Një shkencëtar inspekton një mostër shtupë në spitalin Kremona në veri të Italisë në kulmin e shpërthimit. Fotografia: Matteo Corner/EPA
Robin McKie, Editor shkencor, 7 qershor 2020 – The Guardian
– Përktheu Arben Çokaj
Mjekët thonë se po bëjnë përparim në kuptimin e sëmundjes, por paralajmërojnë të mos shpresojnë për një vaksinë të hershme
Covid-19 ka prekur tani njerëzit për gjashtë muaj – së pari në Kinë dhe më vonë në vendet e tjera, ndërsa virusi filloi të pushtojë globin e tij. Përvoja ka qenë e zymtë për specien tonë. Deri më sot, më shumë se shtatë milion njerëz janë infektuar dhe rreth 400,000 janë vlerësuar të vdekur, një numër që në mënyrë të pashmangshme do të vazhdojë të rritet për vitet në vazhdim.
Bota jonë është shndërruar në proces. Bllokimet janë imponuar, kufijtë janë mbyllur, shtëpitë e kujdesit për të moshuarit janë shkatërruar nga sëmundja dhe ekonomitë kombëtare janë vendosur nën tendosje ekstreme.
Megjithatë, ne kemi arritur vetëm në gjysmën e pikës së përparimit të sëmundjes drejt përvjetorit të saj të parë, koha që ngre një mori shqetësimesh dhe pyetjesh në lidhje me aftësinë tonë për të lundruar në rrugën tonë përmes kësaj pandemie. Çfarë kemi mësuar saktësisht për Covid-19 gjatë gjashtë muajve të fundit? Sa shpejt dhe sa mirë u jemi përgjigjur sfidave të paraqitura prej saj?
Dhe, shumë më e rëndësishmja, cilat pyetje duhet t’i përgjigjemi më urgjentisht gjatë gjashtë muajve të ardhshëm? Përgjigjet nga studiuesit dhe mjekët duhet të na tregojnë se si mund të mbijetojmë një nga krizat më të këqija, për të prekur njerëzimin në kohët moderne.
A ishim ne gati?
Një përgjigje e theksuar nga shkencëtarët tregon se tani është e qartë, që ne ishim përgatitur shumë keq për ardhjen e Covid-19. “Kjo sëmundje ka rezultuar shumë më e keqe se cilado nga pandemitë, që ne ishim duke parashikuar dhe duke bërë plane për të luftuar,” tha Martin Hibberd, profesor i sëmundjeve infektive të shfaqura në Shkollën London të Hygiene & Mjekësisë Tropikale.
“Ka një normë vdekjeje 1% dhe është shumë e transmetueshme, tipare që konsideroheshin shumë të pamundura për ndonjë sëmundje të re, që shfaqet me mendimin se mund të përballemi. Karakteristika të tilla paraqesin skenarin më të keq të mundshëm realist, që mund të parashikonim dhe shtrihej në kufirin e asaj që menduam të presim. Pra, pandemia që kemi tani është po aq e keqe sa menduam, se mund të arrinte ndonjëherë. Është një perspektivë shumë e paqartë”.
Kjo pikë u theksua gjithashtu nga David Nabarro, profesor i shëndetit global në Imperial College London, dhe një i dërguar për Organizatën Botërore të Shëndetit në Covid-19. “Kur u ndeshëm për herë të parë me këtë sëmundje, ne menduam se ishte thjesht një sëmundje e frymëmarrjes, që preku pjesën e sipërme të gjoksit. Tani është e qartë se mund të shkaktojë sëmundje të sinusit; mund të ndikojë në veshjen e brendëshme të enëve të gjakut dhe mund të çojë në zhvillimin e mpiksjes së gjakut. Sëmundja ka qenë gjithashtu e lidhur me lodhje ekstreme, dëmtim të veshkave dhe sulme në zemër – dhe mjaft shpesh në njerëz relativisht të rinj. Kjo nuk është një sëmundje për t’u nënvlerësuar”.
Më 13 Mars, turma të mëdha u mblodhën në Festivalin Cheltenham.
Fotografia: Jakob King/PA
As nuk ka të ngjarë të zhduket në të ardhmen e afërt, shtoi Mark Woolhouse, profesor i epidemiologjisë së sëmundjeve infektive në Universitetin e Edinburgh. “Duke jetuar me Covid-19 për gjashtë muaj tani, gjëja më e rëndësishme që kemi mësuar është se ne do të duhet të jetojmë me të, për një kohë të keqe të gjatë. Në thelb ne kemi gjashtë muaj në një marrëdhënie të përjetshme.”
Në rrethana të tilla, bllokimi – i cili Woolhouse e përshkroi si “një masë paniku”, por një masë e domosdoshme – nuk është më e qëndrueshme dhe problemi me të cilin përballemi gjatë muajve të ardhshëm është të gjejmë mënyra për ta mbajtur sëmundjen në gji, pa iu referuar vendosjes së kufizimeve të bllokimit dhe dëmin e tyre shoqëror ekonomik dhe emocional. Dhe kjo nuk do të jetë e lehtë – siç është bërë e qartë nga mësimet e tjera të mësuara gjatë gjashtë muajve të fundit, shtoi Woolhouse.
