Kur shtegtonin patat e egra
GJiri i Rizonit, zhytur në paqen e përgjumur të pragmëngjesit, kish nisur të çelte siparin e përmjegulluar nga dukej Adriatiku i qetë e i pafund. Edhe pse fundvjeshtë, era që kish shoqëruar orët e vona të natës,kish ndrruar drejtim papritur, sikur një dorë e padukëshme ta kish tërhequr tutje, verilindjes, matanë Podgoricës. Mbrëmjen e shkuar re të dendura kishin fshehur yjet dhe terri kish rrëmbyer gjirin deri sa të hante syri, kurse sot në qiellin e zbardhylët rrinte nderur tektuk ndonjë krah i shkëputur nga ajo dendësi e nginjur, harruar nga nxitimi i atij karvani në qiell.
Jasoni vuri re një tufë patash të egra që u dyndën nga përtej kodrave dhe vijuan fluturimin e rëndë tejane, për në jug, duke zhurmuar me korin e tyre monoton, që heraherës kulmonte me ndonjë klithmë therëse, si për të zgjuar atë mëngjes gjumash e për të trembur natën që këmbëngulte të rrinte edhe cazë. Kjo e gjithë i trokiti Jasonit në portën e një kujtimi të largët, që ndoshta ish mbuluar nga myshku dhe lianat e kohës. Sa vite kishin ecur nëpër kohë? Ai bëri një llogari të shpejtë, pa ndonjë mundim të madh. Ishin tridhjetetre vite. Asgjë nuk pat ndryshuar. Qenë ulur po te ky stol, në po këtë shkëmb dhe mëngjesi kish qenë i tillë si sot. Ginestra pat ndjekur fluturimin e patave të egra me sy të perënduar tej largësive jugore dhe i kish thënë mendueshëm :
– Ja, kështu do të shtegëtosh edhe ti, si këto pata dhe nuk di në do të kthehesh ndonjë ditë.
Jasoni e kish puthur, pastaj i pat venë gishtin te buzët, sikur të donte t’i thosh : ” Mos ta dëgjoj më këtë! ”
Po derisa qenë ndarë disa minuta më pas, trishtimi fliste pa zë në fytyrën e vajzës, kurse sytë vijuan të ndiqnin atë shtegtim të çuditshëm të patave të egra. Rrallë e kujtonte tani që jeta e kish risjellë në rrugët e saj të vjetra, veç sot po përjetonte takimin e fundit, ja, sikur të kish ndodhur pak çaste më parë. Dhe koha, si për inat , qe kthyer pas në vibrimet e një kënge të lënë përmes.Puthjen e fundit e patën marrë me fluturimin e tyre patat e egra për të lënë psherëtimë të një ndarjeje.Atje, në kontinentin tjetër, Jasoni kish heshtur me shpirt në dhëmbë pamundësinë e mbajtjes së një premtimi. Fati kish vrarë një ndjenjë, po koha kish harruar diku në rrugëtimin e vet plagën. Nuk e pati të lehtë të mos e kthente kokën pas heraherës, edhe kur ikte me vrap.Ndonjë ditë që kthehej nga puna para mbrëmjes edhe e kujtonte, në fillim i pat lejuar syrit zbritjen e lotit, po më të shumtën e kohës kthehej nga punë mbrëmjes thellë, kësisoj nuk i mbetej vend shpirtit…As kujtimeve; rraskapitja e rrëzonte te gjumi i rëndë, pa ëndrra dhe përjetime, sido që të ishin ato.
Po Ginestra?
Sigurisht e kish patur shumë më të vështirë. Pëshpëritjet nën zë të shoqeve, fyerjet therëse të families dhe kushërinjve, të cilët nuk e patën parë asnjëherë me syrin e mirë lidhjen e dy të rinjve. Megjithatë ajo ishte e fortë dhe duhet ta kish shpërfillur e përbuzur marrëzinë e të tjerëve. Ku ndodhej tani? E kujtonte akoma, apo emri i Jasonit kish qenë si një kaçub i mjeruar në lulishten e re që duhej shkulur dhe flakur, për t’i dhënë dritë e ajër asaj lulishteje? Kushedi sa herë e kish parë këtë shtegtim të këtyre patave, që nuk harronin të ktheheshin në pranverë! Saesa netë kishin shoqëruar zhgënjimin e asaj vajze për të ritakuar lumturinë e një dashurie të premtuar…Mbase, kur i është sosur durimi , edhe më ka mallkuar…
Si Mëmëzonja te legjenda e Besës Kostandinin që martoi larg Morsininë. E ka ruajtur bukurinë, që ngacmonte gjithë djemtë e qytetit, i ka akoma flokët e verdhë që hijonin supet dhe fshihnin gropëzat e trëndafilta të faqeve, pas të cilave çelte një nënqeshje paksa dinake e tallëse, që dukej se thosh : ” Bukurinë e kam për vete, mos ma lakmoni! ” Po sytë që ngjanin me dy pajame të pjekura do ta kenë akoma atë shikimin e kadifejtë që rrëmbente të rrahurat e çmendura të zemrave të padjallëzuara të djamve që nuk kishin provuar akoma zjarrin e dashurisë së parë? Mes gjithë atyre lakmive, Ginestra pat zgjedhur atë.
Nuk ishte më i bukuri, as më i mençuri. Një herë e pat pyetur fare papritur për këtë. Vajza i qe përgjigjur thjesht, pa u menduar gjatë :
– Sepse je i përmbajtur dhe di të shpërfillësh çastin që ngatërron arsyen.
Jasoni ia pat rrëmbyer një të puthur në fluturim e sipër dhe kjo ish si ta falënderonte mijëra herë.
