Jack Sigman
Konflikti midis palestinezëve dhe izraelitëve ka okupuar çështjet botërore për dekada. Pavarësisht sa shumë ose sa pak përpjekje janë shpenzuar gjatë asaj periudhe kohore, konflikti për pavarësinë palestineze duket se nuk është më afër zgjidhjes sesa ishte gjatë mundësisë fillestare për një të tillë të ofruar në 1947, kur Kombet e Bashkuara votuan për të krijuar një shtet të pavarur arab nga një pjesë e mandatit palestinez. Në të vërtetë, ekspertët e marrëdhënieve ndërkombëtare, siç është Donald Snow, e konsiderojnë çështjen si një “konflikt të pazgjidhshëm” (Snow 2010, 59). Sidoqoftë, duke përdorur modelin e kubizmit social të Carter dhe Byrne (2000, 42) për të krahasuar çështjen Palestineze me një konflikt të ngjashëm, ai që përfshiu Serbinë dhe Kosovën, zgjidhja ishte pavarësia e Kosovës, mund të krijohet një model veprimi për palestinezët, që çon drejt shtetësisë.
Analiza e Snow-it, e një konflikti që konsiderohet e pazgjidhshëm, varet nga gjashtë faktorë; Territori në konflikt është i vogël, konflikti është tepër emocional për shkak të perceptimit se territori është atdhe nga të dy grupet, perceptohet si një skenar i humbjes – fitores, kompromisi shihet si një tradhëti, i dështimet e përsëritura nga palët e jashtme për ta zgjidhur çështjen, dhe që të dy palët nuk janë në gjendje të gjejnë rezultate të pranueshme (2010, 59-60). Faktorët e lartpërmendur u përzgjodhën për sa i përket rëndësisë së tyre relative si një shkak konflikti, duke sugjeruar që një zgjidhje e një problemi të supozuar të madh do të sjellë zgjidhje të problemeve të vogla. Ndërsa qasja e Snow mund të jetë standardi, Carter dhe Byrne nuk pajtohen me këtë standard, duke nënkuptuar se është bashkëveprimi midis faktorëve, sesa vetë faktorëve, që ndihmojnë për të shpjeguar bazën e konfliktit (2000, 41) dhe kështu çojnë në një rrugë e zgjidhjes. Prandaj, qëllimi i këtij studimi është të përcaktojë nëse konfliktet në Kosovë dhe territoret palestineze janë mjaftueshëm të ngjashme për të sugjeruar zgjidhje kosovare për problemet palestineze.
Modeli i kubizmit social përbëhet nga gjashtë aspekte: “historia, feja, demografia, institucionet politike dhe sjellja jo-institucionale, ekonomia dhe faktorët psikokulturorë (sic)” (shih Figurën 1 më poshtë) (Carter and Byrne 2000, 43). Kur këto gjashtë aspekte kombinohen, rezultati është një tregues i asaj që ka të ngjarë të jetë sjellja kohezive e grupit (Carter dhe Byrne 2000, 41) dhe ndihmon në shpjegimin e propagandës së përdorur për të vënë në pyetje pretendimet e grupeve në territoret në fjalë. Sidoqoftë, jo të gjitha aspektet bazohen në të dhëna faktike. Përkundrazi, disa aspekte janë të një vetëdije kolektive të legjendës dhe mitit kombëtar, i cili shpesh është i një natyre fetare. Prandaj, gjatë shqyrtimit të aspekteve, është e rëndësishme të kuptohet se, në analizë, besimet janë më të rëndësishme se faktet (Jacobs 2010, n.p.). Kështu, ka pak arsye për të ekspozuar ndonjë besim si të rremë pasi ekspozimi nuk ndryshon besimet as ndryshon ndërveprimet. Për më tepër, pasi qëllimi është të sigurojmë një përshkrim të shkurtër të aspekteve, informacioni i ofruar do të jetë vetëm me detaje përkatëse.
