Prof. Furio Biagini
Universitetet e Salentos
Tema që duhet të zhvilloj, “Dashuria në Torah”, mund të përmblidhet në një varg të vetëm, i marrë nga Levitiku 19,18: “Mos u hakmerr as mos ushqe hidhërim ndaj bijve të popullit tënd. Duaje të afërmin tënd porsi vetveten. Unë jam Zoti”. Që atëherë Tanaimët, mjeshtrat e mëdhenj të Mishnah (nga rrënja shanah, përsëris), kodifikim ligjor i ligjit gojor në fillim të shekullit II (e.v.) kishin diskutuar cili ishte parimi më i madh i Torah-ut. Në traktatin Nedarim IX, 3 të Talmudit të Jeruzalemit, gjejmë këtë diskutim interesant:
“Kështu është thënë [Levitiku 19,18: ‘do të duash tjetrin si veten tënde’].
Rabbi Aqiva thotë: Ky është një parim i madh i Torah-ut. Ben Azai thotë: Vargu 5,1 ‘Ky është libri i historisë së njeriut… njeriu u krijua me imazhin e Zotit dhe me një parim akoma më të madh’”.
Kështu që, nga njëra anë, Rabi Aqiva, mjeshtër që ka udhëhequr historikisht popullin
Hebre, në epokën pas shkatërrimit të Tempullit të Jeruzalemit, u torturua nga romakët dhe vdiq martir në 135 (e.v) gjatë shtypjes së Bar Kokba, sheh parimin e madh të Torah-ut, në dashurinë për tjetrin njëlloj si për veten, i njëjti Rabi Aqiva, njihte edhe parimin universal, siç lexojmë në Pirqè Avoth (thëniet e Etërve).
“Rabi Aqiva vazhdon të thotë akoma: ‘I shtrenjtë është njeriu (për të Amshuarin) , që u krijua në shëmbëllesë [hyjnore], një dashuri më e lartë iu tregua duke e krijuar në shëmbëllesë [hyjnore]; sipas teksit që thotë: ‘Në shëmbëllesë të vet Zoti e krijoi njeriun”.
Duke përkufizuar “do të duash tjetrin si veten tënde”, si rregullin e madh të Torah-ut, Rabi Aqiva, pohon që të gjitha ligjet që kanë të bëjnë me raportet ndërmjet njeriut dhe tjetrit, rrjedhin nga ky parim.
Ben Azai, nxënës i tij, kujton që ky rregull themelor, nuk rrjedh thjesht nga raporti ndërnjerëzor, por nga fakti që njeriu është i zhytur, në një krijim hyjnor. Dashuria që kemi për tjetrin duhet të konsiderohet si një plotësim i faktit që njeriu është krijuar me imazhin e Zotit, dhe që lidhja reale, motivimi real i dashurisë për tjetrin, qëndron në faktin që jemi të gjithë shëmbëllesë e Shenjtit, i Bekuar Qoftë Ai. Si rrjedhojë, të duash tjetrin është një mënyrë e të dashurit të Të Përjetshmit.
Po kush është i afërmi im? Nga ana e Biblës, i afërmi është i huaji. Mishnah na kujton që Shenjti, i Bekuar Qoftë Ai, krijoi vetëm një njeri, Adamin, në mënyrë që asnjë të mos thoshte që “babai im është më i madh se yti”. Zoti, duke krijuar Adamin, nuk krijoi të huajin. Vetëm pas përmbytjes me episodin e Kullës të Babelit, mund të flitet për të huaj.
Njerëzit e Kullës flisnin vetëm një gjuhë, ishin të gjithë në një vend të angazhuar në ndërtimin e një vepre të vetme (mbase Torah-u do të na vërë në mbrojtje kundër rreziqeve të një bote të globalizuar). Në ndërtimin e kullës nuk kishte punë krahu të huaj, dhe në këtë pikë shfaqet ndërhyrja hyjnore. Zoti ngatërron të gjitha gjuhët, dhe shpërndan njerëzit që bëhen të gjithë në mënyrë të ndërsjellë të huaj, lindin identitetet sociale, kultura dhe etnitë. Papritur, të gjithë janë të huaj ndaj njëri-tjetrit.
Por jo vetëm, i huaji, Gher, që Torah-u na bën thirrje ta duam (është e vetmja herë ku Torah-u na thërret “të duam të…” siç lexohet në Ligjin e Përtërirë 10, 19: “Do të duani të huajin, sepse të huaj keni qenë në tokën e Egjiptit”), është i afërmi im.
