Shtëpia e Bardhë po pret një samit tjetër mbi Ballkanin – ndërsa nuk arrin të zbatojë modelin e saj më premtues për zgjidhjen e konfliktit.
Eduard P. Joseph, Foreign Policy
Shtëpia e Bardhë po pret liderët e Serbisë dhe Kosovës këtë javë për atë që quhet si një negociatë e madhe. Sidoqoftë, rezultati ka të ngjarë të jetë i varfër. Edhe nëse administrata Trump arrin të ndërmjetësojë një marrëveshje mbi investimet e ndërsjella dhe bashkëpunimin ekonomik, barra e rëndë e bindjes së Serbisë për të normalizuar marrëdhëniet me ish-provincën e saj të larguar në mënyrë të hidhur i lihet BE-së. Negociatat aktuale janë në thelb janë të pozicionuara: Serbia pretendon të angazhohet seriozisht, ndërsa Kosova pretendon të ketë një rrugë drejt njohjes. Rritja shumë e nevojshme ekonomike, nëse vjen, nuk do ta ndryshojë atë.
Pa një korrigjim të kursit, bisedimet në fund të fundit do t’i nënshtrohen të njëjtës pyetje për të “kompensuar” Beogradin për humbjen e Kosovës, që çoi në planin destabilizues për shkëmbim territoresh, të mbështetur nga administrata deri vitin e kaluar. Për fat të mirë, një qasje krejtësisht e re është në dispozicion, e frymëzuar nga përparimi i fundit EUA-Izrael.
Në të dy situatat, një kërcënim i përbashkët – Irani në Lindjen e Mesme dhe Rusia, Kina dhe Turqia në Evropë – mund të shndërrojë një problem të pazgjidhshëm në një zgjidhje unifikuese. Shkeljet e sovranitetit të Moskës nga Balltiku deri në Ballkan, nga Ukraina në Mbretërinë e Bashkuar, e kanë kthyer çështjen e Kosovës në një katalizator. Perspektiva alarmante e forcave pro-ruse që ndajnë pushtetin në një aleat të NATO-s, Malin e Zi, pas zgjedhjeve tronditësetë kësaj jave përforcon urgjencën e thyerjes përfundimtare të aksioneve të Moskës mbi Kosovën dhe rajonin. Një dialog i përhershëm SHBA-BE-NATO mbi sovranitetin, integritetin territorial dhe të drejtat e njeriut do të forconte normat ndërkombëtare kundër shkëputjes, duke krijuar hapësirë për njohjen e plotë të Kosovës nga të gjithë anëtarët e BE dhe NATO. Kjo do të hapte dyert për pranimin e Prishtinës në NATO, duke anashkaluar veton e Këshillit të Sigurimit Ruso-Kinez të KB dhe duke mbyllur çështjen e Kosovës.
Në vend që të kuptojë realitetin dhe të krijojë një shteg për njohjen e Kosovës, administrata Trump ngul këmbë në të njëjtin besim fanatik në “normalizimin ekonomik”, që përbën dështimin e të ashtuquajturës marrëveshje e shekullit. Pavarësisht qëllimit të administratës për marrëveshje ekonomike të zbuluar këtë javë, ajo nuk do të transformojë marrëdhëniet midis Serbisë dhe Kosovës. Ndryshe nga ekonomitë e përafërta të Emirateve të Bashkuara Arabe dhe Izraelit, ekonomia e Kosovës është thjesht shumë e vogël për t’i dhënë rëndësi fqinjit të saj më të madh. Rritja e tregtisë pa rritur konkurrencën në të vërtetë mund t’i bëjë gjërat më keq për Kosovën, e cila ka deficitin më të madh tregtar në rajon. Ndërsa projektet e infrastrukturës së administratës mund të krijojnë vende pune në një rajon që ka shumë nevojë për to, një infuzion masiv i fondeve mund të përkeqësojë korrupsionin endemik në rajon. Në fund, teatrot negociuese do të vazhdojnë ndërsa Presidenti serb Aleksandar Vuçiç merr pjesë me lumturi në projekte ekonomike ndërsa vazhdon të zgjasë bisedimet.
Metoda e provuar për tërheqjen e investimeve është kompletim i procesit rigoroz të pranimit për anëtarësimin në NATO dhe BE. Serbia nuk mund të hyjë në BE derisa të normalizojë marrëdhëniet me Kosovën. Dhe Kosova nuk mund të fillojë as procesin e NATO-s ose BE-së, ose të hyjë plotësisht në sistemin ndërkombëtar, derisa Serbia të heqë bllokadën e saj diplomatike.
Me fjalë të tjera, pengesa politike që lë për në fund administrata – njohja reciproke – është gjithashtu pengesa kryesore e rritjes ekonomike.
