EDGAR ALLAN POE
1809 – 1849
Edgar Allan Poe lindi më 19 janar 1809 në Boston, Massachusetts, ShBA ; vdiq më 7 tetor 1849 në Baltimore, Maryland. Ka qenë një shkrimtarë amerikan.
PUSI DHE LAVJERRËSI
Shkruar nga Edgar Allan Poe dhe botuar për herë të parë në 1842, “Pusi dhe lavjerrësi” ka tronditur lexuesit e të gjitha moshave për ankthin e gjallë që provokon.
* * *
Një i burgosur zgjohet brenda një dhome të errët, në qendër të së cilës hapet një humnerë e cila rrezikon ta gëlltisë. Pastaj ai përfundon i lidhur në një dërrasë prej druri. Sipër tij rri një teh shumë i mprehtë, lavjerrësi, luhatet ngadalë, lëkundet, gati pë t’i rënë në zemër. Pasi shpëton, ai gjend përsëri në dhomën me pusin në qendër, ku muret e hekurt bëhen inkandeshentë dhe shtrydhen drejt humnerës së pashmangshme.
Pafundësia e protagonistit dhe shkaku i gjendjes së tij, janë të panjohura për ne: gjenerohet kështu një ndjeshmëri universale, është arsyeja që tregim nuk është harruar e nuk harrohet kurrë.
Ne jemi, ai, i burgosuri, ne banojmë në atë dhomën e errët me pusin në mes dhe me tehun që luhatet, e që sa vjen e ulët, i paperceptueshëm, i paepur.
NIKOLAI V. GOGOL
1809 – 1852
Nikolai V. Gogol, mjeshtri i madh i letërsisë ruse ka lindur në 20 prill 1809 në Bolshoie Soroçini, fshat afër Mirogorodit nga një familje fisnikësh. Babai i tij, Vasil Afanasjeviç, komediograf i shquar, ndikoi që edhe i biri i tij të merrej me letërsi.
Në 1825, Gogoli mbaroi gjimnazin në Nezhen dhe më pas në Peterburg, ku edhe shkroi veprën: “Hans Kyhelgarten”, sipas ndikimeve të poezive të Zhukovit dhe romaneve të Malinskit.
KAPOTA
Shkrimtari ukrainas që flet rusisht, Nikolai Gogol botoi Il gabardinë më 1842, brenda gjerdanit të “Tregimet e Petersburgut”. Ngarjet janë vendosur në Rusinë Cariste, tregimi flet për një punonjës të mbilodhur, të rraskapitur nga puna dhe nga jeta e sheshtë dhe monotone. Po gjërat ndryshojnë kur, duke kursyer, arrin të blihet një pallto të mrekullueshme, gjë që e bën këdo të pranohet mirë nga shoqëeia dhe që e bën atë të ndjehet i gjallë dhe i lumtur.
Arrihet deri dhe aty sa të organizohet një festë për nder të asaj kapote. Por lumturia e nëpunësit është e destinuar të përfundojë kur, një mbrëmje, kapota i vidhet.
I dëshpëruar nëpunësi kërkon drejtësi, por askush nuk e merrseriozisht atë. Punonjësi i varfër, i zhveshur dhe i zhgënjyer, vdes nga të ftohtit. Por tregimi nuk mbaron këtu; në fakt, nëse protagonisti nuk ka fituar një drejtësi tokësore, ai gjithmonë mund të na gjykojë nën një maskë tjetër bote. Ajo që bën Gogoli në tregimin e tij, është përpjekja për të përshkruar një realitet dhe një gjendje tragjike përmes një komedie tallëse: ai arrin një impakt të thellë te lexuesi, i cili nuk di ç’të bëjë, i cili nuk di si të ndihet.
Të qesh apo të qajë?
Pyetja mbetet pezull si vetë tregimi në historinë e letërsisë.
FREDRIC BROWN
1906 – 1972
Fredric Brown (29 tetor 1906 – 11 Mars 1972 [1]) ishte një fiction shkencor amerikan dhe shkrimtar i misterit. Ai është i njohur për përdorimin e humorit dhe për zotërimin e tij të formës “të shkurtër të shkurtër” — tregime nga 1 deri në 3 faqe, shpesh me pajisje të zgjuar komplotesh dhe mbarime surprizuese. Humori dhe një pikëpamje disi postmoderne që përshkohej edhe në romanet e tij. Një nga tregimet e tij, “Arena”, zyrtarisht është kredituar për një adaptim si një episod i serialit televiziv amerikan Star Trek.