Burri që tashmë po kalonte pesëdhjetetetë vite pat harruar gjithçka. Po jetonte sekuenca të një kënge që ofronnin telat e një kitare diku, aty pranë, në rrugicën me shtëpi të vjetra ku kish provuar të parat dridhje të shpirtit. Ai mezi vuri re një vajzë të vogë nja pesë vjeçe që kish qëndruar përballë tij pak hapa më tej. Vocërrakja kish anuar trupin dhe me dorën si strehë përmbi ballë, si për t’u mbrojtur nga dielli që të vriste sytë, po e shihte më nge, si e rritur burrin që iu duk i çuditshëm, sepse heraherës qeshte me vete. Flokët e verdhë, lidhur me një fjongo bojëqielli dhe sytë bajame i kujtuan atë, Ginestrën. Sa i ngjante! Edhe gropëzat e faqeve i kish ashtu, edhe buzët mishtake, edhe hundën e drejtë. Shfaqja e papritur e vogëlushes dhe ngjashmëria e saj me Ginestrën e shtangën për një çast, po shpejt e largoi hutimin. Në botë ka shumë njerëz që ngjajnë, kjo nuk do të thotë të bësh përfundime jashtë llogjikës.
Sidoqoftë u ngrit, iu afrua asaj dhe e përkëdheli.
– Pa më thuaj cila zanë apo shtojzovalle je ti zemër e vogël?
Vajzës iu bë qejfi dhe u ndie e përkëdhelur.
– Më quajnë Jasona, po nuk jam e sigurt nëse jam zanë, si më quajte ti.
Çastin e parë ai qeshi me përgjigjen e mençur të vajzës, pastaj e ngacmoi emri i saj. Kishin të njëjtin emër. Të ishte kjo një rastësi? Rastësitë ndonjëherë janë të habitëshme, të pashpjeguara.
– Ti nuk jeton në këtë lagje, se unë nuk të kam parë asnjëherë.
Burri qeshi sërish, vuri re që kish përpara një fëmijë të mençur e të vëmendshëm.
– Dikur kam jetuar edhe unë këtu – i tha- Kur isha i ri. Tani jam shumë larg. Kam ardhur për të parë vendin e lindjes.
Vajza e vogël nuk po ia shqiste sytë.
– Unë ta thash emrin tim – i bëri vrejtje ajo si e rritur- Mund të ma thuash emrin tënd?
– Jason.
Vogëlushje shtrembëroi turinjtë :
– Mos u tall me mua – i tha e mërzitur.
– Nuk po tallem, kemi të njëjtin emër të dy. Është rastësi, po kështu më quajnë, Jason.
Vogëlushja po e hetonte. Pastaj, si u bind që tjetri po thosh të vërtetën, i zgjati dorën si e rritur dhe u paraqit:
– Jasona Bregu.
– Jason Vogli- ia ktheu ai.Pastaj e pyeti me kë kish ardhur deri këtu.Vogëlushja tregoi me gisht andej nga një ndërtesë e ulët, rrethuar nga një oborr me pemë të larta.
– Babi im po më pret atje – i tha duke e tërhequr për dore- Eja të të njoh me të.
Burri u bind dhe shkoi pas saj. Kur hynë vuri re se aty ish një lokal i këndshëm, ku ishin ulur në tavolina të ndryshme vetë dy njerëz, njeri prej të cilëve ishte babai i vogëlushes. Ngjanin me njeritjetrin si dy pikëla uji. Edhe djali ishte i drejtpërdrejtë dhe i hapur si e bija.
– Ai u ngrit dhe e përshëndeti.
– Është miku im i ri – e paraqiti vogëlushja – Sapo e njoha dhe çuditërisht kemi të njëjtin emër.
-Me të vërtetë? – iu drejtua djali të panjohurit dhe i shkeli syrin, duke menduar që ai tjetri kish bërë shaka me vajzën e tij kurreshtare, po i porsaardhuri e sqaroi :
– Po thotë të vërtetën Jasona. Edhe emri im është Jason.
Djali e pa jo pa habi.
– Mendoja se nuk do kish njeri tjetër në këtë faqe dheu me një emër si ky- tha- Mamaja ime nguli këmbë, edhe pse ne të dy, unë dhe gruaja nuk qemë dakord.
Tashmë Jasoni ish ulur dhe po pinte si me pikatore kafen ekspres, të cilën kish zakon ta mbante edhe një orë përpara ,si kur ishte vetëm, ashtu edhe kur ishte në shoqëri. E pat harruar ngjashmërinë e tyre me dashurinë e tij të largët, që jetonte vetëm në përfytyrimin e turbullt e të tretur në vrapimin e viteve.
– Isha zhytur në kujtime, duke parë largimin e kolonisë së patave të egra dhe nuk e vura re këtë çamarroken tënde që po më shihte e habitur.
Vogëlushja qeshi…Shfrenuar, çiltër, ashtu si dinë të qeshin vetëm fëmijët.
– Xhaxhi Jasoni po fliste me vete – i tha ajo të atit
– Ne të mëdhenjve na takon shpesh të flasim me veten, sidomos kur kemi ndonjë problem që kërkon zgjidhje – i hoqi vrejtjen i ati.
Vogëlushja u bë serioze, duke lëvizur lehtë kokën, sikur të kërkonte të falur, megjithëse nuk kish bërë asnjë gabim.
– Kur isha fëmijë dhe i ri, më takonte të shoqëroja largimin dhe kthimin e Patave të egra. Pas tridhjetetre viteve sot e përjetova sërish këtë kënaqësi dhe u ndjeva si atëhere, i ri.
