“Gruaja dhe vdekja” dhe “E di” – nga Pajtim Xhelo

Gruaja dhe vdekja

Tregim

Moli dukej si një braktisje e paqtë, që të përhumbte në një përzierje mëshire dhe zemërimi për asgjënë që sillej përqark atij qyteti të rrëzuar qëllimisht në krahët e thyer të shpresës pa shpresë. Dy aniet e fundit ishin nisur dje së bashku me skuadrën e peshkimit, ngarkuar me dyfishin e mundësisë së tyre me refugjatë nga e gjithë Shqipëria. Po çonin njerëzit e shpërfillur e të përbuzur nga robi dhe fati, njerëzit e mbetur në një nga udhëkryqet që historia kish ruajtur sërish për ta. Të tradhëtuar, të mashtruar e të gënjyer nga ” zotat” e djeshëm, në mëdyshje për të kaluar urën e bregut të premtimit nga ” zotat” e rinj, shqiptarët e zhveshur nga pelerina e fisnikërisë, hipën mbi aniet e shpëtimit , i kthyen shpinën asaj ure të bregut të premtimit, për të mbërritur të dëshpëruar në bregun tjetër të Adriatikut, në tokën që do të bëhej ” Amerika e shekullit të njëzetë”.

Fiodori mbeti një copë herë te hyrja e Portit, pa ditur nga t’ia mbante. Kapiteni i anies që i pat premtuar ta çonte në Itali nuk dukej gjëkundi. Në kapiteneri i thanë që ania ishte nisur mëngjesin e djeshëm, nën kërcënimin e disa njerëzve të panjohur, që flisnin një shqipe të çalë. Pra, nuk ishte faji i tij, qe nisur i detyruar.Po edhe sikur të kish ndodhur ndryshe, nuk qe ndonjë gjë që s’pritej në këto kohë përmbysjesh e rrëmuje; njerëzit ishin lëshuar pa frena, burrat dukeshin të shburrëruar nga vyrtytet dhe kishin harruar kanunet e pashkruara të besës dhe mirësisë.

Fjodori u ndie dyfish i rënduar; nuk kish vetëm gruan dhe dy fëmijët e tij që po prisnin te stolat matanë rrugës. Ishin edhe familjet e vëllait dhe kunatit. Ai ndiente përgjegjësinë për dhjetë njerëz që kishin lënë shtëpitë e katandi, ndoshta nuk kishin fjetur fare atë natë, duke përfytyruar Parajsën e Përtejadriatikut.

Po mendonte si do të përligjte kthimin, si do ta lehtësonte zhgënjimin, po në çastin kur vendosi të nisej, kunati po vinte drejt tij. Nuk qe nevoja t’i thosh asgjë; ata e kishin vënë re që në gjithë hapsirën e Portit nuk kish asnjë shenjë anijeje, as mallrash, as peshkimi.
– Sapo takova kushëririn tim, Tomin e sqaroi ai – Ata kanë përshtatur tri barka me lopata dhe me motorr dhe do të nisen nesër herët nga grykëderdhja e Vjosës. Njera barkë është bosh, sepse njerëzit që do udhëtonin me të ishin larguar me një anie peshkimi.
Fjodori u duk i menduar.

– Meqë u nisëm, nuk është mirë të kthehemi nga rruga – shtoi i kunati- Unë e kam shumë ters kthimin.
Fjodori nuk i ktheu përgjigje, kësisoj i kunati mendoi se mos e kish hallin te paratë për “mjetin” e udhëtimit.
– Paratë do t’ia japim kur të jemi rregulluar atje.- i tha.

Çapçap po aviteshin te familiarët që i prisnin. Pat shpenzuar shumë kohë për t’i bindur që ta merrnin këtë udhëtim dhe nuk ndihej mirë që po i linte në mes të rrugës. Sidomos fëmijët; ata përfytyronin ” Parajsën” që priste matanë detit dhe nuk u hynte më në sy ajo që do të mbetej aty, madje e kishin harruar që në mëngjes, kur u nisën nga shtëpia.

U kthye nga i kunati:
– Nuk e ke keq- i tha- Le të mos bëhemi vonë.
Dhe u nisën, po këtë herë në drejtim tjetër, jo më në Port, ku prisnin aniet, po atje ku Vjosa zbuste gjithë tekat dhe nazet e saj në një puthje të qetë e të butë me detin.

