipërisë.
Përvoja e refugjatëve për zhvendosjen dhe jetën në mërgim, janë tema të përsëritura në librat apo shkrimet e Gurnah.
Kadare asokohe nuk shkruajti asnjë rresht kundër regjimit komunist, që i kishte kthyer shqiptarët në refugjatë brenda vendit të tij. Në kohën e Kadaresë u hapën me qindra dhe mijëra kampe përqendirmi, burgje dhe Shqipëria u rrethua me bunker dhe tela me gjemba, në një kohë që shqiptarët skllevër nuk kishin shtëpi dhe bukë për të ngrenë.
Personazhet në librat e shkrimtarit afrikano britanik Gurnah, shpesh kapen në hendekun midis kulturave dhe kontinenteve, midis jetës që kanë jetuar dhe asaj që i pret. Po Kadare a ka tema të tilla për popullin e tij refugjat nën regjimin komunist.
Romancieri tanzanian Gurnah fiton Nobelin 2021 për përshkrimin e ndikimit të kolonializmit dhe migrimit.
Kadare e kundërta e vazhdueshme e Gurnah fituesit Nobel në Letërsi
“Atë që Hoxha e thosh në prozë
E kthente Kadare në poezi,
Ku jetën blozë e bënte rozë,
Kur ajo shkonte zi e më zi.”
– Petraq Kolevica
Fatmirësisht, Çmimi Nobel në Letërsi për vitin 2021, i është dhënë romancierit afrikano britanik Abdulrazak Gurnah, për “depërtimin e tij të pakompromis dhe të dhembshur në efektet e kolonializmit dhe fatin e refugjatit në gjirin midis kulturave dhe kontinenteve“.
Në të kundërt me këtë shkrimtar afrikano britanik, Ismail Kadare gjatë jetës së tij nën regjimin komunist, ka bërë të kundërtën duke qenë një pendë e fortë në duart e sistemit komunist dhe diktatorit komunist Enver Hoxha alias Dulla, për të nënshtruar dhe shpërlarë trurin sa më shumë viktimave apo skllevërve shqiptarë emigrantë në vendin e tyre në Shqipëri, duke e paraqitur para botës në shumë gjuhë të botës Dullën dhe rregjimin e tij si më të përparuarin dhe më të dashurin në botë.
Për këtë mjaftojnë të permendim titujt pervese të romanëve, poezive, poemave, fletërrufe kundër figurave të shquara të klerit katolik dhe intelektualëve disidentë të vertetë të regjimit dhe ideologjisë komuniste në Shqipëri, në harkun kohor të viteve 1944-1990, meditimeve histerike për rregjimin dhe diktatorin komunist. Nga ana e tjetër Poeti Kombëtar At Gjergj Fishta O.F.M. (1871-1940), ishte kandidati i parë për çmimin Nobel në Letërsi të propozuar nga gjermanët në vitin 1937.
Sot, fatmirësisht të gjithë e kuptojnë, se nuk ka rëndsi pse poeti brilant i shkollës letrare katolike gegë Fishta nuk e fitoi atë çmim, mbasi e rëndsishme është se ai u çmua shumë edhe nga të huajt dhe nga ata u propozua për çmimin Nobel.
Nga ana e tjetër për shumë vite, përmes një propagandës së shfrenuar globaliste socialkomuniste dhe liberale europiane për çmimin Nobel, para disa vitesh është propozuar edhe Kadare. Nëse gjykojmë me gjakftohtësi, arrijmë në përfundimin se nuk ka shumë rëndsi se a do t’a fitoj ndonjëherë Kadare çmimin.
Në ditët tona, është e habitshme se përse socialkomunistët hipokritë shqiptarë kërkojnë me histerizëm që Ik-u duhet doemos të fitoj Nobelin.
Nuk është ndonjë zbulim i panjohur nga të gjithë, se Kadare ka qenë dhe mbetet përfaqësuesi më i lartë e i sukseshëm i nomenklaturës së diktaturës dhe personal i diktatorit Dullë. Sa për rikujtesë CV e tij është shumë e pasur si shërbetor i komunizmit dhe diktatorit.
