Mërgimi s’prodhon shqiptarë, por, i shuan dhe i asimilon.
Çdo njeri në këtë botë ka një mëmë dhe një baba, një motër dhe një vëlla, një xhaxha dhe një tete, një adresë ku është lindur. Ndryshe nga gjithë të tjerët, njeriu i mërguar, ose i shkulur dhe i dëbuar, ( nga ata që vrasjen kishin mësim ) gjithë jetën do të vuajnë këputjen nga atdheu, nga vendlindja, nga të afërmit, nga dashuria e pemës dhe lules. Jeta në atdhe është e bukur, por, aq sa është e bukur jeta, për aq është e bukur edhe vdekja.
Vdekja në atdhe ka kuptim kur njeriu pas lë të lirë fëmijët, shtëpinë dhe çdo gjë tjetër e thotë miku im, Arbri. Në një ditë të gjatë jete ( në mërgim ), nuk ka gjë më të vështirë, se sa malli për prindërit, malli për të afërmit, malli për festat dhe dasmat, malli për varret e për çka jo. Që nga ajo ditë kur m’i thyen dritaret e diellit, unë s’jam më ai që isha, s’jam më ai që jam. E vërteta, tek unë s’fle ajo më mban mëri. Që nga ajo kohë kur plasën xhamat e dritareve, më thotë miku im B.B. në kraharorin tim bëhet luftë, beteja nga më të ndryshmet; debate e mendime, puse gjaku, tërmete.
Vuajtja në mua nis nga përmallimi, nga dhimbja, nga streset e përditshme. Sa herë s´ fle e vërteta, s´fle as malli, s´fle as dëshira, s’fle as mëndja. Mesazhin që ma thotë zemra nuk e botoj asgjëkundi. Kupën time unë do ta pi se s´bën. Në këtë tokë-jetë, mërgimi më ka ligështuar. Malli për gjithçka timen më mban trazuar, më gërryen, më zhgërryn, më gërricë, më zvogëlon. Ky libër s’është as fillim as mbarim, por, një ditar shënimesh, portretesh dhe mbresash të jetës në mërgim. Itaka e vuajtjeve, ka ngjyrë trazimesh. Malli është dhimbje e atyre që janë larg e që s´mund të shihen.
Mbi këtë trazim, shumëzohet malli, rend nga zemra në zemër, nga shpirti në shpirt , nga kujtesa në kujtesë. Sa herë jam i mërzitur, më thotë Arbri, turbullimi më vjen nga malli. Shpirti që qan, shpirti që seizmon, është pjesë e mallit të pa thënë, pjesë e lirisë së paliri. Në këtë tokë-jetë të huaj, malli gërryen, gërricë, ndëshkon. Evropa, e bukura e vetes, e di të vërtetën tonë, por pak flet, dhe pak bën! Kosovë, shpirti më dhemb për ty! Unë s´jam mërguar se desha të mërgohem, thotë Arbëri ; por, liria e shkelur në vendin tim më bëri të degëdisem në këtë vend krejt të huaj jam i larguar nga miqtë, shokët, të afërmit. Dënimet për hiçgjë në vendlindje, dhe ekzekutimet aty për aty, popullin e Kosovës e detyruan të përjetojë dy mërgime të rënda, dy hemorragji në të njëjtën kohë; mërgimin ekonomik dhe mërgimin e luftës.
Pra, për njeriun e mërguar, malli është vuatje, dhimbje, që ditën thuase nuk hetohet, por, në mbrëmje tek rendin kujtimet, emri vendlindje, emri atdhe, merr një kuptim krejt tjetër; më lë pagjumë, më lë pa ëndrra, më terratisë në pafundësi të pamatshme. Shpirt, malli, jo rrallë më jep stres, frigë, trishtim. malli domosdoshmërisht shumëzuaka nevojën për të punuar, dhe krijuar. Në shumësinë e kërkesave që presin në radhë, malli bëka një udhë shtesë që vazhdimisht më ngacmon. Në shpirtin e së bukurës kush s´është plagosur. Në shpirtin e së bukurës kush s´është vrarë. Çdo humbje e së bukurës është mall, është dhimbje, është Itakë që djeg dhe përvëlon. Në antologjinë e të jetuarit, i mërguari gjakon përtej shijes së dhimbjes, përtej shijes së vuajtjes, të gjejë të pagjendëshmen, atë që s´do ta arrij kurrë. Posa fryma të merr frymë, jam betuar se do të shkruaj më të pashkruarën, atë që më dhemb dhe më dërmon. Në këtë monodramë për mallin, unë zgjidhjen e shoh tek fjala, tek miqtë e saj. Luftat kudo bëhet në fushëbetejë.
