Nexhat Halimi
Silueta e vetmisë së gurit (IV)
(Fragment)
Vdekja e xehetarit
Ushtojnë veshët, i kemi përplot ritme të zgjuara, të ashpra-meqë, sado që largohemi, ende na përcjellin zhurmat e makinave që gjëmojnë papra në trupin xeheror në jug. Në këtë mënyrë, gati-gati po mësoheshim me atë stuhi pune, me atë rrëzim të vazhdueshëm të shkëmbinjve të minuar, me shkëlqimin e lehtë copëzash të xehes, në fluturim imagjinar, të bëjnë dritë ngjashëm me yjet. Tashmë përpihemi nëpër shkallët spirale dhe dalim në punishte 126, ku çdo gjë është reprizë: edhe këtu lëvizja e makinave, ritmet e zgjuara të pistoletave pneumatike që shpojnë, e autoloderët, nuk pushojnë. Çdo gjë është në valën më të madhe të punës.
Prapë përpara shtrihet hapësira me ngjyra e xehes. Gjithnjë në mendim të zgjojmë veten, njëjtë me xehetarët, të arrijmë në punishten tjetër, e cila pak ndërron nga ajo tjetra. Për të satën herë frymojmë me lidhjen e trupit të xehetarit e të shkëmbit të xehes. Për të satën herë e përjetojmë peizazhin e njëjtë të rrjedhës së punës, natyrisht gjithnjë me nuanca të reja dhe të panjohura. Të përshkruar me fytyrat e mbuluara nga djersa.
Arritëm në fund të korridorit e dolëm në punishten tjetër.
Ndalëm të stepur.
Shkëmbi rrëzohet me gjëmë. Djersa pikë papra nga fytyra , në bula të mëdha-kokrra groshe. Minatorët e zhveshur deri në brez na afrohen.
-Kjo më ngjan në diçka të njohur? – foli Isani.
-Fusha para nesh është e njëjtë ,e sipërfaqen e paparë ndonjë herë, me ndonjë sipërfaqe nga ndonjë planet tjetër. Minatorët, ngjashëm me hijet, lëvizin në dalje nga strehimet.e shikojnë me vëmendje xehen e rrëzuar.
-Me fat!- i urojnë njëri tjetrit.
-Me fat!
Trimat e punës flasin shkurt, flasin pak. Njëjtë siç ngjet me trimat e armës. Flasin vetëm atëherë, të vendosur të të vrasin apo të të falin.
Udhë tjetër nuk ka.
Përsëri e njëjta gjë: asnjërin nuk mund ta dallosh. Po bëre përpjekje ta bësh një gjë të këtillë,patjetër tjetrit do t`i hysh në hak. Secili është i dalluar në mënyrën e vet. Vallë, është gjithnjë e njëjta gjë? Sido të jetë, megjithatë, ndonjëri është i dëshmuar veçmas këtu, në këtë kotë. Cili është ai? I shikon fytyrat e lara në djersë, të qëndisura me përplot copëza mineralesh që ndrisin, me pika të mëdha të djersës, ngjashëm me kokrra të margaritarit. Fytyra që ende nuk i kanë rënë brisk faqeve, po edhe burra në moshë të shtyrë. Atë që duam për ta parë, është i ri apo i moçëm?
Befas, një minator na afrohet tash- Me Fat? Afrohet e ndalet. Qëndron në afërsi me droje. Dëgjon për çfarë flasim, cilën pykë e rrahim të shqyhet druri i fortë. E shikojmë në sy, me vëmendje. Ai hyn mes nesh dhe shkund për llëre dorëzat e lëkurës, të grisura aty – këtu.
-Ky është njëri nga të shtatë luanët e nëntokës, -do të na flasë shoqëruesi. –Është Ramadan Miftari, trimi i horizonteve të plumbta.
E shikojmë në fytyrë xehetarin, burrin në të dyzetat, gjatë e shikojmë. Shtresa e errët e xehes së shtresuar në lëkurë i ka krijuar tatuazh të përhitë në të kaltër, nëpër vijat e krijuara e të ngatërruara zë të rrëshqasë së bashku me djersën lumë dhe një udhë e vjetër.
– Natyrisht, – thotë, – e vjetër është udha, disa vjeçare.
E fshin ballin, buzëqeshet e nëpër fytyrën që i ndritë nga drita e varur në helmetë, prapë i lëvizë një muskul-gjarpërueshëm.
E vërej dhe dy pikë lot i ndrisin nën sy. Shikon etshëm e lëngshëm. I bie pëlhurë e hirtë para vetes. Çfarë ka në vete, çfarë i dhemb vallë?
