“Shumë faktorë e kanë sjellë Ballkanin në krye përsëri – jo më pak kriza e fundit e refugjatëve, e cila ka tronditur thellësisht rajonin.” Photograph: Bülent Kılıç/AFP/Getty Images
Ivan Krastev – The Guardian – 21 shkurt 2018
Premtimi i anëtarësimit në BE për shtetet në rajon është i mirëpritur, por Rusia, Kina dhe Turqia mund të krijojnë paqëndrueshmëri
“Lufta e dytë botërore ka mbaruar, por lufta e parë botërore nuk është mbaruar ende.” Këto ishin fjalët e një zyrtari të lartë turk, që u takova kohët e fundit në Ankara. Ai po fliste për Lindjen e Mesme, por ishte një koment që mund të kisha dëgjuar edhe në Moskë, në Kiev ose në Ballkan, për gjendjen në kontinentin evropian.
Një vend ku nuk mund ta kisha dëgjuar këtë, është Brukseli. Kjo për shkak se Bashkimi Evropian është ende i papërgatitur për të jetuar në një botë ku gjeopolitika është kthyer – në të cilën qeveritë, si dhe shumica e publikut, janë të obsesionuar me kufij dhe territore dhe tentojnë të përcaktojnë suksesin më pak nga rritja ekonomike sesa nga krenaria kombëtare.
Kjo është ajo që po ndodh sot në Ballkanin Perëndimor, ku aftësia e BE-së për të menduar dhe për të vepruar si një lojtar gjeopolitik është duke u vënë në provë. Më parë këtë muaj, BE paraqiti strategjinë e saj të re të Ballkanit Perëndimor. Qëllimi i saj i deklaruar është të inkurajojë reformat në Serbi, Mal të Zi, Bosnje-Hercegovinë, Kosovë, Maqedoni dhe Shqipëri, duke rinovuar perspektivën e anëtarësimit. Se institucionet e Brukselit, të cilat e gjejnë veten në mes të një rritjeje populiste, që ndikojnë në shumicën e vendeve të BE, tani duket se kanë guximin të rishikojnë se premtimi i anëtarësimit nuk është një mrekulli e vogël.
Një shaka në Ballkan më së miri kap mendësinë e njerëzve, që mendojnë se janë lënë duke pritur shumë kohë: kur është fjala për anëtarësimin në BE, dallimi midis pesimistëve dhe optimistëve është se optimistët besojnë se Turqia do të bashkohet gjatë presidencës shqiptare të BE, ndërsa pesimistët besojnë se Shqipëria do të bashkohet gjatë presidencës turke të BE. Dmth.: kurrë.
Brukseli ka të drejtë të bëjë të qartë se status quoja është e paqëndrueshme. Por pa ndonjë ndjekje, njoftimi rrezikon të prodhojë paqëndrueshmëri në rajon. Ajo që BE duhet të ketë më frikë është një përsëritje e skenarit ukrainas, në të cilin mbështetja e qeverisë për aspiratat evropiane shkakton një reagim të ashpër nga kundërshtarët e zgjerimit (për të cilin, lexo Rusia), në vend që të mbledhë qeveritë evropiane rreth projektit.
Shumë faktorë e kanë sjellë Ballkanin përsëri para së gjithash – jo pak kriza e fundit e refugjatëve, e cila e tronditi thellë rajonin. Tani ka një moment në rritje për një integrim më të madh, pas një periudhe në të cilën BE u bë e njohur si një organizatë që i jepte pak para dhe me shumë vargje të bashkangjitura.
Një zhvillim inkurajues, nëse pak vëren, ka qenë ratifikimi i fundit i një traktati miqësie midis Bullgarisë dhe Maqedonisë, dy vende, marrëdhëniet e të cilëve kanë qenë prej kohësh të mbushura, kryesisht mbi çështjet e pakicave. Duke arritur këtë zbulim, ata kanë sinjalizuar se ka ardhur koha për të gjetur zgjidhje për disa nga problemet e rajonit.