ROJA
Roja është një tregim i trilluar shkencore i vitit 1954, shkruar nga Fredric Brown. Jashtëzakonisht i shkurtër, në tregimi me pak fjali flitet pët një ushtar i cili ësshtë roje në një garnizon gjatë një lufte ndërplanetare kundër një race aliene. Roja vuan nga gjendja e tij, i burgosur siç ndodhet në një llogore, të ndyrë dhe i kequshqyer, pesëdhjetë mijë vjet dritë larg shtëpisë.
Papritur, ndjen dikë që i afrohet: armiku. Ngre armën, merr nisha dhe zjarr! Alieni vdiq. Një krijesë e neveritshme, sipas ushtarit, “vetëm me dy krahë dhe dy këmbë, dhe me atë lëkure të bardhë të neveritshme dhe pa luspa…” Nëpërmjet një pajisje të saktë narrative e cila është ftohje, Fredric Brown ka zhvendosur gjithë lexuesit që kanë mbaruar mbi faqen e tij. Një mashtrim, por gjithmonë një mashtrim, por një mashtrim edhe i vështirë për t’u harruar
J. D. SALINGER
Historia e J.D Salinger doli në 1946 në faqet e New Yorker, u përfshi më pas në koleksionin Nëntë tregimet.
NJË DITË IDEALE PËR PESHQBANANET
Nëse suksesi i The Well and the Pendulum është për shkak të shkallës shumë të lartë të imitacionit, me një ditë ideale për peshqit banane, të cilëve u ka ardhur fundi, vështirë se mund ta kuptojmë se çfarë ndodhi. Kaq shumë tronditëse është kjo histori e shkurtër. Ne jemi në Florida, ku një çift i ri i martuar po kalon pushimet e veta. Bashkëshorti i saj kohët e fundit është rikthyer nga fronti dhe diçka tek ai duket se është thyer. Ai na është prezantuar si një person i rrezikshëm që nuk duhet të ishte larguar kurrë nga spitali psikiatrik: një bombë e gatshme për të shpërthyer.
Megjithatë, sado ekstravagante, ne e shohim të dashur. Gradualisht, dyshimi paragjykues zbehet, rishfaqet brenda disa çastesh, pastaj shpërndahet përsëri. Në mëshirën e një lëkundjeje të çmendur nga e cila nuk mund të heqim më, shkrimi shumë i ngushtë i Salinger na çon deri në fund: në atë pikë ne jemi hedhur plotësisht nga lëkundja. Mendoj se kjo është pikërisht arsyeja pse historia ka gërvishtur kujtesën e lexuesve: fakti i të qenit hedhur larg dhe nuk e kam kuptuar kurrë pse. Emblema që qëndron prapa kësaj historie është diçka që nuk mund të hiqet dorë: aq sa zgjidhja duket të jetë e drejtë atje, sikur ta shohë, edhe pse të pakapshme.
LUIGI PIRANDELLOS
Tregimi i shkurtër i Luigi Pirandellos u botua në Corriere della Sera më 22 shkurt 1914, pastaj në vëllimin Kurthi në 1915.
TRENI FISHKËLLEU
Një baba fatkeq i një familjeje, i ngatërruar deri në fyt në grackën e jetës, papritmas një natë dëgjon fisHkëllimën e një treni. Dhe kështu, në të njëjtin çast, protagonisti lirohet nga kurthi, më në fund i lirë, dhe në sytë e të tjerëve plotësisht i çmendur. Por në çmendurinë e Pirandellos ka gjithmonë një logjikë: fishkëllima e trenit përfaqëson për babanë e trishtuar të familjes mundësinë për të shpëtuar nga hapësirat e ngushta të jetës së tij.
Iket fizikisht apo me fantazi ka pak rëndësi. Gjëja e rëndësishme është se mund të bëhet. Dhe duke e ditur këtë, pesha e jetës bëhet më e lehtë, së paku e durueshme, tani që u kuptua loja. Epifania e protagonistit ka një karakter ngushëllues që gjithashtu derdh mbi ne, dhe na çon të reflektojmë, tani që treni fishkëlleu,
Përktheu: Faslli Haliti