Historia
Historitë e rajoneve të përfshira, Kosovës dhe Palestinës, kanë një shkallë të madhe ngjashmërie si dhe paralele të pazakonta. Kosovarët janë shqiptarë etnikë. Shqiptarët pretendojnë prejardhje nga fiset që banonin në Ballkan para pushtimeve Romake. Serbët migruan në rajon në disa valë duke filluar në shekullin e gjashtë (Juda 2008, 16-17). Serbët kundërshtojnë historinë shqiptare, duke deklaruar se Kosova ishte në thelb pa shqiptarë deri në pushtimin osman dhe pushtimin pasues të Serbisë në vitet 1300 (Judah 2008, 16-17). Sidoqoftë, kjo ende i lë kosovarët me 700 vjet qëndrim në Kosovë para tyre. Palestinezët, arabë etnikisht, migruan në rajonin palestinez me pushtimin arab, duke filluar nga viti 636. Supozohet se martesa e bashkuar me popullsinë autoktone mund t’u lejojë palestinezëve pretendimin e prejardhjes nga disa prej banorëve më të hershëm, kananitët, ashtu si kosovarët pretendojnë prejardhjen nga “Ilirët dhe Dardanët” (Judah 2008, 18).
Izraelitët, të njohur atëherë si Izraelitë, pretendojnë hyrjen në atë që tani njihet si rajoni Palestinez mbi 3500 vjet më parë, duke themeluar mbretëritë e Izraelit dhe Judës të cilat u nënshtruan plotësisht politikisht nga Romakët në 135 (Sachar 1979, 18), duke çuar në atë që zakonisht quhet Diasporë, shpërndarja e Izraelitëve nga Toka e Shenjtë. Ndërsa izraelitët pranojnë futjen e arabëve në shekullin e shtatë, ata besojnë se shumica e banorëve arabë në rajonin palestinez janë imigrantë të kohëve të fundit, të tërhequr nga ekonomia e krijuar nga investimet hebreje që nga viti 1880. Nga ana tjetër, literatura zyrtare palestineze mohon të gjithë lidhjet historike izraelite me rajonin (KB 2010, np).
Ashtu si në studimin e Carter dhe Byrne midis Irlandës së Veriut dhe Quebec, krahasimi midis konfliktit kosovar dhe palestinez duhet të tregojë se shkalla e ndryshimit në rrëfimin themelor historik tenton të rrisë armiqësinë midis palëve në konflikt (2000, 45). Ndërsa ka pasur më pak incidente të dhunshme midis kosovarëve dhe serbëve, episodet kanë të njëjtin intensitet me atë të shfaqur në konfliktin palestinez / izraelit. Prandaj, mund të supozohet se shkalla e ndryshimit në narrativën historike midis dy konflikteve të ndara është relativisht e vogël.
Feja
Aspektet fetare të secilit konflikt kanë gjithashtu ngjashmëri. Kosovarët dhe palestinezët janë myslimanë. Sidoqoftë, arabët që u bënë të njohur si palestinezë e sollën Islamin me vete, ndërsa shqiptarët e Kosovës u konvertuan në një Islam jo-arab pas pushtimit osman të tokës së tyre, në mënyrë të dukshme për të fituar avantazh ekonomik (Malcolm 1998, 112). Prandaj, islamizmi palestinez tenton të jetë më shumë i një natyre fetare ortodokse ndërsa kosovari praktikon ose një formë gati heretike të Islamit, një Bektashizëm të frymëzuar nga Sufi (Judah 2008, 8), ose priret drejt sekularizmit (Malcolm 1998, 14).
Kombësia izraelite dhe serbe përcaktohet nga fetë e tyre përkatëse. Përkundër faktit se ka afërsisht 1.2 milion qytetarë arabë islamikë të Izraelit, kur përmendet feja e një izraeliti, mendimi i menjëhershëm është hebre. Për serbët, është anëtarësimi në Kishën Ortodokse Serbe. Qendra e jetës fetare hebraike është Mali i Tempullit në Jeruzalem dhe qendra e jetës fetare Serbe është Kosova, ku u themelua Kisha Ortodokse Serbe (Malcolm 1998, 13).