Torah-u na tregon, përveç të huajit (Gher), kategori të tjera të huajit që duhet të duam, si e veja, jetimi, prifti, pa asnjë ndryshim ndërmjet Hebreut dhe jo Hebreut. I huaji nuk është vetëm ai që vjen nga një vend tjetër, por edhe kush në vendin e tij, është në një situatë nevoje. Pra, tjetri është fqinji im, ose me terma aktualë, ekstrakomunitari e ka paradigmën e tij tek Abrahami, që është i huaj me urdhër hyjnor. Abrahami është ai që nuk ka toka dhe nuk do t’i ketë kurrë. Për të kuptuar radikalitetin e këtij personazhi mjafton të mendojmë për atë që e dallon nga Uliksi, figurë qendrore e epikës greke. Uliksi është ai që niset për një udhëtim të gjatë që zgjat gati një jetë të tërë, për t’u kthyer pastaj në të njëjtën pikë nisjeje: në ishullin e tij, tokën e tij. Ka kështu një rrënjësim. Ndërsa Abrahami, niset drejt një toke që nuk do të jetë kurrë e tija dhe që do të ketë gjithmonë të vetmin statut, tokë e dhënë me kuptimin e dhuruar “Lekh lekhà”, “Shko për ty!”. Zoti i tha Abrahamit [Genesi 12,1]:
“Dil prej vendit tënd dhe prej vëllazërisë sate, e prej shtëpisë së babës tënd në drejtim të një vendi që do të ta tregoj!”.
Abrahami duhet të bëhet i huaj, dhe në mes të shkretëtirës, vend që nuk i përket asnjërit, do të takojë Të Shenjtin, I Bekuar Qoftë Ai. Zoti, këtu qëndron e reja e madhe e Torah-ut, bëhet edhe vetë i huaj, duke shoqëruar Abrahamin dhe familjen e tij në udhëtimin e gjatë drejt vendit të Kanaanit.
Natyra e të qenurit i huaj e Zotit, shfaqet që në momentin e krijimit. Në fillim, siç na mësojnë mësuesit, i Përjetshmi ishte Ain (asgjë), hyjnori Asgjë. Por, në momentin e krijimit Shenjti, i Bekuar Qoftë Ai, transformon këtë Ain në Ani, domethënë në “Unë”. Duke qenë “Unë” Zoti vë në qenie “Ti”, Uni sjell ekzistencën e Ti. Kështu në aktin e krijimit Zoti vë një Ti, që nuk është vetëm njeriu. Pra, e gjithë krijesa dhe jo vetëm njeriu është tjetri që duhet të dua, jo vetëm sipas një thirrjeje etike, por me vullnet. Në Ligjin e Përtërirë thuhet (20, 19):
“«Kur t’i bësh rrethim ndonjë qyteti për një kohë të gjatë e ta rrethosh me vegla sulmi për ta pushtuar, mos e përdor sakicën për t’i prerë pemët e tija, prej të cilave mund të ushqehesh. Pse, a është njeri pema që ta sulmosh?».
Mësuesit na kujtojnë vazhdimisht që edhe pemët lusin Zotin, për mirëqenien e Krijimit. Torah-u është e pasur me mësime e norma për mirëqenien e tokës së kafshëve që kanë të drejtën e pushimit festiv, vitit Sabatik, Jubileut, ashtu si dhe njerëzit. Ideja e tjetrit, kalon nga Torah-u tek e gjithë tradita, në një Midrash, nga rrënja darash, të hetosh, histori interpretuese të Torah-ut në traditën Hebraike, i Përjetshmi thotë:
“Unë sforcohem të mos i bëj keq asnjërës prej krijesave të mia, prandaj nuk i kam bërë të dituar asnjë qenieje njerëzore emrin e pemës nga e cila hëngri Adami, që kjo pemë të mos skuqet përpara njerzëve”.
Dhe, Rebbe Nachman-i i Breslov-it, një mësues i madh (kasidik), thoshte: “Nëse një njeri vret një pemë, para kohës së saj, është sikur të kishte vrarë një shpirt”. Sipas një mësuesi tjetër, ajo pemë lëshon një thirrje që shkon nga njëri cep në tjetrin të botës, por njeriu nuk e dëgjon. I afërmi, i përhapur në gjithë krijimin, është subjekti i të drejtave, dashuria për tjetrin është një detyrim. Dhe kjo dashuri nuk ka kufij, përveç krijimit.
Në përmbledhje, për Torah-un secili jeton për faktin se i besohet përgjegjësive të tjetrit. Atëherë, dashuri është të kujdesesh për tjetërsinë njerëzore, duke mos treguar indiferencë përballë atij që, i varfër e armik, është në pritje jete dhe miqësie. Paraqitja e Zotit tek Torah-u, është paraqitja e këtij mos indiferentizmi përballë një njeriu në nevojë.
Po e mbyll me një tregim të Rebbe Moshe Leib i Sassov-it, tjetër figurë e rëndësishme e kasidizmit:
“Si t’i duam njerëzit – thoshte – e kam mësuar nga një fshatar. Ky ulej në një pijetore me fshatarë të tjerë dhe pinte. Heshti gjatë ashtu si dhe të tjerët, por kur zemra e tij u lëviz nga vera, iu drejtua fqinjit, duke i thënë: “Pa më thuaj, më do apo s’më do?”. Ai iu përgjigj: “Unë të dua shumë!”. Por ai tha përsëri: “Ashtu thua: unë të dua shumë dhe ti nuk di se çfarë më pikëllon. Në qoftë se do të më doje me të vërtetë, do ta dije”. Atëherë unë kuptova që kjo është dashuria për njerëzit: të ndiesh se për çfarë kanë nevojë dhe të bartësh pikëllimin e tyre”.
Përktheu:
Nikolin Sh. Lëmezhi
