let për “Nacional” shkrimtari dhe poeti i mirënjohur vlonjat 
Intervistoi: Mujo Buçpapaj
“Unë jam pinjoll i fi sit më të vjetër qytetar të Vlorës. Kemi ardhur nga Janina në vitet 1604 – 1605 dhe që atëhere këtu kanë jetuar gjithë paraardhësit e mi. Edhe nënën e kam nga Borshi, ardhur në Vlorë në vitin 1879, kur grekët dogjën Borshin. Nëna ka një përzierje armeniane.
Katragjyshi i saj ishte tregtar armenian, u martua me katragjyshen shqiptare dhe nuk u largua. E dua gjer në dhëmbje Vlorën time. Gjithë jeta ime ka rrjedhur e pandalur aty. E dua me të mirat dhe të këqiat e tij. Nuk u largova asnjëherë dhe nuk do largohem kurrë. Qyteti mbi dy dete, siç e kam quajtur në një poezi “Sirenë mbi dy dete” nuk më shëmbëllen me asnjë vend tjetër në botë. Them se Kopështi i Edenit është Vlora. Në asnjë vend tjetër nuk kam mundur as të mendoj, e jo më të shkruaj e të shëroj shpirtin. Edhe vdekjen këtu e dua.”
NACIONAL: Pajtim, duket që në krijimtarinë tuaj si prozator keni patur një prirje të fortë drejt temës historike. Përkushtimi ndaj historisë vjen si një zgjedhje profesionale, apo ka edhe faktorë të tjerë, siç janë prejardhja, rrënjët familjare dhe rolet që edhe gjysh stërgjyshi kanë luajtur në historinë tonë kombëtare?
– Së pari më lejoni të falënderoj Zotin Buçpapaj për dashamirësinë e tij jashtë egoizmit, zilisë dhe cmirës profesionale që po vihet re këto kohët e fundit në rrethet e artistëve e për më tepër të shkrimtarëve. I hapur, i çiltër, pa komplekse të superioritetit dhe të madhështisë narçiziste, ai me gazetën e tij (që është ndërkohë edhe revistë për nga përmasat dhe tematikën e saj) është kthyer në njohës, vlerësues dhe përhapës i talenteve në letërsi, duke marrë përsipër kësisoj të bëjë atë që prej vitesh nuk po e bënë askush. Tani po i përgjigjem pyetjes suaj. Parapëlqimi im për temën historike ka patur dy arësye : E para ishte ndikimi i familjes ku linda dhe u rrita, paraardhësit e së cilës vinin nga shtresa e mesme, e shkolluar në perëndim dhe pjesmarrës (me fjalë e me pushkë) në lëvizjet mëmatdhetare që prej viteve 1870, deri në Luft ën e Dytë Botërore. Së dyti ishte prirja ime për të njohur Historinë e Kombit që i përkisja. Kjo e dyta ishte dhe mbeti një zjarr i shpirtit dhe i mendimit tim që në fëmijëri dhe nuk u shuajt kurrë. Me siguri do të shuhet së bashku me jetën time. Th em se një intelektual i mirëfi lltë duhet të ketë këto dashuri : Për mëmatdheun dhe gjuhën që i kanë mësuar prindërit e tij, Për tokën ku janë varret e të parëve, Për qytetin ku ka lindur dhe për shokët e shoqet me të cilët ka kaluar fëmijërinë dhe rininë,Për prindërit, Për fëmijët.
Dashuritë e tjera le të presin radhën, se vend në një zemër të madhe ka edhe për ato. Kam bindjen e patjetërsueshme, se njeriu që nuk njeh me rrënjë historin e kombit të vet, nuk mund t’i shërbejë atij kombi në asgjë dhe për asgjë.
NACIONAL: Tema historike ishte një përzgjedhje e shkrimtarëve që nuk shiheshin me sy të mirë nga regjimi, si Mitrush Kuteli, me tregimet e moçme shqiptare, Bilal Xhaferri me kohën e Skënderbeut (rrethimin e Beratit), Sabri Godo me Skënderbeun dhe Ali Pashë Tepelenën etj. Pyetja ime ka të bëjë me faktin se sa punë papapëgatitore ju është dashur për romanin tuaj të parë, i cili flet për përpjekjet e Mbretëreshës Teuta për të bashkuar Ilirinë me Epirin dhe Dardaninë, të cilin e dorëzuat për botim në vitin 1987? Sa jeni marrë me studimin e dokumentave të të dhënave strikt historike për njohjen e periudhës ku zhvilloheshin ngjarjet?
