– Sipas rrëfimit të Eduart Sulës që i mbetën mes dallgëve të Sibilës së zezë gruaja, djali i vogël, vëllai dhe djali i xhaxhait..
Nga arkivi i gazetarit
Ulur në një ballkon lokali që zgjatet mbi det, fytyrëndriçuar nga shpata rrezesh dielli në perëndim, në shoqëri të Shpëtimit, Eqremit dhe Eduartit, gjerbim kafenë e ngrohtë servirur nga Lenci. Një çast i bukur meditimi dhe çlodhjeje. Eduart Sula më përmend Ostrenin e Vogël dhe të dy, pa u “marrë leje” të pranishmëve ngjitemi në atë kodër të bukur me shtëpi në dy pode, tipike gollobordase, zbresim poshtë për të pirë ujë të pastër gurre, ujë që i jep gjelbërim luginës deri në Tuçep e Lladamericë, madje edhe tej kufirit shtetëror, ujë që jep edhe dritë nëpërmjet hidrocentralit të Tuçepit, takohemi me Fitim Sulën dhe Duro Ibrahimin, skulptorë dhe piktorë të njohur në Dibër…
Dhe ndërsa biseda jonë, tashmë përballë diktofonit, ecte për t’u ndalur në punën dhe biznesin e Eduartit në Saranti, fshatin e bukur piktoresk në bregdetin e krahinës së Thivas të Greqisë, në mes na futet një ngjarje që do të më lindte dhembje e do të mi mbushte sytë me lot.
Nuk e kisha jetuar pranë e pranë tragjedinë e 28 marsit 1997. Nuk isha në Shqipëri, isha në një ishull të Greqisë fare pranë Athinës, në Salaminë ku lajmet nga Shqipëria vinin të komentuara nga gazetarë pamorë grekë që ato ditë të kobshme mbulonin tërë jugun e Shqipërisë, krismat dhe gjëmimet e të gjitha llojeve të armëve, tragjedinë kombëtare shqiptare. Gazetat e pakta shqiptare asokohe ishin të ndaluara të dilnin në tregun e Tiranës e jo më të vinin në Greqi. BBC dhe VOA, të vetmet që kishin zë deri tek ne, ato ditë nuk thanë thuajse asgjë për tragjedinë e 28 marsit…
Më vonë do të lexoja për ngjarjen, por në kujtesë gjithçka do të kalonte si një “udhëtim në mjegull”…
Kur Eduarti u fut thellë ngjarjes nuk guxova ta ndërpres. E lash të flasë i ngushur mes kujtimesh e lotësh. Dhe, ndërsa ai fliste unë herë e dëgjoja e herë fluturoja kujtimesh të dhembshme të marsit 1996, të një viti më parë, të atij marsi që Otrantoja kishte marrë tridhjetë djem dibranë varri i të cilëve u bë deti i zi. I bashkova të dy dhembjet dhe u ngusha në një rrëke lotësh. I përjetova atë ditë. Po i përjetoj edhe sot tek zbardh në letër tregimin e gjallë nga një i mbijetuar i tragjedisë që ndodhi njëzet vjet të shkuara.
Lexuesin do ta ftoja që, nëse e ka detin pranë, të këpusë një lule të freskët e ta hedhë mbi ujë në kujtim të të gjithë atyre që humbën jetën mes ujërave të zeza të kohës sonë. Dhe në qoftë se nuk e ka detin pranë të ngjitet në një kodër dhe të ulë për disa sekonda kokën në shenjë kujtimi për të gjithë ata që humbën jetën, jo vetëm deteve por edhe maleve të emigracionit shqiptar në kohëkalimin midis dy shekujve…
* * *
Më thatë se jeni nga Ostreni i Vogël në malet e bukura të Gollobordës. Ç’farë të kujton Ostreni ?
Unë jam me origjinë nga Ostreni i Vogël. Jam lindur e rritur në Patos të Fierit. Shpesh herë babai dhe nëna na çonte në Ostren për pushimet e dimrit apo për ato të beharit, na çonte më shumë për tu njohur me vendlindjen e babait, një vend i bukur, vend i mirë, sidomos në ato vite, një vend i begatë…
Sa vjeç je ?