Ndërsa myslimanët kosovarë nuk i japin ndonjë rëndësi të veçantë fetare Kosovës, myslimanët palestinezë, në të vërtetë e gjithë bota islamike, e konsiderojnë Jeruzalemin si të shenjtë. Jo vetëm që Jeruzalemi është drejtimi drejt të cilit të gjithë myslimanëve u kërkohej të luteshin (para caktimit të Mekës si ikonë), por është gjithashtu vendndodhja e aluduar në Kuran kur Mohamedi po largohej nga toka në udhëtimin e tij për në qiell, pas vdekjes së tij. Pretendimi izraelit i së njëjtës zonë, biblikisht është vendi ku Abrahami vendosi Isakun të flijohej (Zan 22: 2), ku Jakobi ëndërroi shkallën në qiell (Zan 28:11), aty ku qëndronin tempujt e parë dhe të dytë, që mohohet në mënyrë rutinore nga zyrtarët palestinezë (Stalinsky 2004, np).
Siç mund të shihet, në fushën e rëndësisë fetare, është e qartë se konflikti palestinez është shumë më i diskutueshëm sesa çështja në Kosovë. Prandaj, kjo ka një ndikim të shtuar në përpjekjet për të negociuar një zgjidhje paqësore midis Izraelit dhe Autoritetit Palestinez. Në të vërtetë, çështja mbi Jeruzalemin është aq polarizuese saqë pak hebrenj izraelitë mund të mendojnë për ndarjen e qytetit në seksione hebraike dhe myslimane (Lustick 1993, 381) dhe ndërsa muslimanët kanë sovranitet de facto mbi vendet e shenjta islamike në Jeruzalem përmes Waqf (Karsh 2003, 147-148), palestinezët dëshirojnë sovranitetin e tillë de jure. Sidoqoftë, herën e fundit që myslimanët kishin sovranitet de jure mbi Jeruzalemin, hebrenjve iu mohua hyrja në vendet e tyre të shenjta në zonë. Prandaj, është e qartë se çështjet fetare në konfliktin palestinez tejkalojnë atë në konfliktin e Kosovës.
Demografia
Demografia e konfliktit në Kosovë nuk është në diskutim. Shqiptarët etnikë janë popullsia shumicë në Kosovë. Fitoret shtesë osmane në vitet 1600 çojnë që serbët të largohen nga Kosova, për t’u zëvendësuar nga shqiptarë të inkurajuar për të lëvizur në Kosovë nga Osmanët (Juda 208. 33). Ndërsa kjo kontestohet nga Malcolm, duke pretenduar se eksodi serb, megjithëse shquhet, nuk ishte i rëndësishëm dhe se popullsia tashmë kishte një zonë të madhe myslimane (1998, 140), rezultati mbetet që Kosova është kryesisht shqiptare dhe ka qenë për disa shekuj. Sidoqoftë, Serbia kishte bërë përpjekje për të ndryshuar demografinë përmes spastrimit etnik (Departamenti i Shtetit 1999, n.p.). Pavarësisht, përpjekjet serbe për të ndryshuar demografinë ishin të dënuara për të dështuar për faktin se pak serbë dëshirojnë të jetojnë në Kosovë (Malcolm 1998, 355).
Demografia palestinezo-izraelite është shumë më e diskutueshme. Ndërsa nuk ka dyshim për numrin e qytetarëve arabë islamikë në Izrael, ekziston dyshimi për identitetin hebre të qindra mijëra qytetarëve të fundit izraelitë nga Rusia, India dhe Etiopia (Rosenthal 2003, 133-134). Izraeli mbështetet në imigracionin që mbështet shumicën e popullsisë hebreje. Ndërkohë, popullsia jo-izraelite palestineze, 1.2 milion në Izrael dhe 4.1 milion në Bregun Perëndimor dhe Gaza (Chamie 2010, n.p.), janë gati ekuivalente me afërsisht 6 milion hebrenj që jetojnë në Izrael dhe Bregun Perëndimor. Për më tepër, shkalla palestineze e rritjes së popullsisë, përmes rritjes natyrore, tejkalon normën izraelite me një faktor prej një fëmije shtesë për çift (Chamie 2010, n.p.).
Prandaj, Izraeli nuk do të pranojë asnjë të drejtë kthimi të palestinezëve në Izraelin me vijë të gjelbër. Në të vërtetë, është kjo frikë, se arabët do të bëhen grupi shumicë i popullsisë, i cili nxit dëshirën aktuale izraelite për një zgjidhje me dy shtete (El-Samhouri 2006, 100). Për më tepër, ndërsa nuk ka asnjë dyshim në lidhje me prejardhjen arabe dhe islamike të palestinezëve, ka dyshim për numrin që kanë lindur në të vërtetë palestinezë pasi ekziston një besim se shumë ishin migrantë të tërhequr nga përmirësimi ekonomik në rajonin palestinez, nga 1880 e tutje, nga pjesë të tjera të Lindjes së Mesme (Gottheil 1973, 315).