Prapë ia vërej lotët.
-Ka vdekur minatori Hasan, – nxjerr vaj dhe shpërthen prapë në lot.
-Prit, kush të tha?
-Lajmëruan përmes një minatori. Ai dallohej në radhë të parë për mik të besueshëm. Ai nuk i jetonte vetes të thotë asgjë në të cilën nuk besonte, asgjë në të cilën mendonte plotfuqishëm. E ka zënë orteku i shkëmbit të xehes. Derisa ta kenë nxjerrë ka dhënë ende shenjë për vete, më pastaj është shuar.
-Kam arsye të qaj dhe unë dhe nuk qaj. Unë kam shkruar për xehetarin Hasan vargje, të cilat kanë prekur shumë zemra. Vargje të ndjeshme, emocionale.Tashmë ai paska, mbyllur sytë… Poezinë “O Hasan” e Botoi Gayeta “Rilindja”, me redaktor Vehap Shitën… Kthej kokën prapa, të mos më shihen lotët.
-Qan apo jo?
-Jo, – i fshij lotët.
-Pse pra derdh lot?
-I qoftë dheu i lehtë!
-Eh, qe tepër i ri të vdiste e të mos ndieje dhembje…
-Kush ka lind do të vdes.
-Nesër do shkojmë për ngushëllime.
-Qe nga Kaçanolli. E ka pasur jetën të vështirë, – foli njëri ndër minatorët të tubuar aty shpejt e shpejt, me dhembje në shpirt.
-Do të vijmë dhe unë e Guri, – foli Isani kokë ulur.
-Cili je ti, afër, – ndërhyri Faiku?
– Lere, – tha, – flasim më vonë.
Ai nuk ngutet, e nxjerr pakon me duhan dhe e bën gati ta ndez. E end duhanin nga dora në dorë e mbështjellë nëpër gishta.- Ndize,- ia bën një tjetër minator.
-Është e ndaluar këtu?
-Po veç për Hasanin… tymos, zhdavarit mërzinë ndopak, largoje prej shpirti ndjenjën,
mendim e rëndë, – ai i fshin lotët me gishta, të cilët i rrjedhin faqesh dhe e flak duhanin.
-Nuk mund të ndez duhan. Është e ndaluar dhe ndezja e shkrepëses këtu, – ndërhyn dhe e kthen pakon me duhan në xhepin e brendshëm të kombizonit të punës. Shikon anash, para vetes e pastaj rreth e rreth. Përsëri fshin ballin tek djersët e lotët i shkojnë rreke dhe na sheh me pikëllim. Ec ca hapa nga ai minatori që na shoqëron, thua nuk mund të mos e hapte shtegun. Ndalet përballë e fytyrëvrarë shkëput fjalë.
– Jeta vdekje ka. Ka dhembje… – Rrëfen, me një dritë të derdhur nëpër fytyrë.
-E dhembja dhe poezia e kanë një amshim.
-Herë ndiejmë dhembje e herë tjetër kënaqemi me gjërat e bukura, me poezinë, me jetën siç thua ti, me bindje.
Ramadani hesht. I bërë një me tokën. Thellë i mbytur në dhembje.
-Shoku këtu, në nëntokë, është i njëjtëve ajrin.
Hedhin e ai i fshin lotët.
-Ramadani është nga fshati Vllahi. Shumë i ri zbriti nëpër katet e xeherores, derdhi djersë nëpër të gjitha horizontet. Kaloi nëpër punë të vështira, prej atyre më të rëndave të minatorit të thjeshtë, ndezësit të minave e deri te loderisti me kualifikim të lartë, në mënyrë që të radhitet në mesin e xehetarëve më të mirë. Vështirë t`i gjendet shoku. Në secilin front të punës dëshmohet: qoftë të jetë loderist, qoftë të jetë ndezës i minave, apo dhe mihës.
-Gjendet përsëri e gjithmonë aty tek ka nevojë më shumë, – thotë shoqëruesi.
– A po më leni të flas pak dhe unë për vete, – e prek një mjegull e përhirtë, e lehtë.
-Gjithsesi, – tha Faiku. –Të vdekurit me të vdekurit…E, të gjallët për të gjallët. Veç, ata, që i ke përkrah, flasin më mirë për ty!
-Jo… do të flas vetë. Kam nevojë të flas. Më dhemb humbja e mikut.
-Fol pra, të presim!- ndërhyri njëri, i cili e mbante për krahu.
Ai u kollit e më pastaj pështyu dhe foli rëndë.