As premtimi i largët i anëtarësimit në BE nuk do ta sjellë Serbinë tek njohja, së shpejti. Beogradi ka mbyllur vetëm dy nga 35 kapitujt e kërkuar të reformës, duke e bërë një datë të planifikuar të pranimit në 2025 edhe më të pabesueshme. Nën Vuçiçin autokrat, tendencat janë të shkojë në drejtimin e gabuar. Për herë të parë që kur hapi negociatat me BE-në në 2013, Serbia ka kaluar plot gjashtë muaj pa hapur një kapitull të ri. Përveç kësaj, Vuçiçi ka deklaruar që vetëm anëtarësimi në BE- karota më e madhe e Perëndimit – nuk është e mjaftueshme për të bindur Serbinë të njohë Kosovën, një kujtesë e kërkesës së vazhdueshme për ndarje.
Kina dhe Rusia po dëshmohen partnerë më të afërt për Vuçiçin sesa Perëndimi. Serbia tani është “spiranca strategjike” për ambiciet më të gjera rajonale dhe evropiane të Pekinit. Marrëdhënia përfshin sektorët ekonomikë, të mbrojtjes dhe të sigurisë, të kryera kryesisht përmes kredive kineze. Dhe në kundërshtim me spekulimet në Beograd për një prishje të supozuar me Moskën, të dy kryeqytetet mbeten në një vijë të afërt përsa i përket Kosovës. Në qershor, Vuçiçi dhe Ministri i Jashtëm rus Sergei Lavrov deklaruan secili se çdo marrëveshje mbi Kosovën do të kishte pëlqimin e Rusisë dhe Serbisë. Në fakt, ngërçi i gjatë për Kosovën qëndron vetëm për një arsye: mbështetjen diplomatike që Serbia merr nga Rusia dhe Kina. Duke bllokuar me vendosmëri anëtarësimin e Kosovës në OKB, këta dy anëtarë të Këshillit të Sigurimit mbështesin refuzimin e Beogradit, duke siguruar që negociatat të vazhdojnë me kushtet serbe dhe të vërtiten rreth kërkimit të pëlqimit të Beogradit.
ShBA dhe BE duhet të krijojnë një kornizë krejtësisht të re përmes së cilës Serbia nuk mund të mohojë më qasjen e Kosovës në sistemin ndërkombëtar. Qëllimi nuk është të ndëshkojnë Beogradin, por t’u japë mundësi palëve të negociojnë në një fushë të barabartë loje. Në këtë kontekst të ri, Serbia do të kishte aftësinë dhe nxitjen, me ndihmën e SHBA-së dhe BE-së, për të negociuar mbrojtjen e interesave të saj të përhershme, legjitime në një Kosovë sovrane, integrale dhe të barabartë – jo të diktojë ndarjen e saj. Lehtësimi i Beogradit nga aftësia – dhe nevoja – për të mohuar ambiciet e Kosovës, do të detyrojë Prishtinën të bëjë lëshime, simbolike dhe praktike, që do të favorizonin lidhjen e përhershme të Serbisë me ish-provincën e saj.
Ndryshimi i qëndrimit të e EBA – duke lënë mënjanë një negociatë të kotë, në favor të njohjes diplomatike të palës së tretë – e arrin këtë qëllim.
Duke marrë rolin e Emirateve të Bashkuara Arabe janë katër vendet e BE-së që nuk e njohin ende Kosovën: Spanja, Sllovakia, Rumania dhe Greqia. Qipro, e cila gjithashtu nuk e njeh Kosovën, është e panevojshme në këtë pikë. Qiproja nuk është anëtare e NATO-s dhe, siç ka vërejtur eksperti dhe ambasadori kosovar Lulzim Peci, pranimi i republikës në NATO është gjithçka që ka rëndësi tani.
Anëtarësimi në NATO do t’i siguronte Kosovës atë që i nevojitet më shumë: siguri, stabilitet dhe legjitimitet ndërkombëtar, të arritur përmes një perspektive euro-atlantike. Për anëtarësimin në NATO, siç tregohet nga tre precedentë, nuk kërkohet anëtarësimi në OKB. Anëtarësimi në Aleancë ka qenë prej kohësh themeli i përmbushjes së procesit më të gjatë të anëtarësimit në BE, i cili gjithashtu nuk paraqet ndonjë kërkesë për anëtarësim në KB.
