SOTIR ATHANASI
(Paramnezi*)
(Gruan e moshuar, sapo mbërriti në spital nga azili, e shpunë menjëherë në reanimacion. Në çastin e fundit erdhi edhe djali i saj funksionar në pushtet. Ajo i bëri shenjë nfermieres, e cila shtypi butonin e celularit dhe në atë qetësi reanimative u përhapën tingujt e një kënge PËR NËNËN. Shumë e bukur. Tejet e dhimbshme dhe po aq rrëqethëse, edhe pse frëngjisht. Në mbarim të saj nëna, me vështirësi, mundi t’i thotë:
– Kjo këngë më zgjon çdo mëngjes dhe më kujton që të kam ty, bir. Unë po e lë këtë botë. Por ti interesohu që azilet të kenë ngrohje në dimër, freskim në behar dhe ushqim të mirë për të moshuarit. Se… kur të të sjellin ty këtu, do të vuash. Mua edhe e vdekur do të më dhembë shpirti.
Pas kësaj, ajo mbylli sytë.
(Marrë nga një bisedë gojore në reanimacion.)
Makina na la në autostradë.
Ne morëm poshtë monopatin. Këtej zbrisnim përherë. Njëqind metra më tutje ishte shtëpia e tezes sime; një dykatëshe e bollshme, me oborr të shtruar dhe pemë frutore rreth e qark. Për ngritjen e saj një ndihmesë të madhe monetare kishin dhënë djemtë që punonin e jetonin në Itali. Dhe kjo qe derdhur pa kursim, që në themel, siç thuhet. Veçse, do të ishte më e saktë të nënkuptohej, që në projekt. Atë projekt e kishte siguruar Gentiani, i cili prej motesh jetonte dhe studionte tashmë në Padova. Aty kishte përfunduar vitin e fundit të maturës, arsimin e lartë universitar për inxhinieri elektrike dhe qe emëruar diku në këtë specialitet.
Për vajtjen në Itali të Genit (kështu e thërrisnim të gjithë) unë do të shkruaja edhe një tregim interesant nën titullin kurdisës:
“SFIDA E NJË PËRKTHYESI ADOLESHENT”.
Kuptohet, isha tre vjet më i madh se ai. Me maturë të mbaruar dhe një kurs për shofer, ku kisha shumë dhunti. Por ajo që spikaste më tepër që në gjimnaz tek unë ishte letërsia dhe hartimet. Nuk është se i qaja, siç edhe m’i cilësonin, por unë shkruaja për shokët e mi dhe kapja thelbësoren e dukurisë, duke u ngritur nga e veçanta për ta përgjithësuar atë. Dhe kjo qe e mirëpritur jo vetëm nga shoqëria, por edhe nga redaksitë, ku i shpija shkrimet për botim. Edhe ky triptik mbase flet për një gjë të tillë. Ju, miqtë e mi, do të jeni ata që do të pajtoheni me këtë përfundim ose jo. Pra, provën e kam me Ju.
Gjithsesi, papunësia dhe mungesa e perspektivës më shkurajonin vijueshmërisht. Për më tepër se kisha kryer dhe shërbimin e detyrueshëm ushtarak dhe ankthi ia kishte lënë vendin plogështisë.
1.
Atëherë, le të nisim tregimin tonë:
Ishte fundi i viteve tetëdhjetë të shekullit të shkuar. Vendi ynë, në njëfarë mënyre, po bënte kinse hapjen ndaj botës. Në qytezën ku banonte tezja ime kishte ardhur një grup turistik italian. Ata thjesht kishin lënë gjumin e pasdites në hotelin Adriatik në plazh dhe me një autobus urban kërshëria i kishte sjellë në qytezë.
Atë behar, thuajse çdo javë, grupe të tilla pasonin njëri- tjetrin. Dëshira për të shkuar në Itali, si mua edhe Genit, na digjte gjoksin. Jo si turistë. Aq më pak emigrantë. Kurrsesi të paligjshëm. Por me vizë të rregullt, për të ndjekur studimet. Unë të lartat, kurse Geni të përfundonte maturën në Itali, e cila do ta favorizonte pastaj për në universitet. Sepse ky e zotëronte italishten shkëlqyeshëm. Atë e kishte mësuar thjesht duke ndjekur kanalet italiane në TV, frekuencat e të cilave nuk mund të pengoheshin nga zhurmuesit për arsye strategjike.