Por, që BE të ketë sukses në ambicjen e saj për të transformuar rajonin, ajo duhet të jetë e vetëdijshme për ndryshimet gjeopolitike të rëndësishme që kanë ndodhur. Në vitin 2003, kur BE-ja premtoi anëtarësimin e parë, duket pak dyshim se e ardhmja e rajonit do të ishte evropiane. Rusia po e shihte Ballkanin kryesisht si një zonë tranziti për eksportet e saj të energjisë në tregjet e Evropës Perëndimore. Ambicia e Moskës më pas ishte të ruante një shkallë të ndikimit sesa të konkuronte me Brukselin.
Pesëmbëdhjetë vjet më parë, Turqia ishte entuziaste për shanset e saj për t’u bashkuar me BE. Si rezultat, ai i përshtatur politikat e Ballkanit në mënyrë që të tregonte vlerën e vet strategjike në Europë. Në atë kohë, askush nuk foli për Kinën në Ballkan.
Sot, konkurrenca gjeopolitike është e përhapur. Kina do të bëhet investitori i huaj numër një në Serbi këtë vit. Planet për të ndërtuar një hekurudhë me shpejtësi të madhe në mes të portit grek të Pireut dhe Budapestit, nëpërmjet Beogradit, janë me vlerë të madhe për Kinën, ndërkohë që përdorë rrugën e vet tregtare “një rrip, një rrugë” midis Azisë dhe Evropës. Kinezët shpresojnë se Ballkani Perëndimor përfundimisht do të integrohet në tregun e përbashkët evropian, megjithëse Kina nuk po nxiton që projektet e saj të infrastrukturës t’i përmbahen rregullave të BE.
Kjo ngre shumë pyetje. A duhet që BE të fillojë t’i shtyjë vendet e Ballkanit perëndimor të miratojnë rregullat e prokurimit tani ose më vonë? Dhe a është BE gati të ofrojë kompensim, nëse këto shtete përfundojnë me humbjen e investimeve kineze si pasojë e integrimit në BE? Qasja e Rusisë ka ndryshuar gjithashtu. Brukseli nuk ka nevojë të ketë një spiun në Kremlin, që të dijë se Moska do të bëjë gjithçka që mundet për të parandaluar hyrjen e Maqedonisë në NATO – jo për shkak të rëndësisë së saj strategjike, por për vlerën e saj simbolike.
Dhe politikëbërësit evropianë duhet të jenë të vetëdijshëm se nëse mosmarrëveshja afatgjatë midis Greqisë dhe Maqedonisë (mbi emrin e këtij të fundit) nuk zgjidhet para takimit të ardhshëm të BE në Ballkanin perëndimor në maj, atëherë kjo do të thotë një humbje e dyfishtë: ambiciet e Maqedonisë do të jenë thyer dhe përpjekjet e Brukselit për t’u marrë seriozisht në rajon do të kenë rënë në fund.
Rajoni i Ballkanit është vendi ku Rusia mund të punojë për të destabilizuar BE-në me kosto shumë të ulët politike për vete, si në kushtet e parave ashtu edhe në rrezikimin e një konfrontimi me SHBA. Pra, është në diplomacinë evropiane të bindë Moskën se tensionet e shkallëzuara nuk do të ishin në interesin e saj më të mirë. A është BE gati për këtë?
Pastaj kemi edhe Turqinë, një vend marrëdhëniet e të cilit me BE-në qëndrojnë në një nivel historik. Është ende e paqartë se si presidenti i saj, Rexhep Tajip Erdogan, do të luajë letrat e tij në Ballkanin perëndimor. Ndërsa Ankaraja është duke u përpjekur të ndërtojë ndikimin e saj në mesin e komuniteteve myslimane në Ballkan, Moska po shfrytëzon levën e vet mbi të krishterët ortodoksë. A mundet që Rusia dhe Turqia të bashkërendojnë politikat e tyre, ashtu siç kanë tentuar të bëjnë në Siri?
Nëse BE-ja është e ngadaltë për t’u zgjuar ndaj këtyre realiteteve të reja gjeopolitike, strategjia e saj për Ballkanin Perëndimor do të përfundojë në humbje.
• Ivan Krastev është kryetar i Qendrës për Strategjitë Liberale, një thinktank me bazë në Sofje