Kësisoj ai ishte deputet dhe zv. kryetar i Frontit Demokratik të Shqipërisë dhe zëvendës i Nexhmije Hoxhës, e cila atëherë ishte kryetare e Frontit Demokratik. Ne ishim fëmijë kur e shihnim Kadarenë në Kuvendin e Shqipërisë, duke u krekosur si gjel mbi pleh. Pra, ai ishte deputet për një kohë të gjatë i diktaturës komuniste, duke i zgjatur jetën regjimit diktatorial të Enver Hoxhës me librat e tij të mirëfillta propogandistike si Dimri i vetmisë së madhe, Pashallarët e kuq, poezitë pervese kundër klerit katolik në Shqipni etj., duke bekuar dhe justifikuar dhe forcuar me pendën e tij servile veprën e përgjashme të diktatorit apo pashallait të kuq.
Dhe përse “disidenti” Kadare dhe jo ndonjë shkrimtar tjetër u bë simboli i regjimit komunist? A mos duhet të besojmë gënjeshtrat propagandistike të Kadaresë, kur thotë se, ‘ma ka marrë Familja Hoxha dorëshkrimin?”
E pse duhet ta mbante kjo familje nëse Kadare nuk ja pati dhuruar vetë? Mendoni me të vërtetë se familja Hoxha ja kërkoi atij apo vetë ky ja dhuroi origjinalin në shenjë falënderimi, për përkrahjen e pamasë që i dha kjo familje për të mbrojtur Kadarenë nga kritikët e komunizmit? Kulmi është që në fund të gjyqit ky origjinal iu dorëzua arkivit të shtetit?! E pse arkivit të shtetit? Cili nga dorëshkrimet e shkrimtarëve shqiptarë gjendet në arkivin e shtetit?
Pra, në fakt me apologjinë që i bën Enver Hoxhës, Kadare në librin e tij Dimri i Vetmisë se Madhe, praktikisht e ka mbrojtur aq bukur figurën e Enverit, sa që e lejoi që kjo figurë të nderohej dhe të hyjnizohej edhe nga inteligjenca shqiptare, e cila shihte tek Kadare pinjollin se si duhet të jetë ‘njeriu i ri‘ ose ‘njeriu i partisë‘, dhe se si ky ‘njeri i ri‘ duhet të mbroj me çdo kusht udhëheqësin.
Dimri i Vetmisë së Madhe, është vepra e rrallë, që një shkrimtar ka bërë ndonjëherë për t’i hedhur hi syve popullit të tij, duke justifikuar veprën e diktatorit. Ky është shkaku që ky dorëshkrim iu dhurua dhe u mbajt aq mirë nga familja Hoxha.
U mbajt mirë sepse ishte një vepër makiaveliste, që mbron regjimin dhe udhëheqësin–dictator, por dhe në të njëjtën kohë krijon tek lexuesi përshtypjen se (kushdo që e ka jetuar atë kohë mendonte kështu) se uji nga burimi rrjedh i pastër, pra Enveri ishte i pastër, por ndotet poshtë- pra aparati dhe dikasteret janë të ndotura! O empora o Mores…
Kjo risi e djallëzuar, i solli një popullaritet të madh si vetë shkrimtarit ashtu dhe vetë Enver Hoxhës, duke e ngritur si shkrimtarin ashtu dhe Enverin në piedestal, aq sa u gënjyen dhe vetë intelektualët, të cilët kur lexonin shkrimet sofiste të Kadaresë mendoheshin, por në fund të fundit pohonin se Kadare është i madh, sepse edhe Enveri e përkrah…
Kadare për futjen e njerëzve në ambasadat e huaja: “Iku llumi, jashtëqitja e shoqërisë?!”
Shkrimtari afrikano britanik nuk ka asnjëherë asnjë fjalë të keqe fyese dhe përcmuese për bashkëkombasit e vet, që ikën jashtë vendit si emigrant drejt Europës Perëndimore dhe SHBA-së. Abdulrazak Gurnah iku vetë nga persekutimi dhe u vendos në Britani të Madhe, ku jeton edhe sot.
