FASLLI HALITI
.tregim.
Meja, vajza e vetme e xhaxhait me gruan e parë lindi një pasdite kur qielli mbi kodrat e Dumresë, ishte mbuluar me re shiu që herë merrnin formën e një lukunie ujqërish, herë formën e një kopeje buajsh që turfullonin e rrokeshin me njëri-tjetrin, thyenin brirët e njeri-tjetrit nga të cilët rridhnin rrëke gjaku që mes reve merrnin formën e shkreptimave dhe shoqëroheshin me krisma. Vajza e xhaxhait, Meja, lindi djalë, por ky djalë për nga pesha dhe përmasat e trupit, s’ishte një fëmijë i zakonshëm; mërmëritej se Meja kishte lindur një dragua dhe në shtëpi në vend që të gëzoheshin se ishin bërë me djalë, po thuaj të gjithë ishin të hidhëruar.
Kur xhaxhai mori vesh që vajza e tij lindi djalë, tha me gëzimin të pashoq: mbretëresha e babait, më bëre gjysh dhe, gjysh të një nipi mbret. Meja ishte vajza e tij e vetme me gruan e parë që i vdiq fill pasi lindi vajzën. Prandaj u gëzua aq sa e quajti të bijën mbretëreshë dhe nipin e sapo lindur, mbret. Por kur i thanë se e bija kishte lindur një fëmijë dragua, balli i tij u mbush me brazda të thella dhe vetullat i ranë mbi sy si re shiu. Kishte dëgjuar se fëmija dragua vdiste në çast nëse dikush i shihte puplat në sqetulla. Sado kujdes të tregonin për fëmijën: e ëma, gjyshja, gjyshi, gjithë njerëzit e shtëpisë, që fëmijës dragua të mos ia dallonin puplat në sqetull, dikush do t’ia shihte dhe sapo t’ia shihte puplat, fëmija do të vdiste në çast, pas një zjarrmie që do t’i digjte ballin, faqet, pastaj sytë…
Nëna ime që e priti fëmijën në lindje e sipër, (në ato vitet gratë lindnin në shtëpi), u habit që fëmija ishte aq i rëndë e trupmadh sa ajo me vështirësi arriti ta mbante në duar. Dhe kur e lau në govatë, pa se fëmija kishte pupla të kaltra në sqetulla. Ajo e kuptoi e para që ishte dragua, prandaj e shtriu me ngut në kopanec dhe e mbështolli në shpërgënj që të mos i dukeshin puplat. Askush, përveç nënës sime dhe lehonës, nuk duhej t’ia shihte puplat e sqetullave fëmijës, ndryshe ai vdiste në vend. Nëna i tha vajzës së xhaxhait se djalin do ta lanin, do ta vishnin e do ta zhvishnin vetëm ato të dyja deri sa të mbushte vitin, me qëllim që puplat e sqetullave të mos ia shihte askush tjetër përveç atyre, ndryshe fëmija…
Vajza e xhaxhait, ia dha të qarit… Po sikur duke i dhënë gji, në hutim e sipër, t’ia linte sqetullat zbuluar djalit dhe dikush t’ia shihte puplat e, ai të vdiste me sisën në gojë?! E zeza, djali…, bërtiti ajo, sikur vërtet djalit t’ia kishin parë puplat në sqetulla…
Pa mbushur ende javën, atë natë kur qielli u nxi dhe retë po vraponin të tërbuara mbi kodrat e Darsisë, Dumresë, Karatoprakut dhe, kur të gjithë njerëzit e shtëpisë flinin, djali fluturoi nga dritarja me gjithë djep, mori parmendën e mbështetur në gardhin e kasolles dhe u nis të përleshej me kuçedrën që kërkonte të digjte me flakën e gojës të lashtat, të avullonte ujin e burimeve dhe ujin e sfratit të përroit, me të cilin bujqit ujisnin të mbjellat.
Bubullimat dhe vetëtimat e zgjuan lehonën. Ajo pa s’e djepi nuk ishte pranë saj. Ku të ishte? Ta kishte marrë njerka, apo… E zeza, unë djali…, bërtiti Meja, vajza e xhaxhait. Mos thirr, i tha nëna. E di unë ku ka shkuar djali. Ku?, e pyeti lehona. Ka shkuar atje, ku duhet të shkonte…, tha nëna e iu afrua dritares, pa qiellin me re të tërbuara. Retë e shiut vraponin si buaj gjithë turfullimë. Djali s’do të vonohet. Ai do të vijë sa hap e mbyll sytë, tha nëna ime.