– Tridhjetë e gjashtë.
Kur ka ikur familja juaj nga Ostreni ?
– Babai im ka ikur në vitin 1955. Ka ikur si murator, zanat i të gjithë gollobordasve. U vendos në Fier, në Patos. I dhanë një shtëpi dhe punonte në ndërtim bashkë me mamanë. Kaluan vitet, në vitin 1966 lindi vëllai i madh, Fiqiriu. Në vitin 1970 linda unë. Ngelem në ato vite në Patos dhe vazhdojmë edhe sot e kësaj dite në atë vend.
Si vazhdoi jeta juaj nga Patosi e deri në Saranti ?
– Unë mbarova shkollën tetëvjeçare në Patos. Merresha me sport, me futboll me ekipin e para të rinjve të Patosit. E doja futbollin. U stërvita fort, me lodhje të mëdha, kapa normat dhe shkova në shkollën e futbollit “Loro Boriçi”. Pesë vjet i kalova në mjeshtërinë sportive. Në të njëjtën kohë vëllait tim, pasi mbaroi shkollën e mesme të naftës në Patos, i doli e drejta për studime të larta në Tiranë dhe mbaroi studimet për inxhinieri nafte. Mbaruam në të njëjtën kohë unë shkollën e mjeshtërisë sportive kurse ai fakultetin e inxhinierisë së naftës. Mbaruam në vitin 1989.
Erdhi viti 1990-1991. Shqipëria hyri në rrugën e ndryshimeve. Si e përjetuat dhe çfarë rruge morët ?
– Si të gjithë të rinjtë e atyre viteve edhe unë mendoja për diçka më tepër, për liri më tepër. Ideja dhe mendimi më çonte tek emigrimi. Unë, me disa shokë, në shkurt të vitit 1991, morëm rrugën e kurbetit. Katër ditë udhëtuam në këmbë dhe erdhëm në Greqi
Ku u vendoset fillimisht ?
– Në fillim isha në Athinë. Ndeja tre-katër muaj. Por duke parë se gjithçka ishte e zymtë, nuk mund të përballohej, u shpërngula dhe erdha në periferi të Athinës, në bregdetin e Thivës, në Saranti. U njoha me një grek vendas dhe fillova punën në lokalin e tij. Duke punuar, duke përvetësuar edhe gjuhën, zakonet, u bëmë pothuajse njerëz të këtij vendi edhe ne.
Sa vjet ndeje këtu ?
– Këtu ndeja nga viti 1991 deri në vitin 1996
Më pas ?
– Më pas u ktheva në Shqipëri. Thashë të krijonim variantet dhe të punonim në Shqipëri, në vendin tonë. Vajtën 5-6 vjet larg, nuk na mbante më kurbeti. Të rinj ishim. Në vitin 1994 u martova. Martesa pati një djalë. U kthyem në Shqipëri për të punuar e jetuar atje… ( tund kokën mendueshëm dhe sytë ia mbërthen detit, diellit në perëndim )
…Nëntëdhjeteshtata na i prishi të gjitha planet, të gjitha ëndrrat. Filluan trazirat. Humbëm shumë lekë nëpër firma. Jeta u bë shumë e rëndë. Nuk mund të jetonim më prapë aty. Nuk na mbante dot më vendi. Na lindi ideja të largoheshim, të iknim prapë, bashkë me familjen, me gruan dhe me djalin. Të shpërnguleshim, të iknim diku në një shtet që mund ta quanim një çikë më evropian, më të lirë. Në Greqi emigrimi ishte më i mbledhur, më i kontrolluar, më i vështirë, kishte racizëm dhe ksenofobi më shumë se sa në vendet e tjera të Evropës.