Për rastësi (dhe fatmirësisht), atë behar u ndodha edhe unë në qytezën e vogël dhe së bashku me Genin kishim thurur plane.
Kinse hapja për ne nuk qe frëngji në “kullën tonë të lartë e të pamposhtur”. Ajo do të bënte që shikimi ynë të rrokte një pamje të paktën sa një baxhë a mazgallë, se që të komunikoje me turistët, kur dije gjuhën, mjaftonte që ata të kishin ardhur të paorganizuar a si për kënaqësinë e tyre. Dhe këtë e kuptonin të gjithë po t’i shikoje se ata vinin me autobusin urban e jo me Alb-turistin luksoz të hotelit Adriatik në Durrës.
Shkurt, njohja me një të huaj mund të bëhej çengel për t’u ngjitur në anijen e tyre të kthimit matanë detit. Por për këtë, veç gjuhës, duhej pak guxim. Ky nuk i mungonte Genit. Rasti qe i përkryer. Me turistët nuk kishte as përkthyes dhe as ndonjë kalec a sigurims. Duhej shfrytëzuar kjo mundësi.
Të huajt u futën në Pallatin e Kulturës së qytezës dhe kur vunë re se përveç kafes në sallën kryesore, që tymoste nga duhani me të dredhme dhe fytyrave të trembura, shtoju këtyre bufenë mbushur me “ingranazhe”, as coca-cola, as raft frigoriferik, që të dilnin menjëherë përjashta.
Iu drejtuan sheshit përpara kinemasë së vjetër, së cilës nuk i qe bërë asnjë makijazh për të fshehur, në njëfarë mënyre origjinën e saj prej kapanoni të ushtrisë pushtuese fashiste.
Ata iu afruan asaj dhe shpërthyen në një gaz kolektiv, kur panë nga larg afishen e filmit që do të shfaqej atë mbrëmje dhe që titullohej:
“Nuk ka paqe nën ullinj” dhe përbri filmit për javën tjetër:
“Fan-Fan Tulipan”.
Vizitorët e përtejdetit këmbenin shpenguar me njëri-tjetrin dhe gajaseshin. Geni më përkthente zëulur dhe ne, që atë rast prisnim t’u zbrazeshim për shpërfilljen e tyre në dekada karshi vendit tonë, menduam se në këtë pikë duhet t’i thumbonim, ashtu me naivitetin e adoleshencës së Genit.
Së pari t’i përgjigjej ironisë për distancën e prodhimit të filmit dhe shfaqjen e tij pas katër dekadash. Këtë Geni duhet ta bënte dhe të tregonte se ne, megjithatë, dinim më shumë për ta se sa ata për ne. Dhe duhej të nënvizohej, me takt edhe fakti që mund të mos kishin dëgjuar as për historinë e Skënderbeut.
Për të gjitha këto ne kishim folur gjatë me njëri-tjetrin dhe djali i tezes sime, të cilin e kisha edhe shok, ishte thuajse i mbushur.
Kur më në fund të qeshurat e tyre u platitën dhe ra një heshtje, nga ato që s’është lehtë të dalësh kur je zhytur në mallin që të grishin pamjet e filmit e fotot pas qelqeve të kornizës, Geni ndërhyri:
– Më falni, zotërinj!
Ata kthyen kryet papritmas dhe nuk u besohej se zëri kishte dalë nga ai djalë truppaktë, por tejet tërheqës, me ata flokë rënë mbi ballë, pranë vetullave që u bënin strehë syve të tij të qeshur.
– Më falni! – përsëriti ai, – dëgjova të flisni për këtë film tuajin prodhuar katër dekada më parë.
– Po, pikërisht.
– Lejomëni, zotërinj të nderuar, T’ju shpjegoj diçka, se siç po shoh, nuk e keni marrë me vete as përkthyesin.