-Zbrita në nëntokë me vetëm gjashtëmbëdhjetë vera të jetës, ta fitoj kafshatën e gojës – dhe, qe mbeta atë ditë e mot. Pse jo, nuk është keq këtu: me të ardhura nuk jemi keq, edhe që, dorën në zemër- djersa, që derdhim rreke përditë, nuk na paguhet… Nuk kurseva asgjë më këtë punë të vështirë në nëntokë, e cila bukën që ta dhuron e ka me nëntë kore, jo besa me dymbëdhjetë, por – megjithatë, unë jam i kënaqur.
Shumë i kënaqur…
-Kaq më tepër, ia dole të mos shkosh i ri nga kjo jetë,- foli prapë që e mbante për krahu dhe e shikoi gjatë e ngul në fytyrë.
-Puna në nëntokë nuk është ndonjë tmerr, e rëndomtë është. Unë jam mësuar dhe nuk do ta ndërroja tash me ndonjë tjetër punë. Mirë jam dhe me shëndet: qe shtatë vite nuk kam qenë te mjeku, ndërsa nuk është keq t`u them se kurrë nuk jam vonuar në punë, as nuk kam munguar.
As me të ardhura mujore nuk ndahem keq: marr mesatarisht një pagë, që duke e kufizuar për gjëra të vogla, ia dal ta lidhi muajin me tjetrin. Kjo më mjafton për jetesë të mirë. Asnjëri nga minatorët nuk ka ndonjë kërkesë tjetër, vetëm të jetoj mirë, të paguhet kaq sa derdh djersë. Kam bashkëshorten dhe një vajzë, e cila ndjek mësimet në klasë të parë të fillores. Suksesi shembullor i saj më kënaq, më obligon të jem gjithnjë e më i mirë në punë dhe unë përkujdesem ta arrij ketë gjë… – Ja pse nuk kursej asgjë të dëshmohem gjithnjë. As “Trepça” nuk kursen për mua: ajo m`i shkurtoi vështirësitë, telashet e udhëtimit të përditshëm. Më ndau banesë dydhomëshe në lagjen “Bari”.
E gjithë kjo flet për djersën time, që nuk e kursej, flet por edhe për të vërtetën se ajo djersë nuk derdhet kot. Atë e çmojnë të gjithë.
Normën e ditës e kam pesëmbëdhjetë tonelata, por unë i zë edhe nga njëqind e pesëdhjetë tonelata… Shikoni edhe vetë, – bën me dorësi nga shkëmbi i rrëzuar, – deri tash me makinë kam shpuar shtatëdhjetë metra. Do të jenë aty afro njëqind tonelata xehe.
Kurrë nuk ndalem unë vetëm në një punë.
Atëherë ndërsa nuk shpoj e voziti autoloderin, me të cilin nëse ka mjaft xehe të imtë, nga ofiçina në një ndërrim transportoj prej shtatëdhjetë deri në dyqind tonelata. Nganjëherë i realizoj dhe nga tri e katër norma në një ndërrim. Atëherë fitoj dhe lekë më shumë brenda muaji. Pres gjithmonë që fitimi të varet nga realizimi. Bëj përpjekje kjo të matet saktë dhe pa hile. Në këtë mënyrë të normohet çdo gjë. Të fitoj gjithsecili kaq sa derdh djersë.
– Ndoshta normat i kanë vënë të mëdha e nuk ia del asnjëri ta tejkaloj?
– Jo, nuk është fjala për normën e madhe apo të vogël. Është fjala për mjeshtërinë dhe angazhimin e madh. Pa mjeshtri të duhur në këtë punë të humb kot dhe angazhimi
– Mjeshtëria, është e para, – e shikojmë në sy.
-Vetëm mjeshtëria në punë e më pastaj dhe angazhimi. Kjo për këtu është zaten moto primare, jo vetëm tash. Është gjithnjë. Mjeshtëria e angazhimi i madh në punë, – e përsëritë dhe një shikim e ik te xehja e rrëzuar!
Ai ende flet e flet, e atje, te tavani i shkëmbit xehetarët shpojnë. Ata këndej, e shkëmbi andej. Pikon djersa nga fytyrat e mërdhezur e të lara në të, nga fytyrat e stolisura me copëza të xehes, që shkëlqejnë ngjashëm me ngadhënjimin, ngjashëm me diçka të përmotshme, të përhershme, siç është dielli mbi ujin e detit në të aguar, i ndritur me të gjitha ngjyrat e ylberit dhe me pasqyrimin shkëlqyes sipërfaqes së ujit të qetë në det…
-Kaq gjë e bukur, – tha Isani.
-Mahnitëse, – ndërhyri Çera.
