Ernest Hemingway në foton kryesore
NOBELISTI XI 1946
HERMAN HESSE
1877 – 1962
Herman Hese (Calw, 2 korrik 1877 – Montagnola, 9 gusht, 1962) ishte një shkrimtar, poet, aforist, filozof, lindur në Gjermani, piktor zviceran, nderua me Çmimin Nobel për Letërsi në vitin 1946.
MOTIVACIONI
“Për frymëzimin e tij të fort dhe të guximshëm dhe depertues shembull klasik të idealeve filantropike dhe cilësi të lartë të stilit”
DITË ME ERË QERSHORI
Kushtuar Friz Brun
I sheshtë liqeni si kristali –
nga era, mbi rrëpirë, valëzon lehtas,
e argjendtë çdo fije bari,
Në ankthin e një vetmie mortore
Lëkundet një varkë,
dhe mes erërave qan me të madhe.
Nga bregu njё dallgёzim,
mes tingullit të kosës dhe erës së barit
(O, nostalgjia) nё bregun tjetёr arrin.
NOBELISTI XII 1947
ANDRÉ GIDE
1869-1951
André Gide (Paris, 22 nëntor, 1869 – Paris, 19 shkurt, 1951) ishte një shkrimtar francez, Çmimi Nobel për Letërsi në vitin 1947.
Afirmojnë lirinë, larg nga kufizimet morale dhe puritane, kërko ndershmërinë intelektuale që e lejon atë të jetë plotësisht vetë, duke pranuar homoseksualitetin e tij, pa braktisur vlerat e saj. Këto janë temat qendrore të punës dhe jeta e André Gide.
Ndikuar nga shkrimet e autorëve, si Henry Fielding, Goethe, Victor Hugo, Dostojevskit, Stéphane Mallarmé, Nietzsche, Joris-Karl Huysmans, Rabindranath Tagore, Roger Martin du Gard dhe shoku i tij Oscar Wilde, shkroi disa vepra.
FLE MIKU IM
Fle miku im ëmbël nën tendë.
Dhe unë përgjoj që ai të flejë.
Kur jam i vetëm do të thotë se unë pres mikun tim.
Tek ai unë nuk shkoj veçse në mbrëmje.
Kjo është ora e gjithë zjarreve të Jugut;
Tërë toka zbardhet nga etja, pritja dhe frika;
Koha në të cilën vulgariteti i guximtarëve luhatet,
Në të cilin mendimi i urtanëve ngatërrohet,
Në të virtyti i të pastërve korruptohet –
Ka shumë etje për dashuri
Dhe dashuria është etje për të prekur –
Në këtë flakë humbet ngjyrën e saj.
Ka që, në mbrëmje, i rraskapitur nga nxehtësia e madhe, nuk e gjeti guximin e tij
Kurajon e tyre dhe nga ngrohja e tepërt fle i lodhur;
Ka që kërkon nëpër shkretëtirë tërë natën, më kot
pranë mendimit të vet të humbur; –
Fal mikut tim
Pres pa frikë natën e ëmbël.
Kur vjen mbrëmja, miku im zgjohet;
Shkoj tek ai, dhe ngushëllohemi gjatë.
Ai shoqëron sytë e mi në kopshtin e yjeve.
I flas për pemët e mëdha të Veriut
Dhe për vaskat e ftohta në të cilat hëna,
Pastore qiellore, si një dashnore, lahet ajo;
Ajo më shpjegon se vetëm gjërat fluturake
Kanë shpikur fjalët nudo
Ndërsa ato që nuk duant të vdesin
Heshtin përherë duke pasur gjithë kohën për të folur –
Dhe që përjetësia e tyre ua tregon.
NOBELISTI XIII 1948
THOMAS STEARNS ELIOT
Thomas Stearns Eliot (26 shtator1888 – 4 janar 1965), shkrimtar anglez
Me prejardhje amerikane.