– Studimin për historinë e lashtësisë e kam nisur që në vitin e parë në fakultet. Atëhere shkrova një tregim të gjatë “E verbëra e Aulonës”. të cilin Neritan Ceka e pëlqeu shumë, po ky tregim nuk u kthye asnjëherë më në dorën time. Pastaj bëra edhe një tregim të dytë, po me temë nga lashtësia, ngjarjet e të cilit zhvilloheshin në Kaninë. Këtë e shkrova si kundërshti të mendimit që emri “Kaninë” vjen nga gjuha turke. Edhe ky tregim humbi në ” drejtim të paditur. Gjatë kohës vijoja të studioja historinë. Universiteti Bujqësor kish trashëguar një bibliotekë të pasur, jo vetëm me libra profesionalë, po me libra nga të gjitha fushat. Stodioja në gjuhën ruse( të cilën e zotëroja mirë), në gjuhën italiane, të cilën e kisha përvetuar që në moshën 15 vjeç dhe në gjuhën frënge. Në ato gjuhë mora njohuritë e thella për lashtësinë në përgjithësi.
Më pas nisa të kufi zohem në marrjen e njohurive vetëm për prejardhjen e kombit tim, lidhjen e tij me Pellazgët dhe Ilirët, afërin e farës e të fi sit mes Ilirëve, epirotëve, maqedonëve, thrakëve dhe keltëve. Që në ato vite, kur në shkollat tona mësohej historia e shtrembëruar dhe e gënjeshtër e popullit tim, e marrë shabllon nga rusët, italianët dhe francezët e nga të tjerë, nuk ndihesha i qetë, tek lexoja për të vërtetat ndryshe prej tyre. Kësisoj, i acaruar dhe i papajtuar me historianët dhe akademikët tanë, nisa të shkruaj romanin tim historik, po me vlera të padiskutueshme letrare e artistike ” Mallkim i përjetshëm”, të cilin e shkrova për herë të dytë, nën dritën e disa burimeve të reja historike dhe e çova për botim në Shtëpinë Botuese ” Naim Frashëri në vitin 1987, ku N/ Drejtore isht shoqja dhe mikja ime e gjimnazit, Iskra Tata( Th oma), kurse redaktor i romanit, Pirro Misha. Rensencentë ishin Arben Xoxe për anën letrare dhe Myzafer Korkuti për anën Historike. Vlerësimet ishin me suprelativa.
Myzafer Korkuti kërkoi të më takonte, për të më falënderuar për besnikëri të pastër ndaj të vërtetave historike. Madje jepte edhe vlerësim si lexues i kualifi kur. Ja ç’thosh: “Një roman me një stil fi lozofi k, ku historia jepet përmes arit” Kurse Arben Xoxe theksonte, se qe romani i vetëm, ku qe realizuar i oplotë heroi epik, që i ngjan një proze poetike në pjesën më të madhe të tij. Nuk arrita ta botoja, se të nesërmen nisa peripecitë e pafundme me shikimin. E botova mes plumbave të marsit të vitit të tmerrshëm 1997, në Shëpin Botuese Onufri.
NACIONAL: Si shumica e shqiptarëve që jetuan në komunizëm, keni një histori të ngatrruar me regjimin. Dy xhaxhallarë, pjesmarrës në Luft ën Nacional Çlirimtare, pastaj internime nga nazistët, njeri xhaxha vrarë në pabesi nga Mehmet Shehu, Shtëpia e gjyshërve të tu Baza e Parë e Lëvizjes Antifashiste në qytetin e Vlorës. Komunistët e ardhur në pushtet në nëndor 1944 e përmbysën historin tuaj familjare, edhe pse me dy dëshmorë; ju trajtuan si armiq të Partisë. Sa e vështirë ka qenë për ty si nxënës i shkëlqyer të ndjeje pengesën e biografi së politike në vijimin e studimeve në shkollën e lartë( ku të çuan me dy muaj vonesë), po edhe më vonë, kur tashmë ishe në punë?