E vendosëm të iknim në Itali edhe për shkak të asaj gjendjeje që u krijua me krismat, hasmëritë, vrasjet, dhunimet e ndryshme që shfaqeshin kudo gjatë janarit, shkurtit, marsit. Vendosëm të iknim në Itali me anije, me skaf me çfarë të mundnim. Këtë mënyrë e gjetëm nëpërmjet një anijeje në Vlorë, më 28 mars 1997, bashkë me familjen time, me djalin e xhaxhait 17 vjeç, me vëllanë tim Fiqiriun. Ai nuk donte të shpërngulej, donte të më shoqëronte deri në Itali dhe të kthehej prapë, por s’ishte e shkruar të ndodhte ajo…
Erdhi kjo, anija e zezë siç i thonë dhe na mori. Ishim gjithsej 105 veta në anije. Jemi nisur nga moli i Vlorës drejt Italisë nga ora tre e gjysmë – katër, mbas dite. Pothuajse të gjithë njerëzit ishin me familje, me fëmijë, njerëz që donin tu largoheshin trazirave, zhurmës së madhe që kishte kapur Shqipërinë në ato ditë…
Duke ecur në det, pas dy orësh na shfaqet një anije e madhe italiane e cila ishte brenda ujërave shqiptare, mbrapa Sazanit dhe po na shoqëronte. Na bënte sinjale që ne nuk i kuptonim nëse duhet të ndalonim apo jo. Deri në këtë moment ata ishin shumë paqësorë. Po ashtu edhe ne duke ngritur flamurin e bardhë, duke nxjerrë e treguar fëmijët në bord. Në një moment na lë kjo anije dhe shikojmë që drejt nesh po vinte një anije, nga ujërat italiane drejt ujërave tona. Kjo ishte anija ushtarake “Sibila”.
Ajo na merr nën patronazh për të na shoqëruar. Kjo na mori në një mënyrë shumë agresive. Na priste rrugën, flisnin në megafon në gjuhën e tyre, italisht. Nuk e di se çfarë flisnin dhe thoshin. Ne, gjithnjë me atë idenë që të shkonim drejt Italisë dhe atje do t’i nënshtroheshim ligjeve e rregullave që ka ai shtet. Nuk e di se kush e drejtonte anijen tonë por ne ecnim drejt Italisë duke iu shmangur shpesh herë edhe goditjes së anijes se na dilte përpara duke bërë zik-zake nëpër det….
…Rreth orës shtatë, shtatë pa një çerek, isha jashtë bashkë me gruan dhe disa miq të tjerë në bord. Fëmijët dhe gratë ne i futëm tek dhomat e poshtme të anijes që të jenë ngrohtë. Në këtë moment del një shoku im dhe më thotë “të lutem, më ka zënë deti, futu bashkë me gruan tek dhomat ku rrinë fëmijët dhe gratë dhe më nxirr një çikë gruan jashtë se unë nuk mundem”. Në këtë moment futem bashkë me gruan. Poshtë kisha edhe djalin që flinte gjumë bashkë me djalin e xhaxhait kurse sipër në kuvertë ishte vëllai.
Po zbrisnim shkallët dhe gruaja vajti direkt për të marrë gruan e shokut tim për ta nxjerrë jashtë. Në këtë moment dëgjoj një goditje të fuqishme, një tronditje të madhe. Kthej kokën nga dera për të dalë lart sipër shkallëve… Punë sekondash… Shikoj një rrymë të madhe uji që na goditi. E kisha kapur gruan prej dore por rryma ma merr nga dora dhe e përplas brenda në dhomë. Për dy-tre sekonda çdo gjë mbyllet në errësirë, mbytet në ujë…
…Isha kapur pas hekurave të shkallëve. Nuk e shkëputa dorën. Duke mbajtur frymë, duke u munduar, duke dhënë shpirt, si i thonë shqip, u mundova, u përpoqa dhe gjeta derën për të dalë. Kur dal jashtë shikoj se çdo gjë ishte mbytur. U ndodha në sipërfaqe të detit, midis dallgëve të ftohta të dimrit. Shoh se çdo gjë ishte e përpirë nga dallgët. Kishte ngelur një pjesë e anijes akoma në sipërfaqe, e përmbysur, anije që nga çasti në çast shkonte drejt fundosjes. Përmbledh forcat dhe hidhem në not duke bërtitur, duke dëgjuar klithmat tmerruese të njerëzve, thirrjet e emrave të njerëzve të tyre të dashur. Dal në sipërfaqe me mendjen se gruaja, djali, vëllai dhe njerëzit e tjerë mbetën aty brenda.