Është njëri ndër poetët më të njohur europian të shekullit të 20-të, fitues i shumë çmimeve, ndër to edhe të Çmimit Nobel për Letërsi më 1948 dhe i Goethes më 1954. Bartës i 16 doktoratave të nderit.
MOTIVACIONI
“Për kontributin e tij të shquar dhe pioniere të poezisë bashkëkohore”
TEZE HELENA
Mis Helenё Slinsgbi ishte njё tezja ime lëneshë,
dhe jetonte nё njё shtёpi tё vogël pranё njё sheshi elegant
së cilës i shërbenin katër shërbëtorë.
Tani që ajo vdiq, gjeti qetësi nё qiell
Dhe qetësi në fund të rrugës së jetës së saj.
U mbyllёn shpenzimet dhe sipërmarrësi i funeralit
fshiu këmbët duke e dinte që gjёrat
e këtij lloji
Ndodhnin herët ose vonë.
Qenëve iu sigurua çdo gjë plotësisht,
Por, befas, pas pak ngordhi edhe papagalli.
Ora e Drezdenit vazhdoi tik- takun e saj mbi oxhak,
Dhe maxhordomi me livre ulet në tavolinën e ngrënies-
Me kamerieren e dytё mbi gjunjë – ajo
që kur ishte zonja gjallë, mbajti përherë
një sjellje të paqortueshme.
NOBELISTI XIV 1954
ERNEST HEMINGWAY
Ernest Miller Hemingway (Oak Park, 21 korrik 1899 – Ketchum, 2 korrik 1961). Ai ka qenë shkrimtar, i SHBA-s. Qe autor romanesh dhe tregimesh të shkurtra. Hemingway mori çmimin Çmimin Pulitzer në vitin 1953 për novelën Plaku dhe deti.
Çmimin Nobel per letërsinë e mori në vitin 195
MOTIVACIONI
“Për zotërim të tij në artin narrativ, demonstruar kohët e fundit në “Plaku e deti” dhe për ndikimin që ka ushtruar në stil bashkëkohor”
SHPIRTI I SPANJËS
A lahen, lahen, lahen në Spanjë.
A lahen në Spanjë?
Ah, po i dashur ndryshe s’ka korrida.
Vallëzojnë akrobatët me pantallona të bardha
Për të palluar ndonjë teze s’është mirë të dërrmohesh
Hajt, të shkojmë në shtëpi, xhaxha.
Shtëpia është pallati im mbretëror, shtëpia është një pordhë.
Eja të pjerdhim në shtëpinë time.
Nuk ka art në një pordhë.
Megjithëse një pordhë s’mund të jetë pa art.
Jemi në shtëpi që të pjerdhim dhe të pjerdhim pa art.
Demokraci.
Demokraci…
Billi thotë poshtë demokracia.
Poshtë demokracia.
Hajt
Hajt
Hajt.
Po ta dinte babai i tij, s’do të ishte kurrë në të njëjtën tavolinë
Me një Demokrat.
Tani Billi thotë poshtë demokracia.
Shporru shporru Demokraci.
Një mut është demokracia.
Një mut relativiteti.
Një mut diktatorët.
Një mut Menken.
Një mut Wol Franku.
Një mut Brumi.
Një mut dadaizmi.
Një mut Demsy.
Po lista s’është e plotë.
Edhe Ezra, thonë, është një mut.
Përkundrazi, Ezra është i zoti.
Hajt t’i ngremë një monument.
Një monument të shkëlqyer.
E bëtë tashmë shumë të mirë.
Mund ta bëni akoma ?
Provomani mua.
Ta provojmë të gjithë.
Provojani vogëlushes atje në qoshe.
Eja vogëlushe.
Bëje një për Ezran.
Mirë.
Fëmijë keni qenë të gjithë të zotë.
Tani ta vëmë gjithçka në vend.
Dalì bën një monument për Prustin.
Ne i bëmë një monument Ezras.
Një monument është një monument.
Para së gjithash është mendimi që ka rëndësi.