– Ime më e ruan si çastin më të lumtur të jetës shtegtimin e patave- tha djali- Është për t’u habitur, ata largohen çdo vit javën e fundit të tetorit, shpesh më 28 tetor dhe kthehen javën e fundit të marsit, sërish në datën 28. Këto ditë ime më del aty në anëdet, ulet tek ai stoli ku ishit ulur ju dhe pret ikjen dhe ardhjen e atyre shpendëve paqtorë.
Përsëri Jasonit i bëri përshypje kjo ngjashmëria tjetër, po sërish e ndoqi mendimin…Mund të ishte një tjetër rastësi. Shtegtimin e shpendëve nuk e ndiqnin vetëm ai dhe Ginestra. Gjithë banorët e këtij qyteti ishin të lidhur në një farë mënyre me atë shtegtim. Iu kujtua që njerëzit nuk përmendnin datë dhe muaj për ndonjë ndodhi, po thoshin : ” Atëhere kur shtegtonin patat” ose ” Atëhere kur ktheheshin patat”
– Ne, brezi i ri nuk para jemi të lidhur me natyrën siç ishit ju. Sidoqoftë, ndonjëherë mendoj se ime më ruan ndonjë kujtim të hershëm me këtë shtegtim, po nuk e kam marrë mundimin ta pyes.
– Dhe bën mirë që nuk e pyet. Ndonjëherë ca kujtime njeriu i ruan vetëm për vete si një zakon të shenjtë.
Jasoni kish folur në mënyrë profetike dhe vogëlushes, që deri atëhere po shihte nga ekrani i televizorit një emision për botën e xhunglës, i tërhoqi vëmendjen . Tha:
– Edhe mua më pëlqen që disa kujtime t’i mbaj veç për vete. Vitin e shkuar dajua më tregoi një sekret në shtëpinë e gjyshes. Unë shkoj shpesh, e shoh, po nuk i kam folur asnjeriu për të.
I ati qeshi.
– As mua nuk do ma tregosh?- e pyeti
– As mamit, as ty- tha e vendosur, pastaj shtoi – përderisa nuk ia kam treguar as gjyshes që më ka rritur.
Edhe Jasonin gjyshja e kish rritur dhe e kish ndier shumë dhëmbjen e ikjes së saj nga kjo jetë, për më tepër se nuk kish mundur ta përcillte në rrugëtimin e fundit të kësaj bote.
Dikur u largua nga lokali edhe ai njeriu që qe ulur në tavolinën tjetër dhe mbetën vetëm ata të tre. Për çudi Jasonit po i pëlqente ky djalë dhe vajza e tij pesëvjeçare dhe e ndiente veten mirë në shoqërinë e tyre, pa e kuptuar kohën, që po afronte mesditën. Biseda ish rrotulluar gjithandej, kishin folur edhe për prëblemet mbarëshqiptare, që preokuponin sot rrethet akademike e intelektuale, për një zgjidhje të qëndrueshme të ardhmërisë së kombit. Çuditërisht mendimet e djalit të ri përputheshin me ato të burrit të pjekur, që dukej se kish një përvojë të vyer jetësore në të gjitha fushat. Edhe shijet e tyre përputheshin në shumicën e rasteve. Të dy mendonin se zgjidhjet që shtroheshin sot para kombit shqiptar duhet të ishin paqësore e të duruara, për të qenë të sigurta dhe afagjata. Që kombi duhej bashkuar në trojet e tij natyrore ishte domosdoshmëri, po kjo do të kërkonte kohën e duhur dhe largimin e nxitimit nga padurimi që u kish detyruar fati shekullor shqiptarëve.
Në këto e sipër vogëlushja që kish dalë në oborr, u kthye duke tërhequr përdore një grua të moshuar, e cila iu drejtua djalit :
– Ti mendove që unë harrova të shihja sot largimin e patave të egra? Jo, nuk harrova, po e ndoqa që nga kodra tjetër, ku kisha shkuar për të parë një paciente të sëmurë.
Jasoni nuk e ktheu menjëherë kokën, edhe pse zëri iu duk i njohur, veç i largët, shumë i largët e kësisoj i dyshimtë. Tridhjetetre vite nuk ishin pak për të tjetërsuar e për të çuar në udhëkryqin e mëdyshjes kujtimet. E nxiti zëri i vogëlushes që të kthente kokën andej.
– Gjyshe, ky është ai xhaxhi që të thash kur ishim në oborr. Kemi të njëjtin emër. E quajnë Jason. Burri u ngrit nga ndenjësja pa vetëdije, duke lëshuar një thirmë të përmbajtur :
– Ti???
Gruaja ngriu, pa mundur të lëvizte as qerpikët, të cilët ishin njomur nga grimca vezulluese lotësh të përzier nga dhëmbja, malli, e papritura dhe gëzimi. Ginestra nuk po mundëte të artikulonte asnjë fjalë. Jasoni u mat ta rrokte në qafë, po e mblodhi veten në çastin e fundit. Vetëm tha :
– E di që nuk më ke falur, po duhet ta kesh të qartë që nuk jam fajtor.
Gruas iu mblodhën rrëketë e lotëve në grykë dhe nuk po e linin të fliste. Ginestrës po i dridheshin duart. I biri dhe vogëlushja po shihnin këtë skenë pa kuptuar ç’po ndodhte. Djali e ndihmoi të ëmën që të ulej Vajza e vogël i mori dorën Jasonit dhe i bëri shenjë që të ulej edhe ai.