Thërrisja vëllanë pa marrë asnjë përgjigje. E mblodha veten, përmblodha forcat, notova për të kaluar vorbullën e mbytjes së anijes, vorbull e cila mori me vete shumë njerëz, përveç atyre që ishin brenda dhomave. Duke notuar, kishte shumë dallgë, kishte tetë ballë det, duke notuar, duke hapur njerëzit e mbytur me duar. Shikoja njerëzit e mbytur midis dallgëve dhe njerëzit e gjallë duke klithur e thirrur të dashurit e tyre, gra, vajza, djem të rinj. Ajo anije kishte 25 fëmijë nga mosha tre muajsh deri në dy vjeç. Të gjithë nënat ishin nëna të reja, me fëmijën e parë.
Notonim me shpresë të ndonjë ndihme. Ishim në Kanalin e Otrantos, sapo kishim kaluar ujërat tona, ishim në ujërat ndërkombëtare. Pashë shumë njerëz që notonin, pashë edhe tre djem që ishin kapur në një nga fuçitë që mbajnë anijet. Dallgët e çonin fuçinë në anë të kundërt me anijen që na goditi. Pas çdo dallge shikonim vetëm drita se ishte natë, errësirë. Shikonim dhe u drejtoheshim me not dritave. Ata ishin dritat e anijes që na goditi e cila pasi na mbyti nuk qëndroi por iku. Notonim me shpresë se mund të shpëtojmë. Kur po ndienim se forcat po na binin, forcat fizike, shpirtërore, biologjike, po mbaronin të gjitha, në atë moment kthehet anija, pas afro një ore, dhe nxjerr dy varka, nga ato varkat e mëdha të ndihmës së shpejtë.
Varkat nuk i dërgon për të mbledhur njerëzit rreth e qark që thërrisnin e bërtisnin për ndihmë por i mban të lidhura pas trupit të anijes. Na thërrisnin “hajdeni këtu”. Si mund të vinte një njeri i mbytur, i shkatërruar fizikisht e moralisht, deri atje? Hidhnin edhe salvaxhente, nga ato shpëtueset. I hidhnin në krahun e kundërt nga shkonte dallga. Ato në vend të afroheshin tek ne largoheshin prej nesh, humbnin në errësirë e detit. I hidhnin vetëm sa për sy e faqe. Kush arriti deri tek varkat ishte me fat…
Kur arritëm, ushtarët e asaj anijeje, ata që kryenin detyrimin ushtarak u munduan jashtëzakonisht shumë për të na ndihmuar, për të na ngjitur në anije. Rrëzuan disa rrjeta litarësh që të hipnim sipër në anije sepse ishte anije fregatë e madhe.
Kur ngjitem në bordin e anijes, me atë ndjenjën e asaj që ndodhi, fillova të shaja në italisht duke u thënë kriminelë, na vratë fëmijët dhe gratë. Në këtë moment hidhet një që më vonë e mora vesh se ishte kapiteni i anijes dhe na thotë “kriminelë jeni ju dhe jeni të arrestuar”. Në këtë moment, dikush nga marinarët i kundërvihet kapitenit dhe i thotë “Çfarë kriminelësh janë këta kur në anije gra e fëmijë kishte”? Kapiteni e përzuri me të bërtitura. U mblodhëm dhe nga koha e gjatë që u ndodhëm në det, në mes dallgëve dhe ujit të ftohtë të marsit më ra të fikët…
Kur erdha në vete mora vesh se na kishin ndarë në dy dhoma duke na dhënë ndihmën e shpejtë. Shpresë kisha se mos vëllai im kishte shpëtuar. Duke njohur edhe fizikun e tij, të rrahur me punën e me detin, mendoja se do të kishte shpëtuar. Ishte e kotë. E kërkova në dhomën tjetër se në dhomën ku isha unë ai nuk ishte. Iu shmanga marinarëve që ishin aty dhe shkova tek dhoma tjetër. Edhe në atë dhomë nuk gjeta njeri. Gjeta vetëm atë shokun që mu lut për të nxjerrë gruan nga dhoma. E pyeta dhe ai më tha “Mos kërko se të gjithë janë poshtë, në det, janë të mbytur”. Atëherë e s’takova trurin. Çdo gjë kishte mbaruar. Prisnim që edhe vetë ne, nga mënyra e të sjellit dhe trajtimin që na bënte kapiteni bashkë me tre katër të tjerë rreth tij, nuk e di se çfarë ishin oficerë apo nënoficerë të pësonim të njëjtën gjë. Sjellja e tyre ishte e tillë që edhe ne duhet të ekzekutoheshim për të humbur gjurmët e krimit të tyre.