Akoma pa u tretur veli i hirtë i natës, të tri ” përshtatjet ” lundruese lanë “limanin” që më pas do të thirrej “limani i shpëtimit”. Në krye të herës lundruan me lopatat. motorët i ndezën pas ndonjë ore. Tashmë kish zbardhur dhe ata që vunë re ato tri “Nautilusë” të çuditshëm, do të jenë ndier si në ëndër, edhe pse ishin zgjuar. Ato barka, nëse do të kemi lejen ti quajmë kështu, ishin një kombinim i prehistorisë me hijen e modernes. Sikush do të mendonte që ata njerëz mbi to po vinin nga një ishull i pabanuar i hapsirave të Paqësorit, ku i pat braktisur ndonjë anie pirate dhe e keqja i kish mësuar të sajonin këto mjete shpëtimi. Banorë të Europës që i kishin kthyer në një tjetër qytetërim.

Paçka, çdo gjë po shkonte për bukuri, derisa qielli u dynd nga re të dendura, të errëta, që bridhnin si kuajt e një kalorie në pjerrina. Në fillim barkat humbën drejtimin, pastaj nisën të anohen e të lëkunden nën dallgët që sa vinin e ngriheshin. U duk sikur deti do t’i përpinte në ato gojët gjigande që hapnin dallgët kur tërhiqeshin e vinin sërish.

Më e keqja ishte se asnjeri nga ata nuk ishte detar; dinin t’u jepnin vetëm lopatave dhe kaq. Po në atë kijamet motorët qenë fikur qëkur dhe lopatat nuk bënin më dobi. Para se të merrnin udhën, dikush i kish porositur që t’i mbanin barkat lidhur me njeratjetrën. Për kushte të tjera kjo mbase ishte punë e menduar mirë, po tani, nëse rrezikohej njera barkë, do të tërhiqte pas saj edhe dy të tjerat.

– Fjodor – i foli e shoqja, Tanusha – Bëjmë mirë t’i zgjidhim barkat, kështu janë më të kërcënuara.
Ai i dha të drejtë. U mundua të merrej vesh me ata të dy barkave të tjera e më në fund, pas përpjekjeve jo të padëshpëruara, mezi arriti t’u përcillte urdhërin. Ashtu bënë, veç u bënë pishmënt menjëherë. Stuhia dukej se kish shpërthyer në të gjitha drejtimet dhe i shpërndau e i largoi aq shumë ato, sa nuk e shihnin më njeritjetrin. Ashtu, të lidhura kishin rrezikun e përplasjes e të fundosjes, kështu u larguan, si tre njerëz që ikin nga sytë këmbët, të kërcënuar nga dikush, pa ditur më për të prasmin.

Fjodori dhe Tanusha mbanin fort fëmijët e tyre, i vëllai dhe i kunati të vetët. Tashmë qiell e det nuk dalloheshin, ishin shkrirë në një vorbull kërcënuese, qenë ngatërruar edhe dallgët, që kapërcenin nga një anë e barkës, në anën tjetër, duke mbajtur nën ujin dhe peshën e vet për minuta të tëra heraherës trupat e atyre të dhjetëve. Dikur, si një kuçedër apo sfinks gati sa nuk e përmbysi varkën një dallgë e llahtarshme. Pas çastesh edhe një tjetër e tillë.

Pastaj stuhia, e lodhur, u duk se do të tërhiqej. Për ku? Në veri apo në jug? Andej nga qenë nisur, apo ku donin të shkonin. Po deti lubi kish vendosur të mos i mblidhte krahët e tërbimit. I ngriti dallgët më lart e më fuqishëm se më parë. Zërat i shurdhonte stuhia. Shikimin e verbonte errëtia. Sundonte vetëm inati i natyrës. Apo zemërimi i Perëndive? Sigurisht, as njera dhe as të tjerat nuk e kishin me ata që patën marrë rrezikun në sy për të jetuar më mirë, për t’u ndier njerëz…

Dikur Tanusha nuk mundi t’i mbante dot duart e fëmijëve, që po i rrëshqisnin, si t’i tërhiqte një forcë e padukëshme, e papërballueshme. Arriti t’i rikapte dy herë; pastaj gjithçka u largua për të mos u kthyer më aty. Ajo bërtiti e bërtiti, po dallgët lëshoheshin aq shpesh mbi të, sa nuk e lejonin tashmë as të provonte të hapte gojën.

Edhe njëherë tjetër nga qielli shpërtheu një vetëtimë dhe nën dritën e saj, gruaja vuri re që në atë barkë ishte fare vetëm. Të tjerët i kish përpirë ajo pleksje e tërbuar, që nuk kish ndërmend as të lodhej, as të tërhiqej.

Sa kohë kish kaluar kështu? Ditë apo natë ishte?
Tanusha nuk arrinte t’i mbaronte mendimet. Dallgët, shkrepëtimat, gjëmimet. Po më të pamëshirëshme dallgët. Ato e anonin si një lodër fëmijësh barkën dhe gruaja rrëshqiste nga njeri cep në tjetrin, kësisoj kish marrë disa goditje: në kokë, në këmbë, në krahë. Ndiente dhëmbje vetëm ato pak çaste që harronin të sulmonin dallgët. Kohën tjetër gjithçka e saj përqëndrohej te shpëtimi.