Shumë rrallë të ruan jeta të papritura të tilla që as nuk i ke çuar nëpërmend, po vogëlushe Jasona u duk më e qeta dhe më e kthjellta në këtë mjedis të ngarkuar me re shiu që po ndiqnin njeratjetrën me tërbimin e një stuhie. Ajo i fshiu me doçkën e vockël lotët nga sytë e gjyshes dhe pyeti Jasonin
– Ju jeni njohur që më parë?
– Po, moj vogëlushe.
Pastaj, në mënyrë djallëzore iu kthye të gjyshes :
– Dhe keni qenë të fejuar?
Ginestra tundi kryet. E mori vajzën në prehërin e vet, e puthi disa herë dhe i tha:
– Të kujtohet përralla që të tregoja shpesh për princeshën që priste princin të kthehej dhe nuk u martua kurrë?
Vajza zbriti vërtik nga prehëri i Ginestrës, i kapi dorën Jasonit, duke e pyetur :
– Ai princi ishe ti xhaxhi Jason?
– Po – u përgjigj ai.
Jasona i puthi dorën, pastaj e rroku për qafe. Djali që akoma nuk kish mbledhur veten nga ai përjetim jo i zakontë, tha :
– Diçka nuhata që në fillim, sidomos kur më thatë që edhe ju përcillnit shtegtimin e patave të egra…Njëlloj si nëna ime. -Iu drejtua të ëmës me zërin plot dridhje: – Kjo ishte arsyeja që nuk u martove ti nënë?
Ginestra pohoi me kokë Jasoni e shikoi gjatë në sy. Lotët, akoma të patharë thoshin aq shumë, sa nuk do të mjaftonin mijëra faqe të një libri për t’i zbuluar. Djali tregoi me dorë Jasonin :
– Domethënë ky njeriu këtu…
Ai nuk arriti ta mbaronte mendimin. E ëma e ndërpreu :
– Po – i tha me krenari – Jasoni është babai yt.
Vajza e vogël u hodh përpjetë, pa e frenuar gëzimin.
– Athere unë jam mbesa jote, ndaj dhe gjyshja më vuri emrin tënd?
Iu hodh në krahë, e shtrëngoi dhe po e puthte në ballë, në faqe, në sytë… Kudo. Me pafajësinë dhe çiltërsinë e një fëmije që nuk di t’i fshehi ndjenjat. At e bir pastaj u përqafuan gjatë në krahët e njeritjetrit.
– Tani kam një detyrim ndaj nënës tuaj – tha ai kur u shkëput nga krahët e të birit- Më duhet t’i shpjegoj përse nuk u ktheva.
Ginestra bëri një shenj shpërfillëse. Pastaj i tha :
– I kam marrë me mënd të gjitha dhe nuk të kam gjykuar për asnjë çast. Lufta zgjati dhe preu rrugët.
– Sa mbaroi lufta, më dënuan si dezertor, sepse u përpoqa të arratisesha nga kampi i punës në Siberi. Vuajta dënimin për shtatë vite që më rrëmbyen gjithçka njerëzore. Më liruan me kusht që të skoja në Korenë e largët. Më pas as që e merrja me mënd që Ginestra do më priste pas pesëmbëdhjetë vitesh dhe iu nënështrova fatit tim të shkruar keq.
Djali nuk u besonte veshëve dhe syve…Kaq papritur ai u bë me babanë që s’e pat njohur kurrë, e bija u bë me gjysh dhe e ëma, kish rigjetur dashurinë e vetme të jetës së saj, që e kish pritur si Penelopa Uliksin.
Ai i shkeli syrin të bijës, që e kuptoi menjëherë dhe të dy u larguan.
Dolën edhe Jasoni me Ginestrën fill pas tyre.
Në qiell po fluturonte tufa e fundit e patave.
– Ky është shtegtimi i fundit i patave të egra të Rizonit që po shohim ne të dy – tha Jasoni dhe e përqafoi. Ajo e largoi si me turp dhe e pyeti :
– Pse, nuk do kthehen përsëri?
– Ato do kthehen, po ne nuk do na gjejnë këtu – u përgjigj Jasoni- Do vini edhe ju me mua në Australi.
– Aq larg, po sikur të na lodhen krahët?
Burri qeshi. Lumturia u përhap si fllad mbrëmësor nanuritës e i përmallshëm andej nga ishin larguar zogjtë për vise të reja, për jetë të reja.
Edhe Jasoni me familjen e vet do të niste pas pak ditësh si ato pata të egra shtegtimin.
Fund
Pajtim Xhelo, 16 shkurt 2020
E lajthitura
Asnjëherë nuk ish mësuar e vërteta për ato familje shqiptare që jetonin në kufi me Vojvodinën : kishin ardhur ato nga Kosova, apo serbët ishin dyndur që atëhere, kur dimri i ashpër i atij viti të largët i pat detyruar të braktisnin stepat e tyre të paana, si tokat e indianëve të Amerikës. Veç një gjë i habiste të gjithë; ata nuk kishin bërë asnjë krushqi me sllavët, as me vojvodët. Për t’i shpëtuar bashkgjakësisë, djemtë e tyre martoheshin me vajza Pejane dhe vajzat i martonin po në Pejë. Nga të gjitha gjasat, njera qe më e besuara dhe më e pranuara nga të gjithë pejanët : kur patën ardhur serbët, u vunë syrin fushave pjellore të dardanëve dhe i detyruan ata të largoheshin për t’u ngulur në Pejë. Vetëm kjo e shpjegonte miqësinë e këtyre familjeve shqiptare me Pejën.