Pas afro një gjysmë ore, nuk mund ta llogaris mirë kohën, na thërret kapiteni, na zgjedh nja katërmbëdhjetë djem të rinj, na merr nga anija dhe na fut në një skaf nga ato të guardia di financia që kontrollojnë detin. Brenda ishin katër ushtarakë, dy nga të cilët ishin me automatikë, kurse dy të tjerët, njeri fliste me radio dhe tjetri ngiste skafin. Na bënë një udhëtim shumë shumë të dyshimtë. Udhëtuam një orë, një orë e gjysmë, kohë e cila po të ishte për të na çuar në Brindisi ishte më se e mjaftueshme. Ata duhet të na çonin për një gjysmë ore, e shumta. Gjatë udhëtimit na kërcënonin duke na thirrur e bërtitur “Mos lëvizni ! Do t’ju godasim”. Flisnin me qendrën me radio dhe pyesnin se çfarë do të bëjnë me ne. Nga ana e tjetër e radios thoshin të vazhdonin rrugën. Në një moment, pas një bisede në radio skafi bëri një kthesë dhe na çoi drejt Brindisit. Siç mësuam më vonë, ishte fati ynë që dikush kishte marrë në telefon një nga këta ushtarët dhe ishte lidhur me dikë në tokë dhe pasi ishte marrë vesh gjithçka nuk u bë asgjësimi ynë.
Kur zbritëm na prisnin shumë gazetarë, njerëz të medies nga e gjithë bota. Pas kësaj njohjeje botërisht të tragjedisë trajtimi ynë filloi më ndryshe por vetëm në atë moment. Pas një jave trajtimi filloi në të njëjtën ide siç e kishin në fillim kur na goditën duke na thënë se ju ishit një anije me kriminelë, e mbushur me armë dhe që kishit ardhur për të bërë terror në Itali. E çfarë terrori mund të bënim ne duke i dërguar Italisë fëmijë ? Po i çonim fëmijë Italisë, nuk po i çonim armë dhe kriminelë. Edhe prokurori i Brindisit tha që mua më kanë thënë se ju keni qenë një anije me kriminelë, me armë dhe të tjera. Arma më e madhe atje ishte biberoni i fëmijës, arma më e fuqishme që mund të përdorej kundër Italisë ishin biberonët që u gjendën më mbrapa në anije…
Pastaj na futën në një kazermë që kishin qenë dikur policët italianë, aty na strehuan na dhanë ndihmën e shpejtë mjekësore. Ata të hetuesisë na merrnin shenjat e gishtave sikur ne të ishim banda më e madhe që mund të ekzistonte. Nejse ato ishin gjërat formale që ata bënin si shtet.
Më mbrapa erdhi ambasadori jonë në ato vite Pandeli Pasko i cili, për mendimin tim u mundua jashtëzakonisht shumë, pavarësisht nga forca që kishte si ambasador. Në atë kohë shteti ynë ishte inekzistent, një shtet siç ma tha një gazetar anglez duke na marrë në intervistë:
“E di si është puna or mik. Po të kishte ndodhur jo me kaq por me një shtetas të vetëm anglez Italia në këtë moment do të ndahej përgjysmë, por ju jeni shqiptarë“.
Kaq fjalë tha edhe iku. Më dha të kuptoj që ne jemi kot. Në ato çaste ne ishim popull kot që kushdo mund të dilte, kushdo: italian qoftë, grek qoftë, siç edhe e kanë bërë, të vriste, të priste, të bënte çfarë të donte me këdo shqiptar. Bile, mund të them, edhe presidentin mund ta trajtonte si një njeri pa identitet fare.