– Histori e trishtë Mujë, po unë e kalova pa pasoja shpirtërore dhe psikologjike. Është nga ngjarjet mjaft ë të rralla, që kush e ka dëgjuar, është habitur… Në vitin 2018, kryetarja e Shoqatës së Familjeve të Dëshmorëve të Vlorës, më takon dhe më thotë që do organizohet një ceremoni përkujtimore për dy xhaxhallarët e mi dëshmorë. Qesha hidhur dhe ia ktheva qetë : Po tallesh, unë jam familje e persekutuar nga ai regjim. Njerin xhaxha e vrau Parti, kurse tjetrin e internuan gjermanët në vitin 1943. Asnjeri nuk është dëshmor. Ajo nguli këmbë dhe e shoqërova në zyrën e saj, ku më tregoi dokumentat origjinale që kish gjetur në arkivin e Komitetit Qëndror të PPSH.
Në dokument cilësoheshin të dy xhaxhallarët e mi dëshmorë në vitin 1945 dhe të rishikuar e të lënë dëshmorë edhe në vitin 1972.
Përfytyro, miku im si jam ndjerë në ato çaste… Gjithë koha që kish kaluar deri atë ditë m’u duk një mashtrim dhe hipokrizi tërësore, një lojë e ndyrë, e parrokur nga një mendje normale njerëzore. Gjatë një jave, derisa u bë përkujtimi isha si në një botë tjetër, nuk kisha dëshirë të sqaroja njerëzit që takoja në rrugë dhe ishin kurreshtarë të dinin më shumë. Në fund të fundit, unë dhe familja ime e kishim hequr të keqen në shpinën tonë, po ndihesha krenar, se shpina ime mbeti e pakrrusur dhe krenarinë time nuk mundën ta thyenin kurrë…
Këtë e dinin të gjithë që kishin punuar me mua, të gjithë që jeta i pat afruar me mua. E gjithë ajo që munda tëp bëja, ishte një poezi e gjatë, kushtuar xhaxhait që vrau Mehmet Shehu. Në atë poezi foli dhëmbja e një shpirti, jo Pajtimi. Kur u interpretua, të gjithë pjesmarrësit u ngritën në këmbë të përlotur. Përfytyro: Një djalë që ngriti rininë e qarkut të athershëm të Vlorës në luft ë për liri, trim, poet dhe kompozitor, ai që la pas disa këngë, po mbi të gjitha këngën himn të atyre viteve, që edhe sot këndohet me shpirt “Dalëngadalë po vjen behari”, të vritet në pabesi ditën që mbushi njëzetë vjeç, nga dora gjakatare e kriminelit Mehmet Shehu, vetëm pse e kundërshtoi në prani të partizanëve të Çetës Plakë për ndërhyrjen e sllavëve në Luft ën Nacional Çlirimtare! Tmerr vetëm ta mendosh: E vranë ditën që mbushi njëzetë vjeç. Tani gjykoje vet, se si mund të jem ndjerë unë në fëmijërinë time, në rininë time…
Në jetën time të gjithë, kur njerëzit e mi që e patën njohur atë xhaxha më thoshin të gjithë i ngjaja, që e kisha ngjallur edhe një herë. Vura para vetses një betim solemn: “Po, Pajtim, jeto edhe për vete, edhe për xhaxhain tënd. Zoti të solli në jetë për ta zëvendësuar. Sot, pas kaq vitesh, nuk kam asnjë mëdyshje që e kam zëvendësuar dhe për këtë ndihem krenar, i qetë. Jam njeri me një vullnet të pathyeshëm.
Gjithçka e keqe që ka kaluar, për mua nuk është më as si hije, e ka rrëmbyer harresa. Edhe diçka, që duhet ta them: Në vitin 1992, më thirri Kryetari Shoqatës së të Persekutuarve të Vlorës, i nderuari Hysni Alimerko, njeri me integritet. Kish plotësuar dëshminë e të persekutuarit dhe ma dha. Nuk e pranova, ashtu si mund të kish vepruar ndonjë tjetër. I thash: Faleminderit, po nuk ndihem i persekutuar, sepse e mora një diplomë të shkollës së lartë.