Paris, 1923
“Querschnitt” ( vjeshtë 1924 )
NOBELISTI XV 1956
JUAN RAMÓN JIMÉNEZ
Juan Ramón Jiménez Mantecón (Moguer, 24 dicembre 1881- San Juan, 29 maggio 1958) è stato un poeta spagnolo. Premio Nobel per la letteratura nel 1956, è stato uno dei più importanti intellettuali della generazione del ’14.
“Per la sua poesia piena di slancio, che costituisce un esempio di spirito elevato e di purezza artistica nella lingua spagnola”.
MOTIVACIONI
“Për poezinë e tij plot hov, e cila përbën një shembull të shpirtit të lartë dhe pastërtisë artistike në gjuhën spanjolle”
MUZG VJESHTE
Në orën e zezë, të ftohtë dhe të vetmuar,
butësia që këtë mbrëmje të zezë
u duk se më solli në këtë perëndim të artë,
bie erë fëmijë, ah, bie erë lodër !
Dhe unë, lodër e zezë dhe e trishtuar
po ëndërroj si fëmijë i rritur,
– në këtë lojë të re, që një çast më parë,
e besoja realitet përfundimtar të njeriut
që kujton duke qeshur lodrat e tij fëmijërore
varkat e tij të vogla -, lodër e zezë dhe e trishtuar,
jam duke ëndërruar disa gjëra të thella,
ato gjëra që janë lodra:
detin, tokën, yjet…
NOBELISTI XVI 1958
BORIS LEONIDOVIČ PASTERNAK
Boris Leonidovich Pasternak (Rusisht: Борис Леонидович Пастернак Dëgjon? Mosk 10 shkurt, 1890 – Peredelkino, 30 maj, 1960 ) Ishte një poet dhe shkrimtar rus.
Më 1958 merr Çmimin Nobel për letërsi.
MOTIVACIONI
“për rezultatet e tij të rëndësishme në fushën e poezisë bashkëkohore në atë të traditës së madhe të epikës ruse”
NË ÇDO GJË
Në çdo gjë kam dëshirë të arrij
deri në substancë.
Në punë, duke kërkuar rrugën time
në rebelimin e zemrës.
Deri në esencën e ditëve të kaluara,
deri në arsyen e tyre,
deri në motivin, deri në rrënjët,
deri në palcë.
Përjetësisht duke u kapur në telin
e fateve, të ngjarjeve,
të ndjej, të dashuroj, të jetoj, të mendoj
të bëj zbulime.
TË DUASH TË TJERËT
Të duash të tjerët është një kryq i rëndë,
por pa dredha ti je e bukur
e fshehta e paqartësisë sate
është i barabartë me të kuptuarit e jetës.
Në pranverë, dëgjohet shushurima e ëndrrave
dhe pëshpëritja e së vërtetës dhe lajmeve.
Je nga një familje me parime të tilla
Ndjenja jote është altruiste si ajri.
Është e lehtë të zgjohesh e të shohësh qartë,
Të zbrazësh zemrën prej mbeturinave verbale
dhe të jetosh pa ndotjen për të ardhmen.
E gjithë kjo s’është shkathtësi e madhe.
NOBELISTI XVII 1959
SALVATORE QUASIMODO
Salvatore Quasimodo është një nga përfaqësuesit më origjinal të hermetizmit. Lindi në sirakuzë. Në fillim punoi si gjeometër, çka i dha mundësi ta shëtiste Italinë anekënd.Qe autodidakt. Më 1938 shkëputet nga puna për të jetuar me shkrimet e veta: punon në fillim si redaktor në disa revista, pastaj falë suksesit si poet dhe kulturës së vet të gjerë fitoi katedrën e letërsisë italiane në Konservatorin e Milanos. Më 1959 i dhanë çmimin Nobel.
Vdiq në Napoli.
MOTIVACIONI
“për fluturimin sublimimin dhe gjuhën evokative të poezisë së tij e cila në një mënyrë vizionare pasqyron gjendjet e kohës sonë”
DITA E PARË
Një qetësi ujërash të shtrira
më zgjon
në zemrën e uraganeve të lashta
përbindëshi i vogël i shqetësuar.