Të gjithë e morëm vesh që Meja, vajza e xhaxhait kishte lindur djalë dragua. E dinim tashmë se, ai kishte pupla në sqetulla, por dinim gjithashtu se askush, s’duhej t’ia shihte puplat, ndryshe fëmija vdiste në vend.
Unë isha më kureshtari, bëja çmos që t’i shihja puplat në sqetull dragoit; doja të dija si i kishte puplat, si të shqiponjës apo si të pëllumbit.
Meja, vajza e xhaxhait pasi pa që djali saj s’po dukej, ia dha përsëri kujës: e zeza unë, e zeza djali, ma morën djalin, ma mbytën kuçedrat. Por s’kaloi shumë dhe fëmija u kthye, po s’u fut në konakun ku ishte e ëma, por në odën e miqve, i qullur e i bërë pellg, ia dha të qarit…
Erdhi, erdhi, tha nëna Mejes, a s’të thashë që do të vinte?
Sapo dëgjojë të qarat e fëmijës, Mejes, vajzës së xhaxhait i ra të fikët nga gëzimi. Kur erdhi në vete, pa dragoin e saj që pinte gji symbyllur. Dragoi i saj ishte i uritur e i lodhur. Qe përleshur, gati, dy orë me kuçedrën e zezë mbi kodrat e Dumresë, Darsisë, Karatoprakut… Parmendën, armën e tij të vetme, e kishte lënë, mbështetur në gardhin e kasolles, atje ku e kishte marrë. E ëma pasi e la të pinte gji mirë e mirë, pasi e përkëdheli, i zbuloi sqetullat dhe i thau puplat të cilat ende i pikonin pika shiu të vakëta, por i mbuloi menjëherë, sepse iu kujtua porosia e nënës sime që përveç atyre të dyjave askush tjetër s’duhej t’ia shihte atij puplat në sqetull.
Vetë vajza e xhaxhait dhe nëna ime ia lanin dhe ia thanin puplat dragoit, pas çdo përleshje me kuçedrën, sidomos kur ajo dukej mbi fshatin Plug i Madh ose mbi kodrat e Karatoprakut, Dumresë, apo mbi kodrat e buta të Darsisë. Flitej se fëmijët që lindnin dragua, nuk jetonin më shumë se një vit. Kështu dëgjova t’i thotë nëna kunatës së vetë, njerkës së Mejes. E dëgjova me veshët e mi, por bëra sikur s’dëgjova gjë dhe, nuk e bisedova me asnjë shok, as me shokun tim më të ngushtë, Cenin e Tefik Çamit. Më dukej diçka e frikshme, diçka si punë varresh dhe prisja me ankth se ç’do të ndodhte, vërtet ai s’do të jetonte më shumë se një vit, nëse dikush do t’ia shihte puplat në sqetulla…?
Por viti po afronte e unë jetoja i lemerisur, me imazhe varresh, kuçedrash që përlesheshin me djalin dragua që për mburojë kishte djepin e, për armë një përmendë druri me dorak e shtizë të gjatë. O zot, s’më ndaheshin ëndrrat me re që krijonin kuçedra. Sapo vrenjtej e qielli mbushej me re, djali dilte me djepin mbi kurriz, merrte parmendën atje në ugar apo në gardhin e kasolles ku e mbështeste i ati dhe fluturonte me të në krah si me një ushtë të gjatë dhe ndeshej përgjakshëm me kuçedrën e zezë me bisht të tmerrshëm që po të qëllonte me atë bisht të zi, të linte në vend e të nxinte jetën…
Një mbrëmje retë po rrokulliseshin se shkëmbinj mbi kodrat e Dumresë e krijonin figura si ato të përrallave që më tregonte gjyshja.
Nënë, shiko atje, në atë cep të qiellit…; kuçedër është ajo që përdredh bishtin e zi dhe nxjerr flakë nga goja, pyes nënën. Tamam ajo, tha nëna, ajo është. E shikon se si i nxjerr shkreptimat nga goja? Po dragoi ku është? e pyeta nënën. Atje, tha nëna, atje është, po s’duhet ta shohin njerëzit, sepse po ta shohin, ai vdes në vend. E pse vdes? e pyes nënën. Vdes, se ashtu e ka bërë Zoti. Shiko dorakun e parmendës si bie mbi kokë të kuçedrës, shiko si iu ngul plori mu në sy; e pe si iu ngul shtiza në lule të ballit? Pse shtiza e parmendës është ajo që ra mbi trupin e zi të kuçedrës dhe e këputi në mes? Po, tha nëna, ajo është e kush tjetër? Po dragoi pse s’duket? Nuk duket pra, se s’duhet ta shohin njerëzit. As ne? As ne, më thotë nëna. E pse? Sepse, ashtu do Zoti, pra.