Siç mund të shihet, ndryshimet demografike midis palëve të secilit konflikt kanë paralele të çuditshme. Si kosovarët dhe izraelitët dëshirojnë të mbajnë shumicën në atdheun e tyre përkatës ndërsa palestinezët po përpiqen të ndryshojnë demografinë përmes shtimit natyror dhe serbët janë përpjekur të bëjnë të njëjtën gjë me forcën e armëve. Në këtë rast mund të kuptohet se ky aspekt i kubeve është mjaft e barabartë.
Politika
Carter dhe Byrne tregojnë se institucionet e besueshme politike ndihmojnë në zgjidhjen e konflikteve dhe parandalojnë dhunën (2000, 48). Kur serbët u përpoqën të zhduknin ndikimin kosovar përmes një sistemi që te kujton aparteidin e Afrikës së Jugut, ku mësuesit kosovarë u pushuan nga pozicionet e tyre profesionale dhe u zëvendësuan me serbë dhe malazezë, mësuesit e shkarkuar filluan të jepnin mësim në vende private (Trix 2005, 326). Përfundimisht, afër 400 mijë nxënës fillorë, dhe të mesëm po merrnin pjesë në këtë sistem shkollor paralel, i cili financohej kryesisht nga një taksë personale e imponuar prej 3 përqind. Në vitin 1992, për të luftuar diskriminimin e qeverisë, një qeveri në hije u krijua nga kosovarët nga nje pale zgjedhje që nxorën Ibrahim Rugovën të zgjedhur president të republikës së vetëshpallur. Rugova deklaroi arsyen e përgjigjes jo të dhunshme, “Nuk ka zgjidhje tjetër përveç vetëkontrollit kur përballeni me terrorin” (Trix 2005, 322).
Sidoqoftë, palestinezët nuk kanë arritur të krijojnë institucione politike që sjellin besimin e popullit palestinez. Për më tepër, marrëdhënia jofunksionale midis dy partive kryesore politike, Hamas dhe Fatah, ka rezultuar në një ndarje pothuajse skizmatike të popullit palestinez, për të shkuar së bashku me ndarjen fizike të Gazës dhe Bregut Perëndimor (Bullock 2007, n.p.). Më në fund, dhuna e përdorur nga secili grup kundër tjetrit e delegjitimon më tej secilin në sytë e popullit palestinez.
Aspekti politik duket të jetë një diferencim i madh midis dy konflikteve pasi kosovarët zhvilluan një qeveri jozyrtare që ishte legjitime në sytë e kosovarëve ndërsa palestinezëve u mungon një gjë e tillë. Për më tepër, qeveria serbe duket të ishte autoritare në sytë e botës ndërsa qeveria izraelite, megjithëse është e njëanshme kundër përfshirjes aktive arabe islamike, është, megjithatë, demokratike.
Ekonomi
Ekonomikisht, Serbia ka dy herë Prodhimin e Brendshëm Bruto (PBB) për frymë të Kosovës, 5300,00 $ (Departamenti i Shtetit 2010A, n.p.) deri në 2700 $ (Departamenti i Shtetit 2010B, n.p.). Për më tepër, Kosova ka një shkallë të lartë të papunësisë dhe një nivel të lartë të varfërisë. Në fakt, Kosova është shteti më i varfër në Evropë. Për më tepër, ekonomia e Kosovës është mbështetur kryesisht nga pagesa të remitancave dhe ndihmë nga bashkësia ndërkombëtare (Shteti 2010B, n.p.). Sidoqoftë, përkundër PBB-së më të madhe të Serbisë, serbi tipik nuk ka dalë më mirë. Sorensen tregon se ekonomia serbe, e zhvilluar kundër sanksioneve ekonomike ndërkombëtare të vendosura gjatë konflikteve serbe me Bosnjën dhe Kosovën (2006, 322), pasuroi ata elementë kriminalë të aftë të përfitojnë nga tregtia e zezë.