Janë të lehta në errësirën time
yje të shembura së bashku me mua
në globe sterile me dy pole,
midis brazdave të agimeve të shpejta:
dashuri shkëmbinjsh dhe resh.
Është yti gjaku im,
Zot : le të vdesim.
LULJA E DIELLIT I PËRKULET PERËNDIMIT
Lullja e diellit i përkulet perëndimit
dhe tashmë rrokulliset dita
në syrin e saj në rrënim dhe ajri i verës
dendësohet dhe përkul gjethet dhe tymin e kantiereve.
Largim me vrap rrokullimthi resh të thata
dhe kërcitje bubullimash;
lojë, kjo e fundit e qiellit. Për fat të keq,
dhe për vite me rradhë, e dashur, na ndalon ndryshimi
i pemëve të shtrënguara brenda rrethit
të Navileveeve. Por është përherë dita jonë
dhe gjithmonë dielli që ikën
me fillin e rrezes së tij të dashur.
Nuk kam më kujtime, nuk dua të kujtoj;
kujtesa trazohet nga të vdekurit,
jeta është e pafundme.
Është jona çdo ditë
Njëra do të ndalet përgjithmonë,
dhe ti si unë, kur të na duket vonë.
Këtu në anë të kanalit,
Këmbët në lëkundës, si të fëmijëve,
shikojmë ujin, degët e para
brenda ngjyrës së tij të gjelbër që errësohet.
Dhe njeriu që në heshtje afrohet
Nuk fsheh një thikë në duart e tij,
por këtë lule barbarozë.
NOBELISTI XVIII 1960
SAINT-JOHN PERSE
1887-1975
Saint-John Perse (pseudonimi i Alexis Léger, Pointe-à-Pitre, 31 maj 1887 – Hyères, 20 shtator 1975) ishte poet, shkrimtar francez dhe diplomat. Në vitin 1960 atij iu dha Çmimi Nobel në letërsi.
Gjithashtu ai përdori pseudonimin Alexis Saint-Leger Leger: Anagrafe edhe pse emri i tij i fundit ka pasur një theks, gjithmonë të preferuar për ta përdorur atë në këtë formë.
MOTIVACIONI
“Për fluturimin sublim dhe gjuhën evokative të poezisë së tij e cila në mënyrë vizionare pasqyron gjendjen e kohës sonë”
NOTURNO
Ja këtu po vijnë të pjekin këto fruta të një bregu tjetër. “Duke qenë diell më fshih””, – fjalën
e arratisjes. Dhe do të ta thotë kush do ta ketë parë
të kalojë: kush qe ai njeri dhe cila ish shtëpia e tij ?
Shkonte vetëm në zjarrin e ditës, purpurin e netëve të tregojë? … Duke qenë diell, Princ dhe Mjeshtër! Punët tona janë të shpërndara, detyrat pa nder, drithrat të pakorrura: lidhja e duajve pret në fundin e mbrëmjes. Ja këtu të lyer me gjakun tonë, këto fruta të fatit të stuhishëm.
Me hapin e saj si lidhëse duajsh jeta kalon pa urrejtje dhe pa shpërblim.
1972
NOBELISTI XIX 1963
GIORGOS SEFERIS
Giorgos Seferis, pseudonim i Giorgios Seferiadis (në gregjisht respektivisht Γιώργος Σεφέρης eΓεώργιος Σεφεριάδης; Smyrna, 13 mars 1900, 29 shkurt, sipas kalendarit xhuliano – Athinë, 20 shtator, 1971), ishte një poet, eseist e diplomat grek, Cmimi Nobel për letërsi në vitin 1963.