Kërkesa jonë më mbrapa ishte thjesht nxjerrja e anijes dhe nxjerrja e të vërtetës. Për të nxjerrë të vërtetën duhet të nxirrej anija nga fundi i detit. Deri në ato vite nuk kishte dalë një anije e tillë nga 850 metro thellësi ku kishte rënë ajo.
Në këtë kohë na u ofruan, mua personalisht por edhe të tjerëve shuma parash që kjo çështje të mbyllej, të lihej ashtu siç ishte. Kjo do të thoshte që ata njerëz që u mbytën të liheshin në fund të detit. Gjithë kjo tragjedi të kalohej në heshtje dhe ne të gëzonim ato pare që na jepte Italia. Këto unë i refuzova ashtu siç i refuzuan të gjithë me radhë. Kërkuam që këto para të hidhen në nxjerrjen e të vërtetës. Dhe nxjerrja e së vërtetës bëhej me mënyrën e vetme, nxjerrjen e anijes nga fundi i detit. Pse? Se ata thoshin se atje ka armë, kurse ne thoshim që atje ka vetëm fëmijë dhe bebilina e biberonë që i jepet një fëmije, ushqime për fëmijë dhe asgjë tjetër më shumë, mor as edhe një thikë po të them, një thikë që mund të thoshe se e kisha marrë për të qëruar një mollë. Pse ? Se ashtu u nisëm. Ishim të gjithë familjarë, u nisëm për një qëllim, për të jetuar sa më të lirë, sa më të qetë. Nuk u nisëm për të bërë terror.
Me kalimin e kohës, me gjyqet, morëm një avokat, më pas morëm një tjetër, u ndërruan avokatët. Pastaj u turrën avokatët dhe politikanët, çdo gjë përreth ashtu siç edhe na dukej por edhe tetëdhjetë për qind ishte e vërtetë, që të gjithë u turrën për të zhvatur diçka nga kjo ngjarje, nga kjo fatkeqësi që njerëzit, asnjë, as politikan i vendit tonë, as…si mund ta them, përveç miqve dhe shokëve tanë, njerëzit tanë që erdhën me gjithë mend nga ana njerëzore për të na përkrahur, asnjë person tjetër juridik si mund ta themi, nuk erdhi për të na përkrahur. Të gjithë erdhën për interesat e tyre. Vjen presidenti i Shqipërisë në ato vite Rexhep Mejdani, se më vonë u nxor anija, dhe do të bëhej njohja e viktimave dhe e sendeve të tyre. Aty ishim mbledhur të gjithë ne që shpëtuam, të afërmit e atyre. Vjen Mejdani dhe thotë që të mos flasim keq për Italinë se Italia ne po na mban me bukë. Çdo të thotë kjo? Pse duhet të vdesin 81 vetë që të ushqehen të tjerët? Iu drejtova me një pyetje të thjeshtë zotit Mejdani të rrethuar nga bodigardët e vet:
“Atëherë fëmija im, këta 81 vetë që u mbytën sipas jush qenkan baras me një vapor miell që solli Italia në Shqipëri? Janë fëmijë të një qytetari të thjeshtë, të një shqiptari të thjeshtë kurse fëmija jot, që është fëmijë presidenti duhet të kapi dy vaporë patjetër. Atëherë pse nuk e jep ti fëmijën tënd në këmbim të dy vaporëve me miell që të ushqehen shqiptarët?”
Aty u krijua një konfuzion. Ne ishim edhe të irrituar…
Nejse, iku ajo punë. Nuk shikonim asnjë interesim nga shteti ynë. Më pas çdo gjë u bë me mundësitë tona, me miqtë, shokët tanë që kishim. Kapëm ndonjë avokat në të cilët ne nuk kishim edhe fort besim. Pse? Si mund që një italian të gjykojë veten e vet. Jo italian por kushdo, një njeri të gjykojë veten e vet? Nuk mund ta gjykojë drejtësisht. Kështu që nga mosnjohja dhe mos përkrahja u detyruam të merrnim avokatë italianë dhe siç edhe sot e kësaj dite akoma, kur kanë kaluar dhjetë vjet, dhe ngjarja ka ngelur po ashtu: Me kapitenin e anijes të lirë duke bredhur me limuzinën e vet, vilave të veta, me fëmijët e vet vikendeve dhe duke shijuar jetën e tij private. Dhe ne duke menduar akoma se 24 persona nga ata që u mbytën nuk u gjendën. Dhe duke menduar akoma se ku do të jenë vallë këta njerëz që nuk u gjenden.
