Nga Fahri Xharra
Duke shkuar prej Tebës në Argos, thotë Straboni, në krahun e majtë është Tanagra dhe pranë rrugës, në të djathtë është Hyria.(Tanagra, Naim Laçej, Historia e gjenit dhe e gjuhës). Çka është dhe ku është Tanagra ? Tanagra, është komunë në veri të Athinës, në Beotia. Qendra e e komunës është qyteti Skimatari, jo fort larg Tebes dhe i njohur në lashtësi për prodhimin e madh të figurinave të njohura si figurina Tanagra. Figurinat nga llaçi i pjekur, bronzi dhe druri të prodhuara në sasi të madhe që nga shekulli i katërt para Krishtit.
Në “Grekët nuk e kanë origjinën nga grekët”, (Frankfurter Algemanje Caitung” 2010 Andreas Kilb ) Andreas Kilb sqaron se popull grek që e njohim sot, nuk është gjë tjetër veç asaj që lanë pas sllavët, frëngët kryqëzues, bullgarët, serbët, katalanasit, osmanët dhe shqiptarët. Madje Klibi tenton të hetojë edhe psikologjiskëshit popullin grek, duke përfunduar se ndryshimi nga origjina zëvendësohet me solidarizimin e vazhdueshëm për t’u përballur me një armik të përbashkët. Ai thekson se një në çdo katër grekë, një është refugjat, kaq të tjerë kanë origjinë sllave, por të gjithë janë të bashkuar kundrejt armikut të përbashkët.
Greqia ka qenë e pushtuar nga sllavët, të cilët u ndalën dhe u tërhoqën pasi ndeshën në rezistencën e fortë të shqiptarëve në Athinë, që udhëhiqeshin nga Gjin Bue Shpata. Ajo ka qenë e pushtuar edhe nga bullgarët, kryqëzata frënge, katalanasit dhe në përfundim më 1450 nga Perandoria Osmane. Por gjithnjë këta pushtues së Greqisë janë ndeshur me fiset shqiptare, të cilët jetonin që në lashtësi në Thesalisë, në Boeotia, Peloponez dhe ishujt e shumtë. Kjo vërtetohet edhe se shumica e kapedanëve të Kryengritjes së 1821 ishin të gjithë shqiptar (arvanitasit) dhe për disa vite shqiptarët drejtuan Greqinë e Re në të gjitha fushat, Kryetar shteti, Kryeministra, Akademikë etj
Perëndesha Hera
Tanagra u quajt vendi në Beotia, ku u gjetën me mijëra figurina të ngjashme me ato të viteve 1870. Figurina të burrave, të fëmijëve, të artistëve por pjesa më e madhe ishin ”të tana gra“. Figurinat e Tanagrave shquhen me qëndrimin e tyre, të pushuara, të çlodhura dhe të veshura me rrobat e tyre që në përgjithësi janë nën rrobat e holla të cilat vishen me mantila më të trashë të quajtura Himation.
(http//britishmuseum.org). Në kohën e punimit të figurinave ato ishin me ngjyra të gjalla dhe pëlhura e veshjeve ishte e përdredhur dhe e ngrehur, dhe i bënte ato të këndshme dhe iu epte theksin e posaçëm në formën e tyre.
A ishin mbretëresha apo gra të zakonshme? Për kë u bënë ato? Duket se çdo figurinë e paraqet një domethënë në vete. Shumica e figurinave Tanagra, që u gjetën nëpër varre mendohet të ishin ose dhuratë ndaj perëndive, apo një rehati apo komfort për të vdekurit. Por edhe në varrezat e shenjta, figurina te gjetura duhej të ishin një adhurim për ata, që ishin varrosur aty.
Siç e deklaron shkrimtari Niko Dhimu, grekët e sotëm nuk janë ata grekët e lashtë, që pretendonte historiani gjerman në shekullin 18 Johann Winckelmann, i cili krijoji vizionin se Greqia e lashtë është populluar nga njerëz të bukur, me flokë të verdhë e të gjatë, njerëz të zgjuar. Ky përfytyrim i Johann Winckelman në të vërtetë ka lidhje me ilirët, të cilët kishin këto karakteristika, pra, ata, grekët e lashtë kanë qenë ilirët dhe jo grekët e sotëm.
Popullsitë e Greqisë së shekullit 19 si shqiptarët, sllavët, turqit, hebrejt, arabët, vllehët ju imponua që të krijonin identitetin modern grek. Por karakteristikat e këtyre racave nuk përputheshin me karakteristikat e grekëve të lashtë, përveç shqiptarëve, sepse është vërtetuar shkencërisht që ne rrjedhim nga ilirët. (A.Llalla)
Vendi i Hyrive në Tanagra është i lidhur ngushtë nga mitologjia me vendlindjen e njërit prej personazheve më interesante të saj. Por çka përfaqësojnë këto gra në Tanagra? Autori Naim Laçej thotë se ato gra ishin ajka e Tanagra’s për nga pashia dhe bukuria dhe se në kushtet e një sistemi matriarkal, ato i takojnë një “bërthame racore”.
Tanagra, veç në kohën e luftërave Medike ishte një qytet shumë i rëndësishëm dhe rreth vitit 800 pr.K. quhej qytet. Ishte qendër themeluese e Ligës së Beotisë. Deri në shek e 5 -të pr.K. Tangra bëhet një fuqi beotiane. Është e njohur Korina, poetesha më e madhe e kohës së përmendur. Beotianët ishin të njohur edhe si muzikant të shkëlqyeshëm. Tanagra ishte e njohur edhe për luftën e gjelave. Tanagra ishte një udhëkryq tregtar gjatë periudhës klasike, në mes të Athinës dhe Thebes.
“Në shumë rast thoshte M. Rayet, Shqiptarët nga fshatrat e varfëra të Skimatarit, Braçit, Litiadit dhe Staniatesi, fshatra këto të shtrira në një rreth 5 a 6 km rreth Tanagras, duke e punuar tokën e tyre dhe duke i punuar cungat e hardhive të rrushit rastësisht kishin gjetur varrezat, që aq shumë kishin në vete, vaza dhe figurina nga llaçi i pjekur, dhe vetëm rreth vitit 1872 filluan kërkimet pak a shumë të organizuara.
Një gropues profesional i qujtur Jorgis Anifantis(?) që e kishte zbrazur nekropolin e Thespit erdhi dhe e filloi eksplorimin e nekropolit të Tanagras, aty ai gjeti që varret ishin të dy llojeve: disa zgavra të thjeshta aty – këtu nëpër fusha të një epoke shumë arkaike dhe kishin vetëm vazo të ngjyrosura; dhe të tjerat varreza të rregulluara dhe në vijë të drejt, që kishin nga 3-4 e më shumë figurina në çdo varr.
Kështu që së pari Skimatariotet e pastaj edhe të tjerët nga fshatrat tjera iu vërsulën kërkimeve shumë fitimprurëse. Muzu i Luvrit (Paris ) ka më së shumti nga të gjithë muzetë e botës… Vendasit kishin numëruar që ishin hapur mbi tetë mijë varre plotë me figurina. (ephodia.eu/ceramique_les_terres_cuites).
Po pse Tangra është ende një mësheftësi? Pse Tangra mbetet ende një histori jo krejtësisht e zbuluar?
(“Tangras: a mistery unveiled”, Kya Verhagen, University of Heigen 2012).