Edhe fillimi i rrugës së anëtarësimit në NATO-s do të ishte një sinjal i stabilitetit për investitorët e huaj, më i fuqishëm se gjithçka që administrata Trump po propozon. Hapja e rrugës së Kosovës për në NATO do të zemërojë Putinin, por opsionet e tij do të ishin të kufizuara. Moska tkurret nga konfrontimi i drejtpërdrejtë ushtarak me NATO-n, veçanërisht deri tani nga kufiri rus. Në vend të kësaj, Moska ka të ngjarë të forcojë marrëdhëniet e saj ushtarake me Beogradin, duke furnizuar më shumë armë dhe duke vendosur më shumë trupa ruse. Pekini, gjithashtu, ka të ngjarë të rritë bashkëpunimin ushtarak me Beogradin.
E gjithë kjo do ta linte Vuçiqin me një dilemë. Armatimet ruse dhe kineze nuk do të bënin asgjë për të ndaluar legjitimitetin ndërkombëtar në rritje të Kosovës, pikërisht atë që Beogradi i frikësohet më së shumti. Çdo përpjekje për të shkaktuar trazira nga serbët e Kosovës kundër KFOR-it, forca paqeruajtëse e NATO-s, do të shkelte angazhimet e Beogradit sipas marrëveshjes së Kumanovës të vitit 1999, e cila i dha fund armiqësive të NATO-s me Serbinë.
Nga ana tjetër, i çliruar nga varësia politike nga Moska dhe Pekini, Beogradi mund të rishikojë orientimin e tij strategjik. SH.B.A. kryen më shumë operacione të përbashkëta ushtarake me Serbinë sesa Rusia. SH.B.A., BE dhe NATO mund të ndihmojnë Serbinë në menaxhimin e shqetësimeve të saj në lidhje me Luginën e Preshevës, ku Serbia ka krijuar bazën e saj më të madhe ushtarake dhe ku rreth 50,000 shqiptarë etnikë jetojnë përtej kufirit nga Kosova. Industria e armëve e Serbisë do të përfitonte nga miratimi i standardeve të NATO-s.
I çliruar nga nevoja për të ndarë Kosovën, Beogradi mund të përqendrohet në një axhendë të përbashkët perëndimore për të siguruar pozitën e serbëve të Kosovës dhe për të nxitur kthimin e tyre. Ekspertët vendorë shqiptarë dhe serbë kanë prodhuar plane të hollësishme, poshtë tavolinës, të miratuara nga zyrtarë të BE-së, në pritje të marrëveshjes së palëve.
Me fjalë të tjera, konflikti më i pazgjidhshëm, shqetësues në Ballkan mund të zgjidhet nëse katër vende të BE-NATO-s e njohin Kosovën. Forcat gjeopolitike gjithnjë e më shumë e vendosin Uashingtonin dhe Brukselin në konvergjencë me ata që nuk njohin. Ankthi mbi separatizmin është ajo që nxit frikën e një paralele të Kosovës në Spanjë, Sllovaki dhe Rumani. Uashingtoni nuk ka dëshirë të shohë Katalonian të shkëputur nga Spanja, ose të shikojë hungarezë etnikë në Sllovaki dhe Rumani (ose Serbi, për këtë çështje) – mbështetur nga Kryeministri hungarez Viktor Orban, revanshisti dhe aleati i Moskës – në fushatat seperatiste.
Uashingtoni nuk dëshiron të shohë thyerjen e vendeve të tjera evropiane në përçarjen e mbështetur nga Kremlini. Në rastin e shkëputjes së mundshme të Skocisë nga Mbretëria e Bashkuar – një hap që Presidenti Vladimir Putin promovon pasi mbështet Brexit – ekziston një mundësi e fortë që pengesa bërthamore e Mbretërisë së Bashkuar mund të humbasë.
Shtetet e Bashkuara tani kanë një interes strategjik për ta mbajtur të bashkuar dhe të lirë Evropën – dhe shtetet individuale evropiane. Është koha që Uashingtoni të shkojë përtej kundërshtimit të tij të njëanshëm ndaj çështjeve individuale dhe të drejtojë një përpjekje trans-Atlantike për të ridefinuar sovranitetin e shtetit në një mënyrë që dekurajon shkëputjen, duke ruajtur përkushtimin ndaj të drejtave të njeriut. Dialogu i përhershëm SHBA-BE-NATO mbi Sovranitetin, Integritetin Territorial dhe të Drejtat e Njeriut do të prodhonte një dokument zyrtar që përcakton parimet thelbësore dhe hapat praktikë për të përcaktuar dhe promovuar angazhimin e përbashkët për rendin shtetëror dhe shprehjen e vetëvendosjes brenda tij, largimi nga shkëputja për raste ekstreme.