Nga familja juaj kush u gjend ?
Gruaja, djali dhe djali i xhaxhait tim, u gjendën, kurse vëllai nuk u gjend se ai ishte lart në bord. Të gjithë ata që humbën ishin ata të bordit që qëndronin në anije sipër. Vëllai im dhe 23 të tjerë nuk u gjendën. Ata u shpallën të humbur….
Më vonë, me një dekret të parlamentit, nga një luftë e madhe edhe nga ana jonë, edhe nga opinioni, edhe nga shtypi e media. E vetmja ndihmesë nga ana e medies ka qenë gazeta Republika. Ata na kanë përkrahur në çdo ambient, në çdo përvjetor duke e kujtuar këtë ngjarje dhe duke e nxitur shtetin tonë që të dali e vërteta në radhë të parë, të merren masa për ata që e bënë këtë tragjedi. Kush e organizoi këtë vrasje?
Vëllai a kishte fëmijë ?
Jo, nuk ishte i martuar. Më i madh se unë ishte por nuk ishte martuar. Ishte inxhinier në naftë. Punonte bashkë me një shok të tij i cili ishte bashkë me të në anije.
Në Itali sa kohë ndenjët?
Në Itali, nga momenti që ndodhi tragjedia unë ndeja afro një muaj. Nuk mund të rrija dot më aty. Doja të ikja patjetër por nuk na lejonin sepse nuk kishim dokumente, pasaportat e gjithçka na kishin humbur në det. Ishim edhe të survejuar. Çdo hap yni kontrollohej nga policia italiane. Kudo që shkonim, bile më ka thënë një fjalë avokatja, që më mbushi me dyshime. Më tha që për çdo lëvizje duhet të më njoftosh mua ose prokurorinë e Brindizit, përndryshe do të kesh pasoja. Përse duhet të kisha pasoja? Pak vranë ata, donin të vrisnin akoma?. Donin të na eliminonin edhe neve një nga një dhe mos hapej çështja? Ata akoma ishin me idenë që ajo ishte anije me kriminelë nuk ishte anije me njerëz paqësorë.
Nga Italia ku shkove ?
I vetmi mendim ishte të kthehesha në shtëpi. Kisha lënë dy prindërit e mi, dy pleq të vetëm të cilët e morën vesh tragjedinë nëpërmjet televizionit. Ata më luteshin të kthehesha menjëherë. Në të vërtetë desha të shkëputesha fare. Për mua në atë gjendje që isha nuk ekzistonte as Shqipëri, as botë. Nuk doja të dija se kam vend a s’kam dhe se nga jam. Doja të zhdukesha përfundimisht, të ikja diku ku të mos më njihte njeri, të mos…
Por, disa miq që mu ndodhën pranë, më mblodhën si i thonë, dhe u detyrova të kthehesha prapë. Ika nga Italia me një avion ushtarak. Në këtë kohë lidhej një marrëveshje për atë misionin e famshëm “Alba” që do të vinte në Shqipëri, gjasme do na rregullonin italianët ne, do të na rregullonte bota. Po nuk u rregulluam vetë ne nuk na rregullon njeri në botë or burrë. Po hajde, ashtu i bënin politikanët tanë punët. E mendova ikjen edhe nëpërmjet ambasadorit, Pandeliut, i cili më afroi me ata ushtarakët edhe mua. Ai vetë më shoqëroi deri në Tiranë. Aty me xhipin e tyre të ushtrisë më ka shoqëruar deri në shtëpinë time me tre njerëzit e vet.