Të tjerë nuk e arritën dot atë” A e kam ndjerë rëndesën e përndjekjes politike? Sigurisht që po. Më propozonin për të më dhënë ndonjë vend drejtues dhe nuk u bëra dot asnjëherë. Vetëm për një gjë nuk jam pishmënt : Nuk e ula kokën, nuk e rrudha ballin, nuk e mohova asnjëherë origjinën time, punova me ndërgjegjen që më pat dhënë edukata familjare dhe mbi të gjitha…
Nuk u bëra spiun, ashtu si nuk u bë edhe babai im, që vrau veten dhe nuk pranoi të shkelte mbi dinjitetin e fisit.
NACIONAL: Si çdo letrar i ri keni patur edhe Ju projekte të mëdha. Çfarë mban mend nga kjo periudhë? Botimet e para, komentet e para të bashkënxënësve dhe mësuesve të letërsisë?
Pajtim Xhelo i ri
– Po, në klasën e shtatë (atëhere ishte sistemi shtatëvjeçar i shkollës dhe unë kisha nisur shkollën që gjashtë vjeç) isha Komandant i Çetës së Pionierëve, njëkohësisht edhe përgjegjës i bibliotekës së shkollës ( që prej klasës së pestë). Gji thë pasditen e kaloja bashkë me shokun e fëmijërisë, Adriatik Rama, i cili ëndëronte të bëhej piktor. Lidhëm një marrëveshje: unë do shkruaja dhe ai do ilustronte librat me figura.
Kësisoj, shkrova një novelë, e cila, kuptohet, nuk e pa dritën e botimit. Po atë vit bëra edhe dy tregime. Kaq. Në gjimnaz ishim tre shokë, që shkruanim rregullisht, Ahmet Brahimi (në prozë), Iskra Tata (Thoma) në prozë dhe poezi dhe unë, që tashmë kisha nisur rrugëtimin e
poezisë klasike. Më kujtohet, në vitin e dytë bëra një poemë dhe disa poezi, në vitin e tretë po ashtu. Në vitin e tretë të tre ne kishim nisur të botonim në shtypin lokal. Të tre merrnim pjesë rregullisht në konkurset letrare dhe na vlerësonin si të barabartë, Një gjë duhet përmendur: nuk kishim kurrë ambicje për njeritjetrin.
Ahmet Brahimi pranonte me thjeshtësi, që unë isha më i miri ndër ta. Unë vet nuk e vija re këtë. Më kujtohet një poezi për Kalanë e Kaninës( sepse tema historike ishte boshti i mjendimit tim letrar edhe në poezi) Mësuesi i letërsisë e lexonte në të gjitha klasat e gjimnazit.
Ja disa vargje:
Po agon, rënkojnë valët,
Deti plak fle ndënë retë,
Si mburojë kjo kalaja,
Tej Sasonit vështron
rreptë.
Atje lart, i lumtur
rronte Arianiti kryetrim,
Shpata zhveshur,
natën shponte,
Ishte gati për kushtrim.
Pa kur ylli perëndonte,
Kur mbi lule s’kish
më vesë,
Dikush zgjohej,
ish Donika,
Tjetër yll ç’do ky
mëngjes? etj, etj.
Të them të drejtën, në vitet e gjimnazit, si nga shokët, edhe nga mësuesit ndihesha i vlerësuar, edhe si njeri, edhe si letrar. Shokët më quanin “poeti ynë”, kurse mësuesit e letërsisë më quanin Esenin. Mbaj mënt që në maturë Iskra zuri vendin e parë në një konkurs dhe më tha që ndihej ngushtë, sepse sipas saj vendin e parë e meritonte poezia ime. Ja, kështu ishte brezi ynë atëhere: vlerësonim dhe donim njeritjetrin pastër, me shpirt. Sidoqoftë, ndër tre momentet më të vështira të jetës sime, njeri ishte ditën që u shpallën të drejtat e studimit për shkollën e lartë. Ishte pikërisht 20 gusht, si sot.