Kjo është plotësisht në përputhje me pavarësinë e Kosovës. Karta e OKB-së favorizon integritetin territorial dhe ligji ndërkombëtar dekurajon shkëputjen, duke krijuar hapësirë shumë të ngushtë për përjashtime – të cilat Kosova i përmbush me lehtësi. Pas kërkesës së Serbisë, Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë vendosi në 2010 që deklarata e pavarësisë së Kosovës nuk shkelte as ligjin ndërkombëtar dhe as Rezolutën 1244 të Këshillit të Sigurimit të OKB-së. Gjykata tha se vendimi i saj nuk adresonte çështjen e vetëvendosjes dhe shkëputjes korrigjuese, në mënyrë të qartë duke sinjalizuar se çështja nuk ishte një precedent. Ironikisht, ishte Ministri i Jashtëm serb Vuk Jeremic që e ngriti këtë pikë në Asamblenë e Përgjithshme të KB, duke këmbëngulur që vendimi i gjykatës “do të parandalonte që kriza e Kosovës të shërbejë si një precedent thellësisht problematik në çdo pjesë të globit ku ushqehen ambiciet e shkëputjes“.
Ekzistojnë të paktën një duzinë elementësh në përpjekjen për pavarësinë e Kosovës që mungojnë dukshëm tek çdo lëvizje aktuale evropiane për shkëputje, duke përfshirë vitet e shtypjes së sponsorizuar nga shteti dhe mohimin e të drejtave politike. Ndryshe nga Katalonia, e cila këtë vit luajti rolin kryesor parlamentar në formimin e qeverisë së Spanjës, Kosovës kurrë nuk i është ofruar përfaqësim politik proporcional në parlamentin e Serbisë. Edhe pse Beogradi nuk ishte dakord me shpalljen e pavarësisë së Kosovës, vështirë mund të thuhet se ishte e njëanshme. Shtetet e Bashkuara dhe shumica e BE e mbështetën fuqimisht atë, duke këmbëngulur për një kushtetutë me mbrojtje të fortë për serbët e Kosovës. Asnjë përvojë e ngjashme nuk ekziston në Evropë , përfshirë edhe Krimenë, vendin për të cilin Putini vazhdimisht tërheq paralele të gabuara me Kosovën.
Ashtu siç ka deklaruar një herë Ministri i Jashtëm i BE-së Josep Borrell, kur ishte në të njëjtin rol për Spanjën, “Katalonia nuk është koloni, nuk është e okupuar, nuk është një shtet si Kosova. Nuk është një shtet i okupuar. ” Borrell mund të kryesojë Dialogun e Integritetit Territorial dhe të Drejtave të Njeriut, duke i dërguar një sinjal të fortë Moskës, Madridit dhe Barcelonës se komuniteti trans-Atlantik është kundër vendosmërisë për copëtimin e Spanjës ose vendeve të tjera evropiane.
Ky rreshtim i fuqishëm ndërkombëtar kundër kërkesave etno-territoriale do të plotësohej me gjeste diplomatike. Uashingtoni mund të ndihmojë Athinën të arrijë marrëveshjen përfundimtare nga Shqipëria për të drejtat detare. Shtetet e Bashkuara dhe BE mund të ndihmojnë Bukureshtin të kontrollojë përpjekjet e paligjshme paramilitare etnike hungareze, duke përfshirë financimin dhe planifikimin e sulmeve të vogla terroriste, të raportuara të mbështetura nga Moska dhe Budapesti. Shtyrja prapa e taktikave revanshiste të Orbanit mund të ndërtojë besim si në Bratislavë ashtu edhe në Bukuresht.
Për ta përmbledhur, rruga e katërshes BE-Natos për të izoluar përsëritjen e rastit të Kosovës, është ta pranojnë atë – duke nënvizuar shumë dallime bindëse të saj – ndërsa punojnë me aleatët për të forcuar dhe përqafuar normën e sovranitetit dhe integritetit territorial. Bërja e kësaj do të lehtësonte BE-në nga ndërlikimet për të patur si Ministrin e saj të Jashtëm, Borrell, ashtu edhe të Dërguarin e saj të Posaçëm për Serbinë dhe Kosovën, Miroslav Lajcak të Sllovakisë, nga vendet jo-njohëse.
Ashtu si shumica e qeverive, Madridi, Bratislava, Bukureshti dhe Athina mund të dridhen duke rrezikuar politikisht. Por ndryshe nga Abu Dhabi, ata nuk përballen me hakmarrje nga Irani ose Turqia, ose potencialisht nga xhihadistët. Duke punuar me Shtetet e Bashkuara dhe anëtarët e tjerë të BE dhe NATO, këto qeveri mund të heqin qafe nga vetja nga një barrë ndërsa do çlironin një vend, stabilizonin një rajon dhe unifikonin një kontinent.
Përgatiti: Nacionale.info