Në një nga këto familie të asaj race të bukur dardane ish rritur e tashmë po lulëzonte një kumbull e ëmbël tropojane, nga ato që rriten vetëm në Tropojë e në Dardani. Kumbullën e kish mbjellë i zoti i shtëpisë ditën që i kish lindur fëmija i parë, vajza që e quajtën Himara. Ishte zakon ky i ruajtur me adhurim ndër breza, po që sot është lënë në harresë. Rritej kumbulla në oborr e tërhiqte zogjtë që cicërinin, hidhte shtat edhe Himara, mbi të cilën mbeteshin sytë e djemëve të rinj. Sa herë çelte kumbulla në funddimër, faqet e Himarës merrnin ngjyrë trëndafili, buzët lëngëzonin si qershi të harruara në degët e majës, që njerëzit nuk i arrinin, sytë lëshonin shkëndi të një zjarri të padukshëm që heshtëte brenda saj,flokët e rëndë e të zinj si natë dimri i rrëzoheshin nga supet për të fshehur gjokset që dihasnin si mëzat e rinj kur mbaronin vrapimin. Më të bukur vashë nuk kish falur Zoti i Madh në këto anë…
As rretherrotull. Serbët dhe vojvodët e shihnin me lakmi, po Himera ia njihte vlerat vetes, kësisoj i shpërfillte në shkollë, i përbuzte në rrugë, veç askush nuk guxonte t’i hidhte shkaraz qoftë edhe një fjalë. Vëlla nuk kish, po ish e rrethuar me kushërinj e miq të familjes që e donin dhe e respektonin për hiret e saj, që plotësonin edhe fatin e bukurisë. Kësisoj Himera ishte lindur me këmishë; krahas bukurisë ëngjëllore, kish edhe shpirtin e zemrën e hapur, veshur me një edukatë për t’u admiruar. Janë të rralla vajzat, të cilat Zoti i vesh me të tillë pelerinë. E ëma e kish porositur që kur nisi të kuptonte që ish e bukur dhe e mençur, të mos shoqërohej me djem të racës tjetër, se nuk duhej prishur gjaku shqiptar i dardanit të lashtë me gjakun e errët të vojvodit, e aq më tepër me atë të sllavit. Dhe Himarës i kujtohej gjithmonë kjo porosi… I ishte kthyer në refrenin e një kënge të bukur.
Tashmë Himera ndihej e sigurt për gjithçka, i dukej se edhe ajri, edhe pemët, edhe zogjtë, deri edhe djemtë e racës tjetër ishin pjesë e pandarë e atij refreni të këngës së saj. Mike të pandarë kish kumbullën dylinde: E shihte dhe kënaqej, halle nuk kish që t’i qante me të, as dhëmbje,as shqetësime, as kokëçarje. Ajo nginjej me dashurinë e prindëve dhe kushërinjve. Kjo i dukej bota e tërë.
Po jeta nuk është Eden i krijuar enkas për ty. As ti nuk je Eva apo Adami. Jeta i ngjan një lëndine, ku lulet diku mbarojnë për t’u lenë vendin gjëmbave e drizave, që të çjerrin e të lëndojnë këmbët gjer në dhëmbje, po të bindin që veç të mirës, atje tej të njeh edhe të keqen.
Në verë, kur kumbulla kish pjekur frutat e para të saj, një mëngjes, kur Himera po bisedonte nën zë me dylinden e saj, matanë gardhit u zgjat një hije dhe u dëgjua një zë :
– Do t’i mbash për vete të gjithë ata fruta të ëmbël?
Vajza ktheu kryet, po nuk u përgjigj. Ishte i panjohur për të, madje nuk iu duk banor i kësaj komune. Dhe i kish folur sërbisht.
– Do t’i hash dot të gjitha ato kumbulla?- e pyeti djali sërish
Himara u mat ta sikteriste, po fjalët ia mbajtën dhëmbët. Mendoi : ” Gjuha tule është, po kockat i thyen! ” Mbase nuk ishin kocka që duhet të thyheshin, i panjohuri mund të ishte njeri i mirë, kështuqë më mirë ta linte të shkonte në hallin e vet. E kther me shpinë, me bisht të syrit vajza vuri re hijen që nuk lëvizi, pastaj e rrëshqiti vështrimin te ai dhe e studioi më nge.Ishte pak bullafiq, bjond tipik sllav, shtatmesatar, me këmbët cazë të shtrembëra dhe me supet e rrëzuar. Sepse nuk i pëlqeu ky tip dhe nuk i erdhi mirë që po ndihej e ngacmuar pa shkak. Priti me durim që të vinte re hijen e tij të lëvizte, po mëkot. U kthye nga i huaji tërësisht dhe i foli ashpër :
– Më njihni gjë?
– Jo.
– As kushëriri im nuk jeni, apo jo?
I huaji qeshi.
– Dhe nuk flisni gjuhën time – shtoi Himara.- Përse nuk largoheni atëhere? Doni t’i them tim eti që t’u tregojë vendin?
Djali i panjohur qeshi përsëri.
– Babai juaj nuk është aty, as nëna. Nuk jam i sigur në ishin ata që u shkëmbeva atje tej, po kjo nuk ka rëndësi. Unë ju njoh mirë, aq mirë sa nuk e merrni me mënt.
Himara u nxeh. Mendoi se po e duronte si shumë. As vet nuk e kuptoi pse ia kish zgjatur kaq shumë, gjë që nuk e kish bërë asnjëherë më parë. Kush ishte ky, që e njihte kaq mirë?
– Sidoqoftë, unë dua që t’i të largohesh, të më lesh të qetë. Ik!
I huaji, jo vetëm që nuk u largua, po bëri disa hapa për te lesa e gardhit.
– Jam mik i ngushtë me kushëririn tënd në Pejë, Jetalin.