Posa fryma frymon të takohet me fjalën, dhe fjala t´i jep frymë fjalës, unë do përpiqem që ta gjejë veten, të takohem me të, dhe së bashku me mallin të ngritëm mbi humnerat gërryese. Pyetjet në këtë botë janë më shumë se përgjigjet. Në shumë raste, pyetja pyet, po përgjigjja s´përgjigjet. Këtë e kam provuar disa herë në jetën time. Shumë janë shumëzuar varret në Kosovë. Fati i atyre varreve herë-herë më tronditë. Pyes, kur do të vdesë vdekja, apo jeta do të rrjedhë përherë në shtrati drejt saj. Nuk bien përmbys të guximshmit. Jeta e heronjëve do ecën. Shkrimtarët, me shkronjat më të nxehta, do të shkruajnë në librat e tyre, për ujin e së fshehtës, për dhimbjet e pazëshme, për takimet e frymës me fjalën. Në brendinë e mërgimit, çdo njeri veç e veç artikulon mallin, dhimbjen, idetë në vlerat e së bukurës. Po të mos jetoja poetikisht, më thotë Arbri, dhe me frymën e së bukurës, unë s´do kisha arsye të jetoj më.
Në këtë ese-monolog, unë dua të shpaloj diçka të pamundshme, për ëndërrat e pavdekshme të jetës, dhe për dhimbjen që nuk ka të sosur. Librat me vuajtje, me dhimbje, me gjak dhe lot, janë të vështirë të realizohen. Idetë për udhët e mëdha janë shumë, por halli qëndron s´i të bëhen ato realitet. Një ditë në jetën time është e mbushur me shumë gjëra. Shija e jetës nga çasti në çast ndryshon. Këtë e ndjejë çdo ditë. Nëse unë flas që të kuptoj ty, nëse ti më dëgjon që të kuptoj unë, jeta do të rritet mes nesh, me shpresën e të mundshmes. Mallin, dhimbjen, vuajtjen, kurrë s´do ta çoja në varreza. Këtë kurrë s´do ta bëja, për asnjë çmim. Jeta është hapësirë e gjerë. Bukuritë e jetës nëpër çaste janë hyjnore. Pra, kam arsye të jem i mërzitur, po asesi i dëshpëruar. Sa herë ndodhem para pasqyrës diçka nga brenda meje ikë, largohet. Përpiqem ta mbaj veten, po s´mundem, ajo ikje brenda meje, më zbraz, nga pamundësia për t´ia thënë emrin dhe mbiemrin ca gjërave në errësirë.
Pra kjo është arsyeja pse unë i shmangem pasqyrave, dhe paraqitjeve të mia para pasqyrave. Në jetën e të mërguarit, malli dhe kujtesa, jo rrallë rilexojnë jetën. Në fjalorin e zemrës, në librin e të jetuarit, krejt në errësirën e gjaktë, malli fshihet të hesht. Në një dite të gjatë jete, plot gjëra më duken lëmsh. Rregullat e jetës janë të panumërta, por zbatimi i tyre është i vështirë. Në këtë jetë me mërgim s´mësohem dot të jetoj i papërmalluar. Vdekja tek unë nuk paraqet ndonjë rrezik, por rrezik paraqet të jetuarit e vështirë. Në një egzistencë të poshtëruar më thotë Arbri, plot gjëra më kanë braktisur. Në tërë këtë rrethim, kam një frikë nga harresa, nga të qenit edhe më tej i mërguar. Njëzet vite jetë në mërgim i kam shpenzuar, sikur të ishin monedhë 20 lekëshe.