Edhe sa do të zgjaste stuhia? Kish dëgjuar për Mezokanalin, Kanalin e tmerrshëm të Otrantos. Mos ndodhej aty?
Pyetja kaloi vetëtimthi dhe mori përgjigje si rrufe. U përplasën njëherësh dy dallgë dhe forca goditëse ishte aq e madhe, sa gruaja nuk u mbajt dot dhe u gjet në atë humnerë. Në krye të herës u tmerrua, sepse mendoi se kaq e pat, po u përplas diku dhe e mori me mënt që barka ishte fare pranë. U mundua të kapej e të mbahej me thonj e me dhëmbë në anën e saj, derisa atë e përkuli një dallgë tjetër dhe gruaja mundi të ngjitej me përpjekje të dhjetëfishuara.

Ku e gjente forcën?
Mos qe fati që po e ndihmonte, pasi i kish rrëmbyer gjithë të dashurit e saj?
Përsëri i shkëputej çdo hallkë e mendimit. Dikur e lëshoi veten në mëshirën e atij fati me dy fytyra, njerën të gurtë e tjetrën të mëshirës. E para i pat marrë nëntë të dashurit e saj…Ashtu si te Kënga e Dhoqinës. Tjetra po e mbronte nga ky tërbim.
Pse e bënte këtë? Që kur të kthehej sërish në atë jetën tjetër ta ndiente veten të vdekur në mes të të gjallëve? Si mund të jetonte pa asnjë dashuri… Pa shpirt?

Dikur vendosi t’u nënështrohej dallgëve dhe stuhisë, të mos bënte asnjë kundërshti ndaj tyre, po e pati të vështirë të dorëzohej. Mendoi kalimthi: ” Kush do t’i kujtojë ata, kush do t’u çojë te varri lule? Jo, jo, duhet të jetoj edhe për ta. Zoti donte kështu.”
Dhe nisi prapë luftën me detin e çmëndur, me stuhinë e marrosur.

Stuhia këmbëngulte, deti i bindej verbërisht asaj. Tanusha ndrydhte lodhjen, mposhtëte mëdyshjen dhe tundimin, shtrydhte turgorin nga qelizat e shpirtit për të përbuzur etjen dhe urinë. Disa herë stuhia kish bërë armëpushim, po ata zgjasnin aq pak, sa e kujtonin Tanushën që ishte aty, që mbahej akoma për të shkuar te të gjallët.

Dallgët e rrëzuan edhe tri herë të tjera në humnerat e tyre, po të tri herët gruaja fitoi mbi to. Herën e fundit kujtoi peshkaqenët. Po sikur të përfundonte në dhëmbët e tyre? Po ata ta tjerët, mos kishin patur atë fat?

Po përbindëshat e detit i ishin nënështruar edhe ata kësaj stuhie.
Kishte çaste që e lëshonin fuqitë, po goditjet e dallgëve e sillnin në vete sërish dhe bëhej gati për betejën që duhet të niste.
Më në fund retë u dyndën, mbase për andej nga perëndimi, dielli dërgoi ca rreze të zbehta dhe deti i fshehu dallgët. Kjo ndodhi pikërisht kur Tanusha po i ndiente gjymtyrët fare pa jetë dhe nuk mundej më të luftonte kësisoj.
Kish ndodhur vërtetë mrekullia që rrallë përjetohet. Vdekja, e lodhur dhe e mërzitur, po bënte sehir të mbijetuarën. Edhe vdekja, si Tanusha, ndihej e pazonja për të këmbëngulur.

Dhe u tërhoq., ndërkohë që e lakmuara e saj, e dehur nga fitorja e arritur gjer në tëpamundëshmen, e dërrmuar nga lufta për mbijetesë kundër një përbindëshi, u lëshua në një botë ku ëndrrat, dalngadalë, morën udhën e kujtimit.

Sa orë kishin kaluar vallë kur u përmend?
E vetme mbi atë pafundësipërbindësh që pas tetë ditëve mezi kish pranuar humbjen. Gruaja pat fituar mbi tërbimin e disa djajve : shiut, erës, dallgëve, kripës dhe rrezeve përvëluese, urisë dhe etjes… Po, po, etjes edhe pse ishte mes atij uji të cilin e zgjodhi si shpëtimtar nga e keqja e madhe që pat braktisur. Kjo ishte vuajtja më e madhe, që i shpërfillte të gjitha të tjerat : të ndjeje një ngasje të marrë për të pirë qoftë edhe një pikë nga ai lëng i kripur që deri atë çast kish ndihmuar armikun tënd, vdekjen. Madje i pat shërbyer asaj me një besnikëri të admirueshme.