Mbaj mend që shkova si gjithë të tjerët të lexoja listat e vendosura në Gjimnazin “Halim Xhelo”, po meqë emri im nuk ndodhej gjëkundi, u tërhoqa për t’u larguar. Për të gjithë isha i njohur, se kisha qenë në të dy gjimnazet, dy vitet e para në “Ali Demin” dhe dy të tjerët në “Halim xhelon”. Në kujtesën time ka mbetur ai çast trishtimi që munda të lexoj në sytë e të gjithë maturantëve të qytetit. Mbaj mënt si tani, që të gjithë hapën rrugë që të kaloja unë, mbase edhe i përlotur (për këtë nuk jam i sigurt) Bashkë me keqardhjen, në sytë e tyre lexohej edhe habija, sepse unë isha ndër nxënësit më cilësorë të gjimnazeve.
PAJTIMI ME VAJZAT DHE DJALIN
NACIONAL: Pajtim, për shumë vite, derisa dolët në pension, ju iu përkushtuat mësuesisë. Çfarë është për ju kjo periudhë jete? Çfarë mendoni për brezin e ri, sa është i dhënë pas librit dhe letërsisë, si dhe cilat jenë diferencat me kohën tuaj? Sa i ndiqni në gazetën “Nacional” të rinjtë letrarë?
– Nga viti 1997 deri në vitin 2015 (që dola në pension) pata fatin të punoja mësues i Gjuhës Shqipe dhe letërsisë. Kisha punuar edhe tre vite kur nisa punën në Shkollën e mesme të Llakatundit, kësisoj u riktheva në pasionin e kahershëm e të përhershëm. Mbaj mënt, një ditë, në autobus më pyeti sekretari i komitetit të partisë (atëhere më kishin larguar nga arsimi dhe punoja si agronom në Fermë) se kush ishte më i vështirë, arsimi, apo bujqësia.
Iu përgjigja me çiltërsi, po edhe me kurajo: “Më i vështirë është arsimi, për atë mësues që punon me ndërgjegje” Ai nuk e priti mirë (kuptohet, aq njohuri kish, sepse ishte pa shkollë) Për mua arsimi është jo i vështirë, po shumë i vështirë. Nëse do t’i shohësh nxënësit si fëmijët e tu, do përpiqesh t’u japësh gjithçka që varet nga ti dhe, jo vetëm. Unë jepja gjithçka, i mbaja nxënësit edhe pas mësimit, kur e kuptoja që nuk kisha arritur qëllimin… Gjatë kohës bëja krahasimin e sistemit arësimor që kishim patur në vitet tona, me atë që është tani. Është një ndryshim i jashtëzakonshëm.
Mësuesit atëhere quheshin mësues, sepse të mësonin dhe të edukonin, hynin në botën e brendëshme të çdo nxënësi, përpiqeshin të bënin punë të veçuar sipas prirjeve vetiake dhe kushteve ekonomike e shoqërore të seicilit. Mësuesit atëhere bënin konsultime, i organizonin nxënësit në grupe për studimin jashtë shkollës. Me një fjalë, mësuesi ishte edhe sociolog, edhe pedagog, edhe prind, edhe kërkues, edhe këshillues, edhe shok. Po sot? Është për të ardhur keq, që mësuesit mbarojnë minutat e mësimit dhe ikin nga klasa pa e vrarë mendjen, nëse e kanë arritur qëllimin, apo jo. Jo më kot, sot mësuesit quhen “mësimdhënës”. Jo vetëm kaq. Nëse dikur mësuesit tanë na donin me uniformë të njëjtë, në mënyrë që të ndiheshim të barabartë (të paktën në ambientin e klasës e të shkollës), sot vet mësuesit janë kthyer në “sfilatë” mode dhe nuk kanë të drejtë morale t’u kërkojnë nxënësve rregull etik dhe moral. Sot shkolla e ka humbur tërësisht rolin edukues.