Dhimbja s´është fillimi as mbarim. Në këtë dhé të huaj askush s´e kupton vuajtjen time. Mërgimi apo çrrënjosja dhemb tek gjithsecilin. Në mërgim vende-vende hahet mirë e lirë, por, ka edhe vende ku hahet pak e vështirë. Këputja nga Kosova, nga të afërmit, nga fëmijëria, më thotë Arbri shumë më ka goditur. Jam dëshmitar pamor i shekullit që iku. Në vitin e fundit të shekullit XX-të, unë isha pjesëmarrës i luftës në radhët e UÇK-së. Jeta e njeriut për dy vdekje mbetet e shkurtër, por heronjtë nuk pyesin, i bijnë trup historisë duke dhënë edhe lëngun e tyre hyjnor. Ideali për lirinë, ideali për atdheun, për çlirimin e vendit, e ka hak të flijohemi në çdo kohë. Unë ndjehem i privilegjuar më thotë Arbri, që isha pjesëmarrës i luftës, ndjehem i privilegjuar që kapa një kohë të jashtëzakonshme, 17 shkurtin e pavarësisë së Kosovës, që atdheun e bëmë më me shpresë, më të bukur e më të dashur.
Udhët e mërgimit vazhdojnë të jenë të panjohura. Jeta e të mërguarit është dramë me shumë pamje. Dhimbjet as vuajtjet nuk shihen janë të padukshme. Por, s´ka përgjakje më të rëndë se të humbësh të folmen e prindërve, shkrimin dhe leximin, çëshjen dhe të qarat në gjuhë të mëmës. Më kot fryma takohet me fjalën. I mërguari çdo ditë humbet dhe shterret nga pasionet që ai mund t´i ketë patur dikur. Liria në gjuhë të huaj pandalshëm vret identitetin e mërgimtarëve, pavarsisht kujdesit dhe vetmbrojtjes. Sa herë shkoj në Kosovë rrëfen Erini, nip i Arbrit, kopshti i gjyshit me mollë, me dardha dhe kumbulla më mbushë. Aroma epike e mollëve të Kosovës s´më shqitet as tani. Dhimbja s´është përrua që mund ta kalosh, ajo është plaga brenda qenies sonë.
Udhët e mërgimit përmes tokës dhe detit, përherë janë të rënda. Mërgimi s´ pyet prej nga je dhe prej nga vjen. Jeta është e tëra kështjellë e mendimit. Në këtë rrethanë, mendja më thotë, gjendu s´i të mundesh, ndonjë rregull të përcaktuar nuk ka. Unë, Arbri, ish i burgosur i lirisë, i humba të gjitha ”parajsat”. Në këtë botë të hallakatur, miq dhe shokë më kanë mbetur pakëz. Jeta në mërgim është ndryshe nga ajo e atdheut. Sikur të mund të fliste dhimbja, do ishte mrekullia. Të jetuarit e njeriut është i domosdoshëm. Unë i bëjë thirrje vetes që të jetë më e kujdesshme të mos më shtyp me aq egërsi.
S´jam nga ata që i bëjë bisht luftës. Angazhimet e mia në luftë janë të dëshmuara. Por, hall kam jetën në paqe. Unë s´jam Cezari, por, një qytetar i thjeshtë, një kërkues i madh i lirisë. Statusi i njeriut të sotëm në mërgim është shumë i ndërlikuar. Rruga nga martirizimi drejt një mirëqenie të mirëfilltë është e largët. Ky monolog i Arbrit, është drama që unë sot po e përjetoj. Marrëdhëniet kujtesë-harresë vazhdojnë luftën e tyre brenda kraharorit tim. Statusi i njeriut të sotëm është i rrezikuar. Eshtrat e mërgimtarëve do varrosen dhe do zhvarrosen varësisht nga autoriteti i mërgimtarit. Në këtë temë i varrosuri në atdhé i shpëton eshtrat, por jo edhe fëmijët e tij. Mërgimi nuk prodhon shqiptar, por,..mërgimi asimolon! Eseja vazhdon!…
Atdhe Geci – Dortmund