Vajta në shtëpi (loton)…
Ua tregova ngjarjen njerëzve të mi ashtu siç ishte. Ata thoshin jo ka shpëtuar ky, jo ka shpëtuar ai. Në të vërtetë asnjeri nuk kishte shpëtuar përveç meje nga fisi im dhe familja ime. Kështu edhe ata e ndanë mendjen.. Ai çast ka qenë shumë i vështirë për mua dhe prindërit e mi…
Pastaj, më vonë, u detyrova të shkoj prapë në Itali. Krijuam një shoqatë, “Shoqata e 28 marsit” e cila filloi të organizojë dhe të punojë për të nxjerrë në pah këtë ngjarje, për të sensibilizuar opinionin për ngjarjen, për tu thënë se ndodhi kjo tragjedi dhe mos u gënjeni nga fjalët. Anija doli në sipërfaqe pas tetë muajsh. Trupat e pajetë erdhën në Shqipëri. I varrosëm në vendin tonë, me një ceremoni madhështore që e bëri vetë populli shqiptar. Se e ndjenin prandaj edhe e bënë. Ajo ishte një nga tragjeditë më të mëdha që populli ynë nuk e kish jetuar aq ashiqare, duke të të vrarë për hiç gjë.
Kam shkuar disa herë në Itali, më dhanë edhe soxhornon, edhe atë të survejuar dhe të specifikuar për probleme të drejtësisë, duke u paraqitur herë pas here në degët e policisë italiane. Për mua pak rëndësi kishte më emigrimi, ndenjja atje. E vetmja rëndësi e atij dokumenti ishte që unë të shkoja e të denoncoja ngjarjen tragjike në proceset e pafund gjyqësore që bëheshin për ngjarjen.
Kjo vazhdoi deri në një far kohe kur pastaj, jo u lodha, po u zhgënjeva dhe besova tek ajo që peshku i madh e ha të voglin. Se pas kaq viteve mund të them se asnjë, asnjë, asnjë politikan i atyre viteve nuk merrte mundimin të merrej me këtë tragjedi. Kështu që ishte e kotë. Sa mund të luftoja unë kundra një shteti? Lufta ime ishte si një pikë ujë në mes të detit, ishte gjë e kotë. Edhe jeta po më merrte shumë teposhtë…
Kështu u detyrova të shkëputesha. Në vitin 2000 u ktheva prapë këtu në Greqi. Krijova familje të re, jetë të re. Jam martuar dhe shyqyr zotit tani kam tre fëmijë. Jeta ime pothuajse ka ndryshuar një çikë: Jo një çikë por shumë. Edhe jeta e prindërve të mi, pavarësisht se ata janë më të shkatërruar dhe të brengosur nga kjo tragjedi dhe nuk mund të ndryshojë kollaj. Po ajo, si i thonë, fëmijët e mi në sytë e tyre, sikur u sjell një çikë më shumë lumturi. Vazhdoj të jetoj këtu në Greqi me familjen time, i qetësuar.
Kur e ke filluar punën në këtë lokal të bukur buzë detit?
Lokali e ka emrin Faros. Është psarotaverna Faros në një bregdet të Thivës që quhet Saranti, fshat me pak banorë vendas por me shumë shtëpi që muajt e beharit mbushen me turistë. Ka njerëz që vijnë dhe e frekuentojnë këtë plazh. Punoj në këtë restorant. Jam bashkëpronar me një grek. Punojmë të dy këtu. Në marrëdhënie me lokalin pothuajse i gjithë personeli është nga vendi im, nga Shqipëria. Në muajt e beharit punojnë deri në shtatë vetë, që janë shqiptarë. Dy-tre janë bullgarë, grekë. Gjatë dimrit kam vetëm dy veta në shërbim, një djalë, Lencin edhe një grua që e kemi në kuzhinë, e cila jeton këtu me burrin dhe familjen. I shoqi është peshkatar. Kalojmë mirë. Mundohemi të punojmë sa më mirë duke i plotësuar klientelës të gjitha kushtet. Kuptohet edhe në favor të biznesit tonë.
Ju faleminderit, me suksese dhe përshëndetje babait dhe nënës.
Faleminderit juve!
Nga Abdurahim Ashiku, gazetar në Athinë
Shënim: Eduart Sula tani ndodhet në Tiranë…