Ata tundën kryet dhe panë me dashamirësi. Dikush nxori nga çanta, ku mbante aparatin fotografik, një stilolaps për t’ia dhuruar, por Geni nuk e pranoi. Kjo e rriti interesin për të dëgjuar sfidën. Se për të tillë e morën ndërhyrjen. Dhe, duhet ta pranojmë që: në mos ishte ftesë për debat, për çfarë mund të qe ajo ndërhyrje, megjithatë?
– Edhe dritës së yjeve, zotërinj, i duhet dekada, të bjerë mbi planetin tonë. Por ajo vjen. Dhe ne këtë e dimë nga Galileu juaj, zotërinj vizitorë. Kurse filmat tuaj të rinj dashkan dyzet vjet të mbërrijnë te ne edhe pse s’jemi më shumë se dyzet kilometra ujë larg jush. Dhe kjo s’do ta bënte aspak për të qeshur Galileun, zotërinj të nderuar. Mbase do të ulërinte si përpara turrës së druve, ku e kishte vënë inkuizicioni.
E papritura qe e plotë dhe e menjëhershme. Dikush, i befasuar, tha:
– E dini se ç’po thoni, djalosh?
Shikimi i italianit fliste më shumë se fjala. Atë e befasoi gjithçka dëgjoi nga ai çunak, por më tepër e çuditi formimi. Pickimi i tij ishte si një thumb pa kokë. Drejtimi e sidomos vrulli qe nisur për thellë: aty ku rri shpirti përçmues e dremit.
Geni do të vazhdonte duke kapur anën më të paimagjinuar nga askush për këtë tekst:
– E di, zotërinj. E di që, po t’i dëgjonte këto fjalë ambasadori juaj supershpërfillës, do të shkonte në Ministrinë tonë të Jashtme të dërgonte një notë proteste dhe mua do të më fusnin në burg, ku do të më nxihej jeta si shumë të rinjve pak më të rritur se unë.
U dëgjuan shumë zëra njëherësh, në mbështetje të Genit, por edhe të kësaj sjelljeje sa të natyrshme, po aq edhe diplomatike.
Unë fërgëlloja si Odiseja, që më në fund po shihte se po zbatohej një plan lufte përpiluar nga mendja e tij.
Dikush nga turistët, që më vonë do të mësohej se quhej Adriano dhe se veç të tjerash, ishte edhe gazetar, pyeti:
– Përse duhej t’iu kushtonim vëmendje juve, djalosh?
– Për shumë gjëra, zotëri. Mbase edhe vetëm për atë se Papa juaj në Vatikan heroin tonë kombëtar Skënderbeun e ka quajtur “Kalorës të Krishterimit”. Dhe se në Apoloninë tonë ka rrugëtuar Shën Pjetri përpara se të shkonte në Romë ku dhe e kishin thirrur. Apo edhe për atë që në vendin tonë, zotërinj të nderuar, studioi dikur OKTAVIAN AUGUST.
– Shkuat shumë larg, vogëlush.
– Mbase, zotërinj. Por kur heroi ynë mori një emblemë të tillë, do të duheshin edhe njëqind vjet që të lindte i madhi i qiejve Galileo Galileu. Kurse Koperniku, falë këtij Kalorësi të Krishterimit do të studionte i qetë një dekadë a dy më pas në Bolonjë e Padova… Përsëri doni të afrohem edhe ca, zotërinj?
– Prego.
– A e keni pyetur veten, zotërinj, përse Barezi e ndihmoi Xhuzepe Verdin?
Pas kësaj shprehjeje, që ne e kishim rrahur me njëri-tjetrin, ata shpërthyen në duartrokitje dhe nisën ta përqafojnë Genin, por filluan edhe nga pyetjet se ku e kishte mësuar kaq mirë italishten, apo edhe nëse dëshironte të vazhdonte studimet në Itali. Si dhe ç’thoshin prindërit për këtë.
Atëherë akoma s’kishin ndodhur largimet biblike me anije.
Këto kujtoja atë ditë, tek zbrisnim monopatin për te shtëpia e tezes.
Gazetari Adriano do t’i dërgonte një garanci dhe Geni në shtator do të shkonte në Padova. Rinisi për të një jetë e re. Të gjitha këto i përkisnin tashmë së shkuarës.
VAZHDON NË PJESËN (2)
SOTIR ATHANASI