Sëmundja e pleqërisë
“Një tipar kryesor që kemi arritur ta vlerësojmë në lidhje me Covid-19 është se është një sëmundje e pleqërisë,” tha ai. “Shansi që një person mbi 75 të vdesë prej tij është në të vërtetë 10,000 herë më i madh se sa për një 15-vjeçar që infektohet. Është vërtet befasuese”.
Problemet në lidhje me ndikimin e sëmundjes tek të rriturit fillojnë kur një person mbush 50 vjeç dhe rritet në mënyrë eksponenciale më të madhe për çdo vit shtesë të moshës. “Kjo do të thotë që një pjesë e konsiderueshme e popullatës sonë – ata mbi 75 vjeç – kanë nevojë për mbrojtje nga ky virus, sepse pasojat e tij për ta janë jashtëzakonisht serioze,” shtoi Woolhouse. “Por a është e drejtë të mbyllni nipërit dhe mbesat, për të shpëtuar gjyshërit? Në një kuptim kjo është ajo që ne kemi bërë deri tani.”
Një ide do të ishte të vendosen sisteme ekstreme të rrepta të biosigurisë rreth shtëpive të kujdesit për të siguruar që koronavirusi kurrë të mos futet në to. Stafi – nga pastruesit tek kujdestarët – do të testohej vazhdimisht për praninë e virusit. “Askush nuk do të lejohej të hynte pa një provë të njëjtë,” tha Woolhouse. “Është po aq e thjeshtë sa ajo.”
Por siç pranoi Woolhouse, pjesa më e madhe e atyre mbi 75 nuk jetojnë në shtëpi të kujdesit. Ata jetojnë në shtëpitë e tyre. “Kjo do të thotë se ne do të duhet të shpikim konceptin e biosigurisë shtëpiake për këta njerëz. Ky është një nga detyrat më urgjente me të cilin përballemi tani.”
Test, test, test
Zbatimi i ideve të tilla është bërë i mundshëm vetëm sepse teknologjia e testimit të virusit është përmirësuar si në saktësi ashtu edhe në shkallë gjatë dy muajve të fundit. Dhe kjo ofron avantazhe dhe mundësi të tjera për të kuptuar pyetje të tjera në lidhje me Covid-19, tha Anne Johnson, profesore e epidemiologjisë në University College London.
“Deri tani ne jemi mbështetur shumë në modele matematikore, për t’u përpjekur të kuptojmë se si po sillet virusi dhe po përhapet në bashkësi. Sidoqoftë, modelet matematikore janë po aq të mira sa të dhënat, që i mbështesin ato”.
Me zhvillimin e testeve të reja të virusit dhe antitrupave, prandaj duhet të ketë një kuptim shumë më të madh, të bazuar në të dhëna, për pamjen dhe përhapjen e rasteve Covid-19 në Britani. Ajo tha: “Detaje të thjeshta të kohës, vendit dhe personit – ne jemi duke bërtitur për atë informacion në mënyrë, që të kuptojmë vërtet këtë epidemi. Ne duhet të jemi mjeko-ligjorë në përpjekjet tona për të identifikuar zinxhirët e transmisionit, në mënyrë që të mund t’i vulosim ato.”
Modelet matematikore janë po aq të mira sa të dhënat, që i mbështesin ato
Anne Johnson
Një problem i madh në përpjekjen për të ndjekur dhe kontrolluar Covid-19 është shfaqur sepse infeksionet shpesh përhapen nga transportuesit pa simptoma, shtoi Johnson. “Në fillim ne nuk e kuptuam që njerëzit mund të transmetonin pa e ditur. Ky ka qenë një mësim kyç i muajve të fundit.”
Mbledhja e të dhënave të detajuara epidemiologjike tani duhet të jetë përparësi për muajt e ardhshëm, tha Johnson. “Cila është mosha, gjinia, përkatësia etnike dhe kodi postar i njerëzve që testohen pozitivisht? Dhe a është ai person i infektuar një punonjës i kujdesit shëndetësor, apo janë të afërm të një personi, apo po jetojnë me një? Sapo t’i krijoni këto fakte shpejt, atëherë do të bëhet një ndryshim i madh në mbylljen e sëmundjes. Në fakt, ne po hyjmë në sferën e detektivit të gabimeve.”
Imuniteti
Dhe pastaj ekziston çështja kritike e llojit të imunitetit që është fituar nga ata që tashmë janë infektuar nga virusi. “Studimet sugjerojnë që antitrupat janë rritur në gjakun e pacientëve, pasi ato infektohen dhe këto mund të sigurojnë mbrojtje kundër infeksioneve të ardhshme Covid-19“, tha Hibberd. “Vlerësimet e arsyeshme sugjerojnë se mbrojtja mund të zgjasë për periudha nga gjashtë muaj deri në dy vjet. Sidoqoftë, ne duhet të zbulojmë saktësisht se sa do të zgjasë një mbrojtje e tillë sepse do të ketë një ndikim të rëndësishëm në atë se si sëmundja përparon përmes një popullate.”