Së pari, Ik-u bëri hapin e parë që ‘nuk ishte dakord me regjimin‘- duke u larguar papritur e pakujtuar nga Shqipëria, për të krijuar përshtypjen se regjimi po e “përndiqte”.
Populli e hëngri, por prapë Ik-u nxori dhëmbët e tij prej komunisti 24 karatsh, duke u shprehur në atë kohë kur njerëzit ikën nëpër ambasadat e huaja: “Iku llumi, jashtëqitja e shoqërisë?!”
Më vonë u përpoq të shkruaj libra dhe vepra, që nuk patën jehonën e atyre, që shkroi në kohën e regjimit komunist të Dullës së tij.
Ik-u e harroi Poemën Përse mendohen këto Male apo poemën Pashallarët e kuq, ku ke ngritur në piedestal Enverin (sigurisht me penën tënde e bëre indirekt) dhe nga ana tjetër u a hodhe fajin atyre poshtë, pra vazhdove të zbatoje porosinë e fshehtë të familjes Hoxha…
Karakteristikë e përpunimeve të poezisë së tij, është dhe poezia “Varri” – që mban sipas Kadaresë vitin 1986 e që thotë: “…Jashtë ngrënë piramidën e turpit/Të murtajës, të hoxhës së zi/Ndërsa unë pranë oxhakut të studios/i vetëm mbi varrin e tij.”
Sepse njëlloj si Ladi Makbeth – përpiqet të lajë duart nga ndyrësia e së kaluarës por.., duart nuk i lahen dot… sepse si thotë vetë autori tek poezia e tij ‘Sapuni Ledi Makbeth‘: “Por asnjë prej tyre/Nga duart dot s’ia heq/Njollat e gjakut/Ledit Makbeth…”
I përket popullit dhe brezave që do të vijë, nëse ky person kontradiktor dhe ‘shkrimtar oborri‘ do të ketë ‘file‘ e tij në histori. Sigurisht, do ta ketë, por jo si shkrimtar i madh, por se si nuk duhet të veprojë një shkrimtar në kohë diktature dhe demokracie. (Kadare, ose shkrimtari që i zgjati jetën regjimit komunist, T.G., Gazeta Telegraf, 31 Korrik 2012)
Gurnah iku nga persekutimi dhe Kadare nxiti persekutimin
Shkrimtari Gurnah, u rrit në një nga ishujt e Zanzibarit, para se të ikte nga persekutimi dhe të mbërrinte në Angli si student në vitet 1960.
E ndryshme dhe si contrast nata me ditën dhe 100% e kundërt paraqitet jeta, dhe veprimtaria krijuese e shkrimtarit propagandistik të Dullës, i vetquajturi sot nga media “disidenti” Ismail Kadare.
Shkrimtari i numeklaturës komuniste u rrit në kushte shumë të mira e i privilegjuar nga sistemi komunisto-ateist, duke pasur përkujdesin e drejtpërdrejtë të bashkëqytetarit të tij gjinokastrit diktatorit Enver Hoxha, që ishte edhe mik personal i familjes së tij për shumë dekada.
Romancierit afrikano britanik Abdulrazak Gurnah në vendlindjen sot nuk ka shtëpi të vet, për të përkujtuar familjen e tij, sikurse ka sot Sarajet përrallore, sipas stilit otoman islam në Gjirokastër “disidenti” Ismail Kadare, të cilat janë rindërtuar edhe një herë nga fillimi nga qeveritë komuniste dhe neo-komuniste të “djathta” dhe të majta në Shqipëri, me paratë e taksapagusve shqiptarë, një pjesë e të cilëve janë ish familjet e të përndjekurve politikë në Gjirokastrë dhe të gjithë Shqipërisë….