Gruaja rregulloi lopatat që të mos i rrëmbente ujët me një përpjekje të jashtëzakonëshme dhe u lëshua e pafuqishme mbi atë grumbull dërrasash që pat mbetur nga ajo barka e dikurshme.Ashtu, përmes fijeve të holla e të padukshme të jetës që kishin mundur t’i shpëtonin betejës me detin këmbëngulës në mizorinë e tij, ajo donte të sillte në mendim kujtimet, të dinte ç’ditë e javës qe kjo, të merrte vesh ku ndodhej…Në fund të fundit të kuptonte cila ishte, ku shkonte, nga vinte. Një kotësi e verbër, e shurdhët, e nanuriste ëmbël në pamëshirën e vet, ashtu si barkën e lëkundëte ajo bishë vigane, që mbase po pushonte për të rimarrë veten e për të nisur sulmin sërish kundër një gruaje që i kish qëndruar egërsisë me fuqinë e shpirtit.

Ato fije të holla mbanin te njeriu vetëm jetën, jo mendimin.Në çastin e fundit njeriu bëri një përpjekje të dëshpëruar për të trokitur te ai mendim, po pa dobi; pati vetëm ndiesinë e një zjarri që po e digjte nën saç dhe përhumbi në një kllapi të thellë e të butë, nën kthetrat e mprehta të vdekjes, që ishte afruar përsëri, po përgjonte e notonte aty pranë, mbi po atë det. E sigurt që do ta grishte në botën e saj pa asnjë kundërshti, ajo kuçedër e panginjur me jetë njerëzore, kish lënë Kerberin në Portën e Hadesit dhe vet, hedhur mbi supet një lak, pat zënë pusi dhe priste më nge gruan e pafaj që të afrohej aq sa ta arrinte laku.

I përhumbur në kotësi njeriu.
I hepuar në prehje deti.
E tëra sy e veshë në pritjen e saj vdekja.
Rretherrotull kjo ishte bota e gjithë…
E harruar nga Zoti. E shpërfillur nga Të fortët. E braktisur nga shkaktarët.

Edhe Shpresa i ngjante një mëngjesi të vranët, që priste diellin të lindë.
Zhurma e një helikopteri e solli Tanushën në vete. Ajo hapi për një çast sytë, pa diellin që e mbuloi hija e helikopterit dhe dëgjoi zëra njerëzish në njkë gjuhë të huaj, të pakuptueshme. E pra, ishte në jetë.
Vuri re një një veladon të errët që u zvarrit tutje, mbi valëzat që po luanin me rrezet e diellit një valle si puhizë dhe me ndiesinë që kish mposhtur vdekjen, i dha asaj një buzëqeshje lamtumire dhe psherëtiu thellë.

E di

E di që të lëndova, mjelma ime,
Dhe kur kisha tjetrën, më doje ti,
E di që, kur u nisa në shtegtime,
Merakun të lash ty, si shall të zi.
S’kishe faj ti, as unë nuk gabova,
Yt at donte një dhëndër me Parti,
Pa dinjitet të ishim, nuk pranova,
Dhe inati më zbriti në marri..
E kujtoj atë mbrëmje, binte shi,
Dëshirat rrugëtonin nëpër erë,
Tirana në parqe, kafe, shtëpi…
Për Tiranën dhe dimri qe pranverë.
– Mos ik! – m’u lute, pa nuk e kuptova,
Qerpiku zbriste lotë apo shi,
Më dhëmbi dhëmbja jote, u mundova,
Shpirtin akull ta ndizja përsëri.
Si zoq u endëm n’at park të bekuar,
U strukëm nëpër kaçuba të dy,
Si mjelmë e lagur, shkurtëz e truar,
Dremite n’agim bri meje, aty.
Zbriti mëngjesi me sy të vesuar,
Kish sjellë dhe ndarjen për ne të dy,
Mbi flokë t’u derdh, po ti ishe zgjuar,
Dhe vesën të pikoi n’ata sy.
Pa nuk ishte ndarje, qe plagë thike,
Asnjë tjetër s’do më donte sa ti,
Çastin e fundit më puthe dhe ike,
Si mjelmë nxitove, për ku s’e di.
Jeta shtegton në mbrëmje dhe agime,
Ti bredhar gjen të tjera dashuri,
Nuk mendon që ke mbetur në kujtime,
Vrç shalli që le, s’është më i ri.
E di që të lëndova mjelma ime,
Një plagë thike të mbeti në sy,
Pse kërkuam krahë për fluturime,
Na ndëshkuam… S’kishim faj ne të dy.

Pajtim Xhelo, 5 mars 2020.