Përfundimi? Ai që shokim përditë: Mësues letërsie që nuk kanë lexuar asnjë nga librat e autorëve që përmbajnë programet. Mësues gjuhe që nuk dinë të flasin shqip, që nuk njohin Drejtshkrimin. Pa folur këtu për lëndët e tjera, ku mësuesi i gjeografisë shpjegon pa hartë, si rrjedhojë, rrezik t’u thonë nxënësve që mali i Korabit është në Sarandë dhe Nemërçka është në Vermosh. Po le të qëndrojmë tek Gjuha dhe letërsia. Dikur ne bënim hartime, referate të të gjitha veprave, që nga klasikët, deri te autorët më të rinj, bënim poezi dhe tregime të shkurtra, bënim diktime për Drejtshkrimin (pa folur për bukurshkrimin) Kjo mjaftonte që kur mbaroje shkollën e mesme të ishe i përgatitur, të ishe i plotësuar me njuhuri të sigurta dhe të qëndrueshme. Ne atëhere lexonim librin, edhe pse nuk i kishim mundësitë ta blinim atë.
Librat i kalonim dorëmëdorë, lexonim edhe natën, me një etje të pashuar.Ne kishim biblioteka, edhe pse në varfëri të skajshme. Më beso, shpesh na jepnin të rriturit ndonjë lekë për të blerë ndonjë kulaç, ne i kursenim, i mblidhnim dhe blinim libra. Ne linim edhe bukën për librin. Dhe ja ku jemi, brez i përgatitur, i ndërgjegjshëm, i ndershëm dhe i edukur, brez që nuk do t’i vi kurrë këtij vendi. Po sot? Mësuesit nuk lexojnë vet, si mund t’u kërkojnë nxënësve që të blejnë librin? Janë kthyer në hoxhë e prift : “Bëni si them unë, po mos bëni si bëj unë” Për mendimin tim, fajtorë që sot brezi i ri e shpërfill dhe e braktis librin janë vetëm mësuesit.
Në këto vite që punova në arsim, i detyroja nxënësit të blinin dhe të lexonin librat, madje edhe jashtë programit. Edhe pse nuk më kërkohej, vijova të bëja referate të librave si në kohën tonë, gjeja kohën për t’u kërkuar të bënin tregime të ndryshme, ndërkohë që programi shkollor tani ka vetëm ese, të cilën, e them me bindje, që edhe vet mësuesit që mbarojnë tani nuk e njohin vet… këtu puna çalon që në Ministrinë e Arsimit me kurrikulat. Gjithçka duket e tjetërsuar. Ato vite që punova e pata të vështirë fillimin, sepse hasa edhe në kundërshtinë e prindëve për kërkesat e mia. Me kohë, jo vetëm i binda, por arrita që ata interesoheshin vet që fëmijët të blinin librin. Po sikur gjithë mësuesit ta bëjnë këtë, do ishte ky boshllëk shpirtëror dhe psikologjik te brezi i ri?
Sigurisht që jo. Të gjitha këto që përmenda, krijojnë një varfëri tërësore të mendimit të mençur dhe të një bote të brendëshme të pasur. Kjo sjell që brezi i ri i letrarëve të vuajë e të përpëlitet si peshku në zall, sepse e kanë hequr nga uji, pa të cilin ai nuk mund të jetojë Më vjen mirë që në revistën ” Nacional” janë afruar disa letrarë të rinj premtues. Me ta duhet të punojnë mësuesit e letërsisë, siç punonin me ne në kohën tonë. Unë arrita të bëja tregim në moshën 13 vjeç, poezi të një niveli të lartë artistik dhe teknik.
Përse? Sepse lexoja me etje të pashuar, dhe mësuesit e letërsisë më ndihmuan. Gjithçka është prodhim i kohës. Te ne, kjo përkohësi (tranzicion) po dëmton rëndë edhe letërsinë Tani lexon poezi që nuk dallohen nga një prozë e dobët dhe prozë që çalon nga të dy këmbët. Duhet një përmbysje tërësore. Kush do ta bëjë? Mujë Buçpapaj po bën pjesën e tij dhe po e bënë mirë. Le ta bëjnë edhe botuesit e tjerë.