Sidoqoftë, për serbin e zakonshëm, ndërsa sanksionet forcuan mbështetjen për Millosheviqin dhe rritën armiqësinë serbe ndaj kosovarëve (Sorensen 2006, 326); vetëm uli cilësinë e ulët të jetës më parë. Kosova, me një qeveri në hije, zhvilloi një ekonomi në hije ndërsa Serbia tërhoqi autonominë e Kosovës (Sorensen 2006, 334). Ndarja e ekonomive lejoi që Kosova të rrisë nivelin e kohezionit kombëtar midis kosovarëve, duke tjetërsuar edhe më shumë serbët që ende jetonin në Kosovë. Sidoqoftë, sanksionet kundër Serbisë dëmtojnë kosovarët e huaj që përpiqen të bëjnë pagesa të dërgesave pasi bankat nuk mund të përdoren për transferimin e fondeve. Akoma, ekonomia e Kosovës, mbetet më e dobëta nga të gjitha shtetet e ish-Jugosllavisë.
Ekonomia palestineze ishte e lidhur ngushtë me Izraelin para Intifadës 2000. Në atë kohë, shumë kompani izraelite përdorën fuqinë punëtore palestineze për ndërtim, bujqësi dhe punë shërbimi. Të ardhurat palestineze nga këto përpjekje ndihmuan në nxitjen e ekonomisë palestineze. Për më tepër, investimet ndërkombëtare në territoret palestineze ndihmuan në zhvillimin e shërbimeve të caktuara, të tilla si kazino në Jeriko që inkurajoi izraelitët të përdorin shërbimet palestineze brenda territoreve palestineze. Sidoqoftë, mosangazhimi ekonomik izraelit nga territoret palestineze, që nga viti 2000, ka bërë që ekonomia palestineze të bjerë (El-Samhouri 2006, 94), ndërsa mezi ndikon në ekonominë Izraelite. Për më tepër, kufizimet izraelite në qasjen palestineze në ekonominë globale parandalojnë që ekonomia palestineze të rritet pa ndihmën e Izraelit.
Ndryshimi i aspektit ekonomik është një ndryshim tjetër i rëndësishëm midis dy konflikteve pasi ekonomia palestineze duket të jetë plotësisht e varur nga bashkëpunimi izraelit, ndërsa ekonomia e Kosovës dhe Serbisë janë plotësisht të pavarura nga njëra-tjetra, përveç tregtisë vullnetare.
Psikokultura
Aspekti psikokulturor merret me atë se si i ushqejnë konfliktet përkatëse reagimet e ndërlidhura individuale dhe grupore ndaj historisë dhe simbolikës. “Dramat psikokulturore janë konflikte ndërmjet grupeve për pretendime konkurruese dhe dukshëm të pazgjidhshme që vijnë për të përfshirë elementët qendrorë të përvojës historike, identitetit bashkëkohor dhe dyshimeve dhe frikës së një grupi” (Ross 2001, 167). Një shembull klasik merret me humbjen e serbëve ortodoksë nga trupat myslimane osmane në betejën e Kosovës në 1389. Miti serb përshkruan se si komandanti serb, Princi Lazar, u vizitua nga një engjëll dhe ofroi ose një mbretëri tokësore ose një mbretëri qiellore. Llazari zgjodhi parajsën dhe Serbia humbi luftën (Malcolm 1998, 60-70).
Humbja nxiti aq shumë nacionalizmin serb sa që shpengimi i vetëm i mundshëm ishte rimarrja e Kosovës (Malcolm 1998, 70-80), gjë që serbët e bënë në 1912. Të humbasin përsëri Kosovën, për një armik mysliman, do të ishte peshë e rëndë për serbët. Sidoqoftë, kosovarët kishin episodet e përsëritura gjenocidale të kryera nga serbët si një forcë shtytëse në luftën e tyre për pavarësi. Sa i përket opinionit ndërkombëtar, gjenocidi tejkalon mitin dhe, përveç Kishës Ortodokse Serbe dhe Ruse, pakkush e mban mend ose kujdeset për Princin Lazar.