Vajza u zu ngushtë, e largoi inatin, e pa cazë në mëdyshje dhe ia ktheu :
– Jetali ka ardhur në Pejë?
– Jo, jemi të dy në Belgjikë. Punojmë bashkë dhe jetojmë në një shtëpi. Më porositi t’iu takoj e t’u bëj të fala, në mënyrë të veçantë nënën tënde, tezen e Jetalit.
– Faleminderit!- Himara nuk foli një hop, pastaj u ndie fajtore që u soll pak ashpër dhe i kërkoi ndjesë:
– Të më falni për ashpërsinë time, po nuk ju njihja dhe…
– Është faji im që nuk u paraqita që në krye të herës. Mendova se shakaja do ishte mënyra më e mirë për t’u dhënë të njohur. Atëhere, po ju kërkoj unë të falur.
Himara nuk e mbajti dot të qeshurën.
– Epo mirë – i tha – Të dy gabuam. Jemi në barazim.
Djali po priste që tjetra ta ftonte në shtëpi. Si e pa që Himara nuk kishte ndërmend ta bënte këtë, shtyti lesën dhe hyri në oborr.
– Më duhet t’i takoj prindërit e tu. Kam edhe një porosi enkas për ta.
Vajza u ndodh e papërgatitur për të kundërshtuar guximin e të huajit. E hutuar, ajo nuk po gjente ndonjë shkak për të penguar hyrjen e të posaardhurit. Sërish nuk e ftoi, po ai hyri i pari në shtëpi dhe Himara e ndoqi pas, pa e kuptuar as vet, në po bënte të duhurën.
Qe hera e parë në jetën e saj që ndodhej vetëm për vetëm me një djalë të panjohur. Iu ngatërruan keq ndjenjat dhe mendimet, asgjë nuk arrinte të çonte deri në fund.
I vuri përpara një gotë raki për mikpritje dhe nuk po vendoste, nëse duhet të ulej, apo të sillej nëpër shtëpi, për të mos u përballur me shikimin e tij të çuditshëm, që nuk po e përcaktonte dot. Disa herë doli në korridor, në oborr, në dhomat e tjera dhe kur hyri më në fund, duke menduar se e kish tepruar me këto shmangie të kota, i huaji e kapi për dore dhe pa i lënë kohë të kundërshtonte e mbërtheu me krahët e tij si ganxha çeliku dhe e përplasi fuqishëm në divanin pranë dritares. Himara nisi të mbrohej e të kundërshtonte, disa herë e grrici me thonjë një fytyrë, e kafshoi në mjekër, në dorë, u përpoq të çlirohej nga ai, po përpjekjet shkuan të gjitha dëm. Djali ishte i fuqishëm. Si e pa që nuk do ta mposhtëte dot, ajo u mat të bërtiste për ndihmë, po tjetri e kuptoi dhe e qëlloi me grusht poshtë nofullës aq fortë, sa ajo humbi ndjenjat. Tani i huaji ishte tërësisht i lirë të bënte atë që duhej. Nxorri nga xhepi një shishkë të vogël, e hapi, i largoi me mundim nofullat e shtrënguara të Himarës, hodhi nën gjuhën e vajzës dia pika nga ajo shishe, pastaj u lëshua me gjithë peshën e trupit të tij kaba, mbi atë selvi delikate, që i ngjante më tepër një përtej jete se një gjallese që i kishin ndaluar ajrin dhe lirinë.
Kur erdhi në vete vajza nisi të fliste përçart. Thosh gjëra pa kuptim, nuk u përgjigjej njëlloj pyetjeve që e ëma dhe i ati i përsërisnin disa herë.Aty nga ora katër e pasdrekës atë e kapiti gjumi. U zgjojt vetëm kur pat rënë errësira, në mbrëmje vonë.
– Ku më keni sjellë kështu? – iu hakërrua të ëmës me sy të zgurdulluar.
– Në shtëpinë tënde moj bijë – ia ktheu ajo , duke mos i mbajtur lotët.- Je me prindërit e tu, si gjithmonë.
Himara u çua rrëmbimthi dhe nisi të ecte nëpër dhomë rrotull shtratit të vet. Heraherës ndalonte, hidhte sytë nëpër cepat e mureve, lart në tavan, pastaj shihte shpërfillëse të ëmën, sikur të qe tejpërshkuese, apo, akoma më keq, sikur të kish hyrë e padëshiruar në dhomën e saj dhe duhet ta largonte sa më parë. Nja dy herë u mat edhe ta qëllonte, po ndodhi i ati aty pranë, për fat të mirë.
Dikur, fare vonë, kur pat kaluar edhe mesi i natës, u qetësua, i mori dorën të ëmës në duart e saj dhe nisi të qante me ngashërim. Sa pushoi, i ati e pyeti :
– Kush të ka qëlluar në nofull?
Vajza ngriti supat.
– Ka qenë ndonjeri sot në shtëpi?
Ajo tundi kokën në shenjë mohimi. Pastaj, si të ish kujtuar për diçka, tha :
– Një hije.
Prindërit panë njeritjetrin të habitur.
– Po hija nuk duket – ndërhyri e ëma- Si e pe ti?
– E pash dhe bisedova me të, ja kështu si me ju tani.
Ata shkëmbyen vështrime të habitur.
– Si, nuk më besoni? Po unë nuk ju kam gënjyer ndonjëherë.
E ëma u përlot sërish.po Himara bërtiti sa kish në kokë :
– Kush ka vdekur që po qan? Unë jam gjallë, hajde, largohuni nga dhoma ime. Dua të rri vetëm.