NACIONAL: Deri tani keni botuar: Romanin “Mallkim i Përjetshëm”, librin me poezi “Tani është vonë”, Vëllimin poetik “Vajza e Trëndafilit”, Vëllimet me tregime “Lypësi i Pargës”, ” Mos harro”, Vëllimin poetik “Vallëzim mbi Flakë” dhe Vëllimin poetik “Lirikat e Vjeshtës” Për një shkrimtar është vështirë të përcaktojë se me cilin libër të tij ka një lidhje të veçantë?
– Më duhet të pohoj edhe një humbje të madhe që kam patur në vitin 2003. Kisha përfunduar (dorëshkrim në një kopje) Vëllimin e dytë të Romanit “Mallkim i përjetshëm” ku trajtohej jeta e Mbretëreshës Teuta pas mundjes nga Roma dhe detyrimi i saj të mos zbriste poshtë qytetit të Lisit (Lezha e sotme), për të cilin shfrytëzova të dhëna të reja, të cilat as sot nuk janë bërë të ditura nga historiografët. Po kështu kisha përfunduar një novelë me një temë mjaft interesante dhe dy vëllime të plota me poezi… I pata vendosur bri makinës së shktimit dhe prisja kur të krijoheshin kushtet, të merresha me botimin e tyre. Në atë periudhë na vdiq një kushëri në Itali dhe gjatë një jave para se ta sillnin, shkoja në lagjene vjetër dhe kthehesha pas mesnate. Në një nga këto netë e gjeta derën hapur dhe kishin marrë vetëm dorëshkrimet.
Kuptohet, nuk qe fjala për hajdut ordiner. Bëra kallëzim në polici, po… Një vrimë në ujë: Për të tjerët nuk më erdhi edhe aq keq, po për vëllimin e dytë të Romanit u ligështova dhe pas një kohe të gjatë e mblodha veten. Romanin nuk kam mundur ta rinis. Mbase ndonjë ditë, po nuk jam i sigurt. Më pyetët për lidhje të veçantë me ndonjë nga librat e mi. Do t’iu pyes: Keni dy vajza, cilën doni më tepër? Sidoqoftë, romani që më humbi, duket se ka mbetur peng në shpirtin tim.
NACIONAL: Shkrimtarët kanë zakonet e tyre, mënyrat e tyre të punës, oraret e tyre të frymëzimit… Huqet e tyre. Cilat janë tuajat?
– Dikur punoja në makinën e shkrimit direkt, pa e shkruar më parë në fletore. Zhurma e tasteve të makinës, më vijonte mendimin. Kaq. Zhurmët e tjera dhe bota përreth për mua nuk ekzistonte. Tani punoj direkt në kompiuter. Është e njëjta gjë; zhurma e tasteve të kompiuterit më nxit mendimin, si në poezi, edhe në prozë. Për shkak të problemeve të rënda që kam patur dhe vijoj të kem me sytë( në njerin shikimi është 0, në tjetrin 15%) nuk mundem t’i lexoj ato që shkruaj, kësisoj i postoj ashtu. Duhet të përmend që për drejtshkrimin, që në vitin e parë të gjimnazit, mësuesi i Gjuhës Shqipe thoshte në të gjitha klasat, që unë e njihja gjuhën më mirë se mësuesit. Kjo më ka ndihmuar shumë.
Kur më është dashur të marr diçka për ta korrigjuar, shkrimi i dytë nuk ngjan fare me të parin.
NACIONAL: Mesa kam vënë re, ju Pajtim përdorni fare pak fj alë që nuk janë të gjuhës shqipe, për të mos thënë aspak. Si e keni arritur këtë?
– E thjeshtë, sepse unë i kam kërkuar vetes që kur e kam njohur atë, që të fl isja shqipen e pastër, gjuhën tonë hyjnore, të pa arnuar me falë ardhacake, që më dukej se e shëmtonin atë. Unë jam mëmatdhetar që nuk bëj marrëveshje me ” djajtë” e Gjuhës Shqipe. Ai që nuk flet mirë shqipen, nuk mund të jetë shqiptar. E pra, Pajtim Xhelo është shqiptar.