Sa herë që binte shi, unë ndiqja përleshjen e dragoit me kuçedrën e qiellit mbi kodrat e Karatoprakut apo të Dumresë me dhera të buta.
Dhe pas çdo dite me shi, unë i afrohesha djepit që të shihja puplat e dragoit, por ai ishte ende në djep i lidhur me çimboskë apo brez kuqezi. Duhej ta zgjidhja, ta zbuloja, t’ia nxirrja duart jashtë shpërgënjve; duart e mbuluara, që e t’i shihja puplat e dragoit djalit. Por s’e bëja dot. Po sikur, ai, të vdiste vërtet?
A s’thoshte nëna se sapo nxihet qielli, dragoi ikën, del nga shtëpia e fluturon me djepin në kurriz e me parmendën në krahë. Djepin e ka mburojë për shiun, ndryshe ai ftohet, e zënë ethet e i hipën zjarrmia, pastaj. Po ai është dragua, i them nënës, pse e zënë ethet dragoin? E zënë si s’e zënë, më thotë nëna. Si? siç më zënë mua? i them nënës me habi. E zënë e zënë, më thotë nëna, si s’e zënë, ja tamam siç të zë ty ethet e malaries.
Dhe një ditë, u futa në Odën e Miqve, atje, ku flinte djali dragua. E ëma i kishte zgjidhur duart dragoit të saj dhe ai i rehatuar, po dremiste. Djali dragua lëvizte duart lart e poshtë, djathtas majtas, luante me to për qejf të vetë. I afrohem. I zbuloj sqetullat. Shiko andej e shiko këtej, s’po shihja pupla në sqetullat e djalit dragua. Pashë vetëm lëkurën e bardhë të sqetullave. Si ishte e mundur edhe dragua dhe pa pupla?!
I them nënës: nënë unë ia pashë sqetullat dragoit, ai nuk kishte pupla. E zeza, çuni, tha nëna, na iku çuni. Po a s’të thashë, mor bir që, të mos ia shihje puplat djalit se… ? Po ai s’kishte pupla, moj nënë, s’kishte fare pupla, unë edhe ia preka sqetullat me dorë…, nuk kishte pupla, për kokën tënde, nuk kishte fare pupla. E zeza, tha nëna, e more më qafë foshnjën e mjerë… Oi oi, ç’na bëre mor bir, ç’na bëre…
Nuk kaluan veçse dy – tri ditë dhe, rastisi që fëmijën e zunë ethet, mbase e zuri meningjiti, kishte zjarrmi. Po digjej. Po i digjej balli, faqet, sytë. Bënë çmos që t’i ulnin zjarrminë duke i vënë lecka të lagura me uthull mbi ballë, por ai sa vinte e digjej më shumë, bëhej vlim, siç thoshte nëna. Unë i rrija te koka, shihja se si avullonin mbi ballin e fëmijës leckat e njomura me uthull; shihja si i hapte dhe i mbyllte sytë dragoi, si zgjohej dhe përgjumej përsëri e binte behot, në koma. Po si më tha nëna ashtu, si më tha: po pse mort bir, pse, pse ia pe puplat fëmijës së shkretë ? Po e more më qafë mor bir, e more më qafë! Vërtet?
Dragoi po vdiste vërtet për shkakun tim? Vetëm pse i pashë sqetullat në kishin apo nuk kishin pupla? Po ai vdiste po t’i shihje puplat në sqetull dhe jo sqetullat! Ç’të bëja…?! I ndenja te koka… Kur dragoi hapte sytë, unë bërtisja më me gëzim se gjithë të tjerët: I hapi, i hapi .. E ëma e merrte pak veten kur dëgjonte britmat e mia. Por nuk zgjati shumë e ai i mbylli sytë përsëri. Leckat e qullura me uthull avullonin dhe avulli kthehej në pikla në fytyrat e ballin secilit që i rrinte mbi kokë. Pritëm që ai t’i hapte sytë, por ai nuk i hapi më. Të kishte rënë behot, në koma, të ishte në gjumë të thellë apo…
Më sillni një pasqyrë, tha nëna, më bini shpejt një pasqyrë, shpejt, shpejt, se nuk pret puna… Me të marr pasqyrën, nëna ia afroi fëmijës te goja në fillim, pastaj te hunda. Priti që pasqyra të vishej me avull, por pasqyra nuk u vesh; pra fëmija, dragoi, nuk merrte më frymë…
Si më tha nëna ashtu, si më tha? Po s’duhej t’ia shihje puplat Dragoit, mor bir! Po ai s’kishte pupla në sqetull, moj nënë; për kokën tënde, nuk kishte pupla në sqetull…