Kur ata të dy po dilnin nga dera, ajo shpërtheu në një të qeshur të shfrenuar dhe u tha :
– Do flas vetëm me hijen. Ja, ai po vjen.
Ata e shikuan me frikë. Ishin në mëdyshje: të largoheshin, apo të ktheheshin në atë dhomë, të rrinin me të aty., po vajza u vuri pëllëmbët në shpinë dhe u dha një të shtyrë të dyve. Dera pas tyre u përplas me zhurmë dhe jehona u shpërnda në tërë hapsirën e shtëpisë për disa çaste, duke krijuar frikë e dhëmbje. Asnjeri nuk fjeti atë natë, as netë të tëra që erdhën pas saj. Gjumi dukej se qe arratisur së bashku me atë vajzën e bukur që tashmë fliste me hijen.
Epo, shumëkush besonte se Himara kish ” shkelur hijet, xhindet” si pat thënë hoxha i Pejës, që e sollën për ta parë. Doktorët ishin të mendimit që duhet të shtrohej në një klinikë psiqiatrike, po mjeku i komunës nuk binte dakord me ta : Vajza nuk bëhej agresive dhe nuk kish shkak për ta çuar në ato klinika, sepse rrezikonte të bëhej më keq.
Javën e dytë Himara preu oreksin, pati të vjella të shpeshta, i merrej mëntë, po askush nuk mendoi për atë që mund të ishte shkaku i gjithë këtyre shqetësimeve. Të gjithë ishin të bindur që ajo kish ” lajthitur” nga mentë. Thoshin ” e lajthitura”, pasi u vinte keq të thoshin ” e çmendura”.
Kësisoj kaluan tre muaj dhe prej dy ditësh vajza dukej më e qetë, lëvizte nëpër oborr, i afrohej sërish kumbullës, që tashmë po zverdhte gjethet; veç lesën e gardhit nuk e kapërxeu kurrë. E shihte në mëdyshje dhe i largohej. Edhe te divani i dhomës së pritjes nuk ulej kurrë. Shpesh ndjente dhëmbje në fundin e barkut, ndonjëherë edhe te kërthiza. Në një nga këto momente, e ëma po e vinte re dhe nuk i pëlqeu rrumbullakosja e së bijës.Dyshoi dhe e pyeti:
– Kur të kanë ardhur për herë të fundit ato?
E kish fjalën për mesturacionet.
Himara ngriti supet. E ëma u detyrua ta pyeste më troç.
– Nuk e mbaj mënt, ka shumë.
– Sa shumë, një muaj, dy muaj?
– Nuk e di, mbase edhe më shumë. Nuk më kujtohet.
Nuk qe nevoja ta pyeste më. E bija ishte shtatzanë. Po kush ishte babai i fëmijës? Himara fliste gjithnjë për dikë që e quante ” hije” Ajo nuk e kish vrarë mendjen se ç’mund të ishte kjo ” hije” E kishin quajtur pjellë të lajthitjes së saj dhe kaq. Po tani që punët po ngatërroheshin, gruaja nisi të shihte gjithçka me një tjetër sy. Vendosi t’i tregonte të shoqit. Burri u acarua, u bë pikë e vrer, po ç’mund të bënte në ato kushte që ishte vajza e tyre?
E çuan te mjeku për vizitë.
– Është shtatzanë – u tha ai qetë – Ka hyrë në muajin e katërt, po në gjendjen e saj, nuk mund ta mbajë fëmijën.
Pas pak, si të qe kujtuar për diçka, pyeti :
– E keni të fejuar vajzën?
– Jo,
– Më falni, po me kë e ka fëmijën?
– Nuk e dimë.
– Nuk e keni pyetur?
– Jo.E dimë që nuk do të marrim përgjigje. Ajo flet për një hije që ka takuar dikur dhe kaq.
Doktori u duk i çuditur.
– Më lejoni ta pyes unë? – u tha, jo pa drojtje.
Ata u shikuan symësy.
– Si të doni – i dha leje e ëma. dhe ata të tre hynë në dhomën ku po priste vajza.
Me kujdes, duke u përpjekur të krijonte një ambient sa më miqësor, doktori i tha :
– Ti pret një fëmijë. Mund të na thuash kush është babai?
Himara u përgjigj menjëherë:
– Hija
Doktori u duk i menduar. Një hop u ngrit, lëvizi ngadalë nëpër dhomë, pastaj e pyeti sërish
– Mund të na i përshkruash pamjen?
Vajza qeshi dhe përsëriti :
– Hije.
– Vetëm kaq mund të na thuash?
Ajo u hodhi një vështrim të shpejtë të treve, qeshi dhe tha:
– Po hija nuk duket, është hije..
Nuk e zgjati më doktori. Kur po i përcillte, e hoqi mënjanë të atin.
– Fëmijën do t’ia heqim – i tha- Po jam i detyruar të lajmëroj policinë. Çështja nuk është aq e thjeshtë. Vajzën tuaj e kanë përdhunuar dhe dyshoj se i kanë dhënë diçka për të pirë, që është katandisur në gjendje të tillë psiqike. E vërteta do ishte e mirë për të gjithë. Jam i bindur se edhe ti si prind do doje të dije kush ka abuzuar me tët bijë.
– Po- pranoi i ati me kokën ulur -Faleminderit për gjithçka. Ju jam mirënjohës.
Të nesërmen Himarën e shtruan në klinikën gjinekologjike dhe i hoqën fëmijën. Ndërkohë i bënë edhe analizat e gjakut, nga ku dolën në përfundimin se vajzës i kishim dhënë një lloj droge që shkaktonte trubullira psiqike që zgjatnin për muaj të tërë dhe linin pasoja edhe për më tej.