Në konfliktin palestinezo-izraelit, aspektet psikokulturore merren me fatkeqësi serioze nga të dy palët. Ndërsa ngjarjet mund të mos kenë ekuivalencë morale, secila palë pretendon viktimën më të madhe. Nga pala izraelite, 2000 plus vite persekutimi të hebrenjve për krime të pretenduara, duke filluar nga Zotvrasja, te kontrolli financiar i botës, kulmon me Holokaustin, krimet kundër njerëzimit nga ku rrjedh termi gjenocid. Për të mos u tejkaluar, palestinezët janë përpjekur të uzurpojnë terminologjinë e konflikteve të mëdha që përfshijnë krime shtesë kundër njerëzimit duke përfshirë spastrimin etnik në ish-Jugosllavi, Aparteidin e Afrikës së Jugut dhe Holokaustin në përpjekje për të marrë terrenin e lartë moral nga izraelitët gjithashtu duke marrë mantelin e viktimës së përjetshme.
Secili prej katër grupeve ka identitete të dallueshme kulturore, pavarësisht nga vërtetësia e incidenteve që krijojnë ato identitete. Për më tepër, secili grup ka një paraqitje për të qenë viktimë me nevojën për të vepruar me dhunë në mënyrë që të arrijë sigurinë e grupit të tyre të veçantë. Në këtë, faktorët psikokulturorë të përfshirë janë të barabartë nga të gjitha anët.
Përfundim
Siç tregohet duke krahasuar modelin gjashtë aspektesh të kubizmit social për dy konflikte të ndara, konflikti serb / kosovar ndan disa tipare me konfliktin izraelit / palestinez. Sidoqoftë, duket se problemet me të cilat përballen ata të cilëve u është besuar zgjidhja e konfliktit Palestinez / Izraelit janë me një ashpërsi më të madhe sesa shihen në konfliktin Serb / Kosovar. Në fakt, çështjet në konfliktin Palestinez / Izraelit i ngjajnë më shumë konfliktit në Irlandën e Veriut (Carter dhe Byrne 2000, 57) sesa konflikti në Kosovë. Pamundësia e palestinezëve për t’u bashkuar, politikisht, është ndoshta çështja kryesore e pangjashmërisë me kosovarët.
Nga pala izraelite, ata nuk kanë kryer krime lufte në të njëjtën shkallë të neveritshme siç ishin kryer nga serbët. Në vitin 1998, presidenti serb, Slobodan Millosheviç, informoi Komandantin Suprem të Aleatëve të NATO-s se Serbia do të merrej me kosovarët ashtu siç kishin bërë 55 vjet më parë – “Ne i vramë të gjithë” (Lieberman 2006, 324). Duke pasur këtë në mendje, NATO nuk kishte zgjidhje tjetër përveç se të bombardonte Serbinë për ta nënshtruar dhe të instalonte një forcë paqeruajtëse për të mbrojtur Kosovën. Asnjë kusht i tillë nuk ka ndodhur në konfliktin Palestinez / Izraelit për të garantuar një ndërhyrje të tillë ndërkombëtare, pavarësisht se Palestinezët dhe mbështetësit e tyre po zhvillojnë një fushatë propagandistike duke u përpjekur të bindin botën se Izraelitët janë më keq se Serbët, Afrikano-Jugorët e Bardhë dhe Nazistët. Përpos “predikimit në kor”, fushata propagandistike palestineze ka pasur pak efekt në zgjidhjen e konfliktit.
Nga gjashtë aspektet e kubizmit social, duket se vetëm tre; historike, demografike dhe psikokulturore, shfaqin një shkallë të madhe të ngjashmërisë midis konflikteve të Kosovës dhe Palestinës, ndërsa tre aspektet e tjera; feja, politika dhe ekonomia, kanë pak gjëra të përbashkëta. Duke qenë kështu, nëse palestinezët nuk janë të gatshëm të ndjekin rrugën e bashkimit jo të dhunshme që ndoqën kosovarët para vitit 1997, ku opinioni publik nuk kishte zgjidhje tjetër përveç se të mbështeste ambiciet kosovare dhe ku Izraelit nuk do t’i mbetet tjetër veçse të korrigjojë situatën ekonomike, nuk do të ketë zgjidhje të ngjashme me Kosovën për konfliktin palestinez.
28 Nëntor 2010 – Marrë nga Nacionale