NACIONAL: Keni zgjedhur të jetoni në Vlorë, kur dihet tërheqja që kanë shkrimtarët e provincave ndaj kryeqytetit dhe kohët pas viteve ” 90″ edhe ndaj vendeve të tjera. Kjo përzgjedhje ka të bëjë me rrënjët tuaja të thella me Vlorën, apo rrethanat jetësore, ekonomike etj. Mos Vlora ju jep impulset e forta në krijimtari?
– Unë jam pinjoll i fi sit më të vjetër qytetar të Vlorës. Kemi ardhur nga Janina në vitet 1604 – 1605 dhe që atëhere këtu kanë jetuar gjithë paraardhësit e mi. Edhe nënën e kam nga Borshi, ardhur në Vlorë në vitin 1879, kur grekët dogjën Borshin. Nëna ka një përzierje armeniane. Katragjyshi i saj ishte tregtar armenian, u martua me katragjyshen shqiptare dhe nuk u largua. E dua gjer në dhëmbje Vlorën time. Gjithë jeta ime ka rrjedhur e pandalur aty. E dua me të mirat dhe të këqiat e tij. Nuk u largova asnjëherë dhe nuk do largohem kurrë. Qyteti mbi dy dete, siç e kam quajtur në një poezi “Sirenë mbi dy dete” nuk më shëmbëllen me asnjë vend tjetër në botë. Th em se Kopështi i Edenit është Vlora. Në asnjë vend tjetër nuk kam mundur as të mendoj, e jo më të shkruaj e të shëroj shpirtin. Edhe vdekjen këtu e dua.
NACIONAL: Pajtim, çfarë ju ka mbetur merak dhe do donit që të riktheni vitet e rinisë për ta patur atë që nuk arritët dot?
– Që të jem i ndershëm me veten, do doja të isha pakëz egoist, sepse nuk e kam njohur e nuk e kam pranuar kurrë egoizmin… As hipokrizinë, as gënjeshtrën, as kusëprinë. Kam qenë dhe kam mbetur “Njeriu i bardhë” i fi llimit të jetës në tokë.
NACIONAL: Si e vlerëson Pajtim Xhelo veten në poezi, në prozë?
– Në poezi? Të tjerët jo rrallë më quajnë Esenin Unë u jam përgjigjur thjeshtë: Unë jam Pajtimi. Të të them një të vërtetë? Dije, që në shkallën më sispërore kam vlerësuar që herët Mujë Buçpapaj. Mendoj që pas tij vi unë. Në prozë, vitin tjetër, do ja lë gazetës “Nacional” ta bëjë vlerësimin, kur të kem botuar një roman, që them se do tërheqi vëmendjen e të gjithëve.
NACIONAL: Pajtim, jeni shkrimtar dhe poet që keni shkruar shumë libra dhe që jeni i pranishëm në shtypin letrar të kohës me krijimtari të re të shumtë. Pyetja ime është e lidhur me interesimin e lexuesve tuaj dhe atyre të gazetës( revistës) Nacional se çfarë libra të rinj do të presim nga ju.
– Është duke dalë këto ditë nga botimi Vëllimi me tregime prej 3oo faqesh i titulluar “Nata e kuajve të bardhë” me bashkautorë shkrimtarët, shokët e fëmijërisë e të gjimnazit, miqtë Iskra Tata (Thoma) dhe Pajtim Xhelo. Këtë do t’ia kushtojmë një Dashurie të përjetësme e të përbashkët për të dy ne, Shqipërisë. Pas këtij do dalim me një libër me përfundime të studime letrare, kritikash, publicistikë, të studimeve historiografi ke e gjuhësore, sërish me bashkautorësi të Pajtimit e të Iskrës. Kam të përfunduar dhe të gatshëm për botin një roman me temë tepër aktuale, nga Pandemia e Covid 19 dhe një vëllim me poezi. Gjithashtu kam si dorëshkrim një roman me temë nga arkeologjia dhe historiografi, që duhet rishkruar në kompiuter. Po kështu kam gati një dramë për Suliotët. Them se lexuesi im, i Iskrës dhe i revistës “Nacional” të Mujë Buçpapajt do t’i presin me interes të shtuar. Për këtë ju siguroj.
Faleminderit! Suksese “Nacional”
Marrë nga Nacional