Shkrimtari afrikan Abdulrazak Gurnah, ka botuar 10 romane, si dhe një numër tregimesh. Anders Olsson, kryetar i komitetit Nobel, tha se romanet e Gurnahut nga debutimi i tij Kujtesa e Largimit, për një kryengritje të dështuar, deri në Afterlives e tij më të fundit “tërhiqemi nga përshkrimet stereotipike dhe hapim shikimin tonë në një Afrikë Lindore të larmishme kulturore të panjohur, për shumë në pjesë të tjera të botës”.
Po shkrimtari Kadare cfarë ka në përmbajtjen e mesazheve që përcjell në librat e tij!? A kanë librat e servilit të Dullës mesazhe që i hapën skllevërve shqiptarë në kohën e komunizmit shikimin për një jetë më të mirë, për lirinë dhe të drejtat e njeriut, larminë kulturore të panjohur për shqiptarët, për shumë pjesë të tjera të botës. Jo asokohe kur Kadare i shërbente komunizmit dhe Dullës, Shqipëria e mjerë ishte kthyer për disa dekada në një kamp përqëndrimi të madh plot kufoma apo zambi me ndihmën e ideologjisë komuniste, që e përhapnin sikurse thotë vetë Dulla të gjithë shqiptarët dhe artistët si ndihmës besnik të PPSH (PKSH dhe sot PSSH).
Romani i katërt i Gurnahut, Parajsa, u përzgjodh për çmimin Booker në vitin 1994, dhe i gjashti, By the Sea, u listua në vitin 2001.
Olsson tha se libri Parajsa “ka një referencë të qartë për Joseph Conrad në portretizimin e udhëtimit të heroit të ri të pafajshëm Jusuf në zemra e errësirës. Gurnah ka depërtuar vazhdimisht dhe me dhembshuri të madhe në efektet e kolonializmit në Afrikën Lindore, dhe efektet e tij në jetën e individëve të çrrënjosur dhe migrues,” u tha Olsson gazetarëve në Stokholm.
Gurnah, i cili ishte në kuzhinë kur u informua për fitoren e tij, tha se besonte se ishte një përfundim.
“Mendova se ishte një shaka,” tha ai. “Këto gjëra zakonisht fliten për javë më parë, ose nganjëherë muaj më parë, se kush janë vrapuesit, kështu që nuk ishte diçka që më kishte shkuar në mendje. Unë thjesht po mendoja, pyes veten se kush do ta marrë atë?”
“Jam i nderuar që më jepet ky çmim dhe i bashkohem shkrimtarëve që më kanë paraprirë në këtë listë. Ishtë dërrmuese dhe unë jam shumë krenar“.
Redaktorja e tij prej kohësh, Alexandra Pringle në Bloomsbury, tha se “Fitorja e Gurnah ishte më e merituar, për një shkrimtar që nuk ka marrë më parë njohjen e duhur. Ai është një nga shkrimtarët më të mëdhenj afrikanë të gjallë dhe askush nuk e ka vënë re ndonjëherë dhe thjesht më ka vrarë. Bëra një podcast javën e kaluar dhe në të thashë se ai ishte një nga njerëzit që sapo ishte injoruar. Dhe tani kjo ka ndodhur.”
Pringle tha se Gurnah kishte shkruar gjithmonë për zhvendosjen, “por në mënyrat më të bukura dhe përhumbëse të asaj që është ajo që çrrënjos njerëzit dhe i fryn ata nëpër kontinente“.
Maya Jaggi, kritike dhe gjyqtare e Çmimit Costa 2021 tha: “Gurnah, të cilin e intervistova për herë të parë për Guardian në 1994, është një shkrimtar i fuqishëm dhe me nuanca, lirika eliptike e të cilit kundërshton heshtjet dhe gënjeshtrat e historisë perandorake të imponuara kur ishte fëmijë në Afrikën Lindore Me Vepra e tij delikate është po aq e fuqishme për të metat brutale të kulturës tregtare që la ai, si mizoritë e kolonializmit britanik dhe gjerman, jo më pak gjatë Luftës së Parë Botërore, dhe “aktet e rastësishme të terrorit” që ai përjetoi si një person i zi në Britani – duke i shndërruar ata në një triumf komik në romanin e tij të vitit 1988, Pilgrims Way.”
