“Në anën e djathtë dhe të majtë të kanalit të Stambollit, ne do të ndërtojmë dy qytete të reja. Me këto dy qytete, Stambolli do të jetë i veçantë,“ – tha Presidenti turk Rexhep Tajip Erdogan në një fjalim muajin e kaluar. Është një kanal artificial që lidh Detin e Zi me Detin e Marmaras. Projekti është ndeshur me kritika të shumta në Turqi lidhur me kostot dhe ndikimin në mjedis.
Por implikimet e tij ndërkombëtare mund të jenë edhe më të rëndësishme, pasi kërcënon një ekuilibër të brishtë ushtarak rajonal dhe mund të ndikojë gjithashtu në tregtinë detare me Kaukazin dhe Azinë Qendrore. Presidenti Rexhep Tajip Erdogan tha në fillim të prillit se do të shpallej një tender dhe se punimet paraprake të ndërtimit në kanalin e ri, rreth 45 kilometra të gjatë, do të fillojnë këtë vit.
Planet për ndërtimin e kanalit u zbuluan për herë të parë nga Erdogan në 2011 si kryeministër. Qëllimi i tij zyrtar është të krijojë një rrugë tranziti më të sigurt për çisternat dhe transportimin e naftës nga Deti i Zi në tregjet globale. Eshtë vlerësuar se ndërtimi i kanalit dhe infrastrukturës shoqëruese do të kushtojë më shumë se 20 miliardë dollarë.
Ndikimi që do të ketë në sigurinë rajonale dhe tregtinë ka të ngjarë të jetë i madh, por si, për shumë, mbetet i paqartë. Kohët e fundit, kanali ishte subjekt i trazirave politike, kur një grup prej 104 admiralësh në pension botuan një letër të hapur, duke paralajmëruar, që kanali do të minonte kongresin e Montreux. Është një traktat i vitit 1936, i cili rregullon kalimin nëpër detet turke midis Egjeut dhe Detit të Zi dhe i jep Turqisë një fuqi të kufizuar gjeopolitike në rajon.
Konventa përcakton që të gjitha anijet tregtare duhet të lejohen të kalojnë falas në kohë paqeje përmes “deteve turke” – domethënë Bosforit dhe Dardaneleve, i cili ndan Detin e Marmaras nga Deti Egje. Pas një letre nga admiralët në pension, Erdogan u përgjigj se Turqia mbeti e përkushtuar në Konventën e Montreux. Por ai gjithashtu konfirmoi se qeveria turke beson se kanali i planifikuar nuk do i nënshtrohet rregulloreve të konventës.
Rëndësia gjeopolitike e Konventës Montreux
Konventa kufizon aktivitetet detare të anëtarëve të NATO-s në Detin e Zi, si dhe aftësinë e Rusisë për të dërguar anije të mëdha nga flota e Detit të Zi në Mesdhe. Megjithëse presidenti turk ka deklaruar se qeveria turke konsideron, që kanali i planifikuar nuk i nënshtrohet rregulloreve të konventës, në praktikë, në fazën fillestare, rregulloret e kanalit ka të ngjarë të zbatohen në kanal.
Kongresi përfshin dy dete turke. Megjithëse kanali i ri do të anashkalojë ngushticën në Bosfor, një ngushticë tjetër mbetet, dmth. Dardanelet, mbi të cilat do të vazhdojë të zbatohet marrëveshja e kongresit.
Shumë analistë gjeopolitikë do të bien dakord me këtë, megjithëse pothuajse askush nuk e kupton pse atëherë presidenti turk këmbëngul që rregulloret e konventës nuk do të zbatohen në kanalin e ri. Turqia ndoshta planifikon të ndërtojë një kanal tjetër në të ardhmen, i cili do të anashkalonte detin e dytë, domethënë. Dardanelet, dhe në këtë mënyrë konventa nga Montreux do të “anashkalohej” zyrtarisht.
Në këtë kontekst, Turqia ka në plan të kufizojë Rusinë, e cila po tregon gjithnjë e më shumë ambicie për të zgjeruar kufijtë e saj në perëndim dhe Kaukaz, duke shembur kështu zonën tampon drejt territorit të Turqisë. Në këtë mënyrë, Turqia mund të lejojë Marinën Amerikane, transportuesit e avionëve dhe nëndetëset të hyjnë në Detin e Zi, pa shkuar përtej kornizës së Konventës së Montreux, e cila është një levë që ndoshta planifikohet të përdoret kundër Rusisë.
Një ëndërr shekullore ruse për të dalë në detet e ngrohta dhe pushtimin e Stambollit
Rusia e sheh Konventën Montreux si një mbrojtje dhe një garanci se Flota Amerikane nuk do të jetë në gjendje të kërcënojë Rusinë në këtë rajon. Sidoqoftë, Turqia mund ta vërë në dyshim këtë në të ardhmen. Rusia ka realizuar ëndrrën e saj shekullore për të shkuar në detet e ngrohta të Mesdheut. Elementët rusë janë të pranishëm sot në të gjithë Afrikën, Sirinë, Mesdheun dhe Kaukazin.
Në vitet e fundit, anijet e marinës ruse shpesh janë ankoruar në portet në pjesën greke të Qipros, duke treguar përfundimisht se Rusia rrethon Turqinë jo vetëm nga toka, por edhe nga deti. Me një kanal të ri, që do të jetë një alternativë ndaj Bosforit, Turqia do të ketë një levë të fortë gjeopolitike, për të kufizuar aktivitetet ruse në mjedisin e saj.
Rusia do të jetë e vetmja, që do të varet nga Turqia dhe do të kërkojë që Konventa Montreux të mbetet në fuqi, nga frika e hyrjes së Marinës Amerikane në Detin e Zi. Me kanalin e ri, Turqia dëshiron të forcojë pozicionin e saj gjeopolitik ndaj Rusisë dhe Shteteve të Bashkuara.
Në një kontekst më të gjerë, ndërtimi i kanalit dhe krijimi i dy qyteteve të reja do të çojë në miliona migrime në pjesën evropiane të Turqisë, e cila do të forcojë ndjeshëm potencialin për mbrojtje kundër pushtimit të mundshëm të anës evropiane të Stambollit nga Rusia ose fuqitë e tjera perëndimore në të ardhmen. /InfoShqip.com