Sa më gjatë që antitrupat të sigurojë mbrojtje, aq më e ngadalshme do të përhapet sëmundja. Si rezultat, shkencëtarët po kërkojnë që ata individë, që ishin ndër të parët që u infektuan, u morën gjakun e tyre dhe u testuan nivelet e tyre të antitrupave. “A janë mbajtur të qëndrueshme numri i antitrupave në gjakun e tyre apo kanë filluar të bien pas vetëm disa muajsh? Ky është hulumtimi kyç dhe ai duhet të bëhet tani,” tha Hibberd.
Njerëzit nuk morën asnjë shans në Pekin pasi festimet e vitit të ri u anuluan në janar.
Fotografia: Kevin Frayer/Getty Images
Për ata që ishin në vijën e parë, që merreshin me rastet e Covid-19, kur një numër i konsiderueshëm filluan të arrinin në spitale në muajin Prill, beteja për të shpëtuar pacientët të kapërcyer nga vështirësi kritike në frymëmarrje ishte një biznes i mbushur dhe shpesh befasues. Me ngadalë mjekët dhe stafi i infermierisë kanë përmirësuar trajtime, megjithatë. “Ne jemi shumë më mirë tani duke i përmendur ata që do të kenë nevojë për kujdes intensiv dhe ata që mund të dërgohen në shtëpi,” tha Tom Wingfield, një klinik me qendër në Shkollën e Mjekësisë Tropikale në Liverpool.
“Dhe disa teknika premtuese janë shfaqur në ndërkohë – të tilla si potenciali për makina të vazhdueshme pozitive të presionit të rrugëve të frymëmarrjes, respiratorë që përshtaten rreth fytyrës tuaj, për t’i ndihmuar pacientët të marrin frymë. Këto po tregojnë rezultate inkurajuese”.
Sidoqoftë, Wingfield theksoi se ka ende shumë të panjohur në lidhje me ndikimin e Covid-19 tek pacientët. “Për shembull, është bërë e qartë se shumë pacientë kanë mpiksje gjaku, dhe sa më i sëmurë të jetë një person, aq më shumë të ngjarë ka, që të keni një të tillë. Por ajo që ne nuk dimë ende është se cilit pacient duhet t’i jepet hollues gjaku nga dita kur arrijnë, për të luftuar këtë koagulim. As nuk e dimë se sa kohë duhet ta vazhdojmë atë trajtim.”
“Pika thelbësore është se ne jemi duke mbledhur të dhëna gjatë gjithë kohës – nga testet e gjakut, nivelet e oksigjenit, normat e frymëmarrjes – dhe shpresojmë se kjo do të na ndihmojë të parashikojmë se kush ka të ngjarë të ketë reagimin më të keq ndaj virusit dhe kujt duhet t’i jepet më shumë trajtime intensive. Në gjashtë muaj të tjerë, ne duhet të jemi shumë më të informuar.”
Vend për optimizëm
Në një afat të gjatë, një vaksinë mund të dalë si shpëtimtar i njerëzimit. Sidoqoftë, shumica e shkencëtarëve besojnë se është një perspektivë relativisht e largët – një e cila nuk ka gjasa të na arrijë për një ose dy vjet, në rastin më të mirë. Siç tha Woolhouse: “Një vaksinë është një shpresë, jo një strategji.”
Kjo pikë u theksua gjithashtu nga Nabarro: «Ne duhet të dalim nga kjo ndjenjë e mirazhit që gjithçka do të zgjidhet, kur një vaksinë shfaqet në fund të këtij viti për të na shpëtuar. Kjo nuk do të ndodhë. Dhe, kur marrim një vaksinë të sigurt dhe funksionon, ekziston akoma çështja se si e arrijmë atë te 7.8 miliardë njerëz, që banojnë në planetin tonë. Zhdukja globale e një sëmundje është një biznes shumë, shumë i vështirë. Ne e menaxhuam atë me poliomielit përfundimisht, por ne ende po përpiqemi të shpëtojmë nga fruthi.”
Sidoqoftë, ka akoma hapësirë për optimizëm, thonë shkencëtarët. “Po, një vaksinë është larg, por terapitë antivirale duken më shpresëdhënëse,” tha Hibberd. “Tani po bëhen gjykime për një numër ilaçesh antivirale, që u krijuan për t’u marrë me sëmundje të tjera, por që tani po ripërdoren me shpresën se ato mund të përdoren për të trajtuar Covid-19.” Rezultatet priten në disa muaj.
“Nëse ka sukses, disa nga këto mund të ndihmojnë në uljen e niveleve të vdekjes. Ne mund ta kalojmë atë nga 1% drejt në 0,1%. Në kombinim me testimin e përmirësuar dhe kuptimin më të madh të sistemeve tona imunitare dhe përgjigjet e nivelit të antitrupave ndaj Covid-19, atëherë unë mendoj se do të gjendeshim në një pozicion shumë të ndryshëm, shumë më të mirë në gjashtë muaj. Unë jam shpresëdhënës.”
