Adem Gashi
(Për librin “Merimangat e lirisë” të Marigona Kelmendit, Buzuku 2018)
Po. Në mënyrë të pazakonshme do t’ju flas për librin e Marigonës.
E para, sepse më erdhi, që në dorëshkrim, si një përmbledhje që më sillte “tradhtinë” e autores brenda. Ajo kishte tradhtuar moshën e saj, sishoqet e saja, rrjedhat e sotme të lirikës. Kjo sikur nuk jeton njëkohshëm me to. Sikur ka zgjedhur një, çfarë t’i them, një çelë ku mediton për gjithçka të kësobotshme, të asaj që e quajmë rrojtje tokësore, gjëllim. Nis që nga titulli me një oksimoron, Merimangat e lirisë; hapet me një metaforë vegjetative, Gjethe (Jam një gjethe); përdegëzohet nëpër ciklin “Dje s’i thashë asgjë emrit”; vjen e bëhet “Pëshpërimë ditësh” dhe mbyllet me
“Merimangat e mia makthet e mia
shpresat e mia/
Po po
jeni gjithandej veri e jug vetëm rrodhe lirie”.
Askund psherëtima e klithma të zhveshura dashurie, askund dalldi folku patriotik. Dashuria dhe atdhedashuria, bashkë me thellësinë e mendimit, me atë filozofinë e artit poetik shtrihet këtu brenda.
Lirikë për t’u vënë re. E reduktuar në fjalës (leksik), e begatuar në trope e figura poetike, e mbushur në kuptim e ide, pa cenuar farfurinë emotive si reagens imanent. Për mua, befasi!
Po të mos e merrja vesh faktin për moshën e saj do ta pandehja një autore me stazh. Nuk më ka rënë herë tjetër të lexoj një strukturë të këtillë gjuhësore me plot nocione tekniko-teknologjike, tituj poezish me ndajfolje si sokratike, platonike e të tjera, si Errëdritë, Skajshmëri duke i disiplinuar dhe shtruar e nënshtruar rimit poetik në këtë shkallë.
Më mbeti në kujtesë një alternativë:
“Po ta prishën/
Gjithë ç’ndërtove/
I dashur/
Ndërtoje prapë/
Dëshmo kush je” (Nëse), që më nxit shoqërime idesh me maksimën volteriane “Kopshtin duhet punuar, duhet ripunuar”.
A nuk është vetë jeta një përballje e përditshme që kërkon aktdëshmimin e gjëllimit? Hap i guximshëm dhe kurajoz.
E dyta, ky vëllim poetik thyen në mënyrë të vrazhdë uniformitetin. Duket sikur as në aspektin formal, as në përbërësit e regjistrat e tjerë semantikë e estetikë nuk përsërit gjë prej gjëje. Siç vjen i veçantë motivi i një lirike, po ashtu në mënyrë të veçantë mbarështrohet. Dhe, kjo pra, Marigona, ma solli ndër mend se njëherë e një kohë shkruhej poezia nogmë, formula proverbiale, një urtësi e kondensuar në dy a tri vargje, si këtu:
“A di kush ta duajë bardhësinë e të bardhës/
A di kush ta ruajë ngrohtësinë e etheve të dashurisë/
Vetëm unë dhe ti ti dhe unë vetë Prishtinë”.
(Antitezë, f. 43).
Në rreshtin e dytë, folja duajë (në vend dojë) vjen duke shkelur normën gjuhësore. Mendoni se nuk e dinte autorja? Assesi. Ajo ngulmon në idiomin e saj për t’ia pranëvënë trajtës tjetër, ta ruajë! Një goxha guxim e dije për një autore që s’ka veçse dy dekada e gjysmë jetë.
Një tjetër poezi që më mban peng është poezia “Fola me lulet”. Nga dhjetë vargje sa ka ajo po jua jap vetëm vargun e parë dhe dy të fundit:
/Kam dashur të flas me lulet…/ dhe
/Sa bukur më ndodhi sot/
Fola me lulet/.
E thotë këtë Marigona, po mua ma kujton lirikun e Odesës, Jurij Olesha që thoshte se është e pamundur të mos flasësh me lulet në kopsht, kur u bien rrezet e diellit pas shiut. Në mos qofsha i gabuar, e marr me betim që Marigona as dëgjuar e ka emrin e Oleshës.
E treta, Unë do t’jua lexoj një poezi sipas zgjedhjes sime. E dini pse? S’e di as unë, por e di se çfarëdo që të them nuk më mbush më shumë se vetë ajo. E keni në faqen 63, Babai mes rreshtash/Ku fshihet e drejta/Kërkoja mes rreshtash gjëegjëzën e babait/Edhe sot sesi më duket e paqartë/Në një rrjetë merimangash e liria në kurth/Ai fliste për Kosovën për bjeshkën rrafshin/Kilometrat përmasash arnautësh në harrim/Vonë shumë vonë gjëegjëza u zbardh/Me hapat e mi të ngadaltë/Sytë e tij bojëqielli flasin qetë për një jetë/Ku nuk fshihet më e padrejta katërta, nuk më vjen as keq as zor ta them: ky libër më trondit, kjo autore më trondit. Dhe ju them se Marigona o nuk do të shkruajë më kurrë, o do të ngjitet shumë lart!
Uroj për këtë të dytën, në mos e vraftë xhelozia dhe smira e jonë.
______________
Prishtinë, 2018
Dërgoi për publikim, Milazim Kadriu, gazetar