– Të shpresojmë?- e pyeti i ati i Himarës shefin e laboratorit të kriminalistikës ligjore.
Ai i rrahu shpatullat.
– Do shërohet – i tha i qetë- Duhet të rri shtruar disa kohë.
Dhe në të vërtetë vajzës iu deshën vetëm pak ditë për të fituar kujtesën dhe brenda muajit ishte në gjendje të sillte ndërmend gjithçka kish ndodhur.Ishte akoma pa aguar atë ditë që nisi të kujtonte, fillimisht si nëpër mjegull e paknapak qartë .Përfytyrimi ndërpritej heraherës ashtu, vetvetiu, po në ndonjë rast edhe ngaqë e detyronte ajo. Shoqja e dhomës, të cilës i kishin hequr fëmijën sepse vuante nga një sëmundje e trashëguar i kish thënë një ditë më parë, që ajo mund të mos bëhej kurrë nënë, mund të mos lindëte më. Ishte shqetësuar, sepse si te çdo grua tjetër, instikti i nënës, së bashku me arsyet e tjera, e bënte ta shihte të ardhmen të ngjyrosur me jetësi pranvere. Mjekja që ndiqte ecurinë e sëmundjes së Himarës e pat vënë re humorin e keq të vajzës dhe e pat pyetur cila ishte arsyeja e këtij ndryshimi.Nuk kish marrë përgjigje, po asaj i shërbente çdo shqetësim, sado i vogël, sepse duhet të kish një shkak që ndikonte në botën akoma të tronditur psikologjike të saj. Dhe këmbënguli. Himara ia kish rrëfyer frikën e saj dhe mjekja e kish qetësuar…Do bëhej nënë sa herë të donte ajo,; heqja e fëmijës nuk i kish lënë asnjë pasojë për sterilitet. Kësisoj Himara ditën e nesërme ish kthjelluar tërësisht dhe ” hija” ishte shndrruar në atë sërbin rrumbullak e zbardhallaq që ish munduar t’i shkatërronte jetën. Me ndihmën e saj policia arriti të hartonte identikitin e duhur dhe u vu në gjurmët e tij në Belgjikë, por, duke menduar se krimineli flinte mbi dafina, ata e vonuan kapjen e tij.Ndërkohë kushëriri i Himarës, Jetali i pat thënë një ditë që kushërira e tij po kalonte një depresion të rëndë dhe pa shpresa.
– Në spital? – qe interesuar miku i tij.
– Po, në qytetin x.
Sërbi ishte nisur urgjentisht, duke e gënjyer Jetalin se do të shkonte në një qytet tjetër për të takuar një ish shokun e tij të shkollës.
Në atë qytet të vogël arriti vonë në mbrëmje, kur makinat dhe kalimtarët thuajse e kishin braktisur gjallërinë e tij dhe ndaloi para spitalit, i zbriti makinës dhe hyri pa droje, duke ndjerë qetësinë, si në recepsion, edhe në pavionet. Mendoi se do hynte në dhomën e Himarës pa u vënë re. Kish qenë edhe herë të tjera në atë spital dhe nuk e pati të vështirë ta gjente.
Ajo ishte zgjuar, e vuri re menjëherë dhe e njohu. Sërbi harkoi duart rreth fytit të saj, po vajza me njerën dorë rëndoi mbi butonin e emergjencës dhe sakaq u derdhën në dhomë dy infermieret dhe polici i turnit të rojes. Sërbi u përpoq të largohej, qëlloi me grusht një nga infermieret, rrëzoi tjetrën përtokë, po u përball me grushtin dërrmues të policit, që e shtriu dhe e vuri në pranga.
Të nesërmen, kur e morën në pyetje, serbi pohoi me krenari :
– Unë jam anëtar i ” afaorvave paramilitare sërbe” Detyra jonë është të mbjellim racën tonë te gratë dardane.
– Nuk arritët dot ta korrnit atë racë që mbollët – ia ktheu dedektivi i qetë- Dhe nuk do arrini ta mbillni më.
Serbi nuk foli më, po nga sytë e tij shkrepëtinte një inat i papërmbajtur, prehistorik, kafshëror.
Para se të largohej nga klinika, Himara i u lut shefit të policisë kriminale që ta linte të shihte vetëm pak sekonda djalin sërb dhe kur u shkëmbye me të në korridorin e policisë, e pështyti dhe i tha :
– Unë jam akoma e re dhe Zoti më riktheu jetën time, kurse ti do të plakesh në burg dhe do ta ëndërosh jetën tënde që nuk ke për ta patur kurrë!
Atij tjetrit i vinin fjalët e vajzës si një jehonë e largët. Ai nuk donte ta besonte që vajza ishte përsëri e bukur dhe krenare, ashtu si dikur. Kohët e fundit, madje edhe kish shpresuar se mund ta bënte gruan e tij, duke menduar se në gjendjen e saj, e sëmurë, me një fëmijë pa atësi, prindërit dardanë nuk do ngurronin t’ia jepnin një serbi, i cili, për më tepër ishte edhe mik me nipin e tyre. Po kur mori vesh që e kish hequr fëmijën, u nis për të përfunduar me gjakftohtësi kriminele veprën e tij; veç pa dobi…Himara ja ku ishte, aty, e rikthyer tërësisht në botën e vet ëngjëllore.
Sërbi u largua kokulur, në heshtje.
Himara falënderoi shefin e Policisë dhe eci me hap të sigurt, duke menduar e lumtur që tani e tutje nuk do ta quanin më ” E lajthitura”, po me emrin e saj të bukur, Himara.
Fund
Pajtim Xhelo, 19 shkurt 2020