MOTIVACIONI
“për shkrimet e tij jashtëzakonisht lirike, i frizura nga një lidhje e thellë me botën e kulturës helene”
RIMA
Buzë, e lirshme nga pasioni im i gatshëm
duar, zinxhirë të rinisë sime të dëmtuar
ngjyrë e një fytyre të humbur në natyrë
zogj… gjueti … bimë
Trup vile e zezë në diellin që shigjeton
trup, ku shkon me vela, anije e pasur?
Është ora që mbrëmja mbytet në gulçe
dhe të kërkoj errësirën më është e rëndë …
(Çdo ditë jeta më e pamjaftueshme).
NOBELISTI XX 1966
NELLY SACHS
Lindur në Berlin në vitin 1891, vdiq në Stokholm në vitin 1970. Ajo ka shkruar disa libra me poezi që janë ndër dëshmitë më dramatike të Holokaustit. Por edhe në mërgim, gjendja e Judeut endacak. Zgjodha këtë poezi të Nelly Sachs, “Kori i të mbijetuarve”, sepse ajo është e bukur dhe e famshme, dhe është shumë intensive në aspektin e dëshmitarëve. Asaj iu dha Çmimin Nobel në vitin 1966.
MOTIVACIONI
“për veprën e saj lirike e dramatike të veçantë, që interpreton fatin e Izraelit me rezistencën prekse”
KORI I TË MBIJETUARVE
Ne të mbijetuarit
vdekja tashmëka gdhendur nga kockat tona falutetet e saj,
mbi tendinat tona ka kaluar tashmë harkun e saj –
Trupat tanë ankohen ende
me këngën e tyre të cunguar.
Ne të mbijetuarit
para nesh, në ajrin e kaltër,
rrinë varur ende leqet e përdredhura në qafat tona –
klepsidrat janë mbushur përsëri me gjakun tonë.
Ne të mbijetuarit,
të përpirë ende nga krimbat e ankthit –
ylli ynë është varrosur në pluhur.
Ne të mbijetuarit
ju lutemi:
tregonani ngadadalë diellin tuaj.
Udhëhiqnani me butësi nga ylli në yll.
ndihmonani të mësojmë përsëri jetën.
Ndryshe kënga e një zogu,
kova që mbushet në burim
mund të shpërthejë dhimbja
e mbyllur me vështirësi
e bënani të shkumojmë –
Ju lutemi:
mos na tregoni prapë një qen që kafshon
mund të ndodhë, mund të ndodhë
që të tretemi në pluhur
para syve tuaj.
Por ç’e mban indin e njësisë sonë?
Ne të pafrymët,
shpirti ynë fluturoi tek ai në mesnatë,
shumë më parë se trupi ynë të ruhej
në arkën e çastit-
Ne të mbijetuarit,
shtrëngojmë dorën tuaj
rinjohim sytë tuaj –
por vetëm lamtumira na mban ende të bashkuar,
lamtumira në pluhur
na mban të bashkuar me ju –
Utet, 1996
NE TË PALINDURIT
Ne të palindurit –
Tashmë fillon malli për t’u formuluar.
Brigjet e gjakut zgjerohen për të na mirëpritur.
Si vesa biem në dashuri.
Hijet e kohës na bëhen ende
si pyetje në lidhje me sekretin tonë.
Ju që dashuroni,
ju që përmalloheni,
dëgjoni, ju, të sëmurë të lamtumirës:
jemi ne që fillojmë të jetojmë në vështrimet tuaja,
në duart tuaja që shkojnë në kërkim të dritës blu –
jemi ne që nuhasim të nesërmen.
Tashmë na thëthin fryma juaj,
na tërheq poshtë në gjumin tuaj,
në ëndrrat që janë mbretëria jonë,
ku infermierja e zeshkët, nata, na bën të rritemi,
derisa pesqyrohemi në sytë tuaj
derisa flasim me veshët tuaj.
Si fluturat
do të kapemi nga ithtarët e dëshirës tënde –
shitur tokës si zëra zogjsh –
ne që nuhasim erën e nesërme,
ne dritëprojektuesit për trishtimn tuaj.
Përktheu Faslli Haliti
