Nga Nuri Dragoj
Pa Mitrovicën nuk ka kuptim Kosova
Politika kombëtare nuk duhet ta harroj për asnjë çast “çështjen Mitrovica”
Libri i Ramadan Kelmendit “Gërshetime faktesh në përplasjet politike”, na tregon se Mitrovica është zona e betejave të mëdha, që kanë hyrë në histori si emblema e saj. Ajo është kapilari që lidh sakrificat mbinjerëzore të shqiptarëve të Kosovës në përpjekjet shekullore për pavarësi nga sundimi serb, është etaloni i besnikërisë dhe patriotizmit, ku çdo banor i asaj zone ndjehet krenar për identitetin e vet. Mitrovica është pjesa e zhuritur dhe e goditur rëndë nga okupatorët, por ajo është njëkohësisht edhe barrikada e rezistencës apo treguesi i qëndresës shqiptare.
Ajo është djegur e mitraluar disa herë dhe burrat e pafajshëm të kësaj zone janë vënë me qindra herë para murit të pushkatimit të pushtuesve. Por trimat e kësaj toke, ku shkruheshin gjithmonë qartë vetëm fjalë lirie, mbi pellgjet e gjakut të luftës mbollën pemën e lirisë. Mitrovica nuk është dorëzuar asnjëherë dhe duke shtrënguar në trup një koleksion plagësh, kjo zonë ka rigjeneruar vetveten, duke u kthyer në fortesë të papushtueshme të qëndresës. Në Mitrovicë, ku kanë munguar historianët a shkrimtarët e mëdhenj, nuk kanë munguar komandantët e luftrave çlirimtare, heronjtë dhe dëshmorët, patriotët dhe nacionalistët, të cilët, të gjithë së bashku, zbukurojnë aureolën e Nënës Shqipëri. Vet Mitrovica nëpër shekuj ka mëkuar njerëzit e saj me vlerat e humanizmit dhe respektit, prandaj për këtë arsye secili banor atij qyteti, ndihet me fat që ishte bir i asaj treve të përvuajtur, por të lavdishme.
Duke shfletuar këtë libër, nuk është e vështirë të shohësh që Ramadan Kelmendi na shfaqet si një hero, jo vetëm i Kosovës, por i krejt çështjes shqiptare. Ai ka qënë politikan i shkëlqyer, diplomat bashkëkohor dhe një gazetar për ta patur zili. Në shkrimet e publikuara në median e shkruar, si dhe në intervistat e dhëna, na rezulton një publicist skrupuloz, që nuk bënë kompromis me askënd para së vërtetës, para mbrojtjes deri në sakrificë të Mitrovicës në veçanti dhe Kosovës në tërësi, mbrojtës i shqiptarizmës. Një person që di të shkruaj, pa shumë ujëra në frazat e veta, problemor, i qartë në mendime, konkret dhe vizionar, gazetar që di të respektoj etikën, por që nuk i trembet kritikës, analist që u paraprin ngjarjeve dhe jurist mjaft i mirë i së drejtës.
Stili i Ramadanit është i qartë, i saktë dhe ai anon nga lakonizmi, gjë që nuk është aspak e lehtë për t’ia universalizuar mendimet dhe idetë e tij. Për të shpërthyer kufijtë e kufizimeve provinciale, ai i ka dhënë rëndësi ndërlidhjeve në rrafshin kombëtar, duke cituar dhe thënie shumë të goditura të autorëve të mëdhenj botërorë që kanë qenë mjeshtra të materies historike. Nga kjo pikëpamje, ai ka konstruktuar një vepër të jetës, duke hedhur tej komplekset dhe dhënë rëndësi çështjeve në dukje të vogla, prej të cilave strukturohet e madhja.
Ku janë politikanët shqiptarë?
Si rrallëkush, autori i këtij jetshkrimi historik dhe aktual, nuk e kërkon të keqen te armiku i jashtëm, siç bëjmë shpesh ne, por te vetvetja, te bashkëatdhetarët e tij, te drejtuesit e pushtetit vendor, te deputetët, ministrat e kryeministrat e vendit të vet, te çdo qytetar shqiptar. Në kohën kur grupet militare serbe ishin shtuar, militarizuar dhe egërsuar, Ramadan Kelmendi shpreh dhimbjen që ashpërsia e tyre ndihmohej nga spiunë shqiptarë, njerëz të paguar e të vënë në shërbim të Serbisë, për të dëmtuar vëllezërit e vet, çështjen e Kosovës, në shkëmbim të pagesave plot helm.
Ai bënë publike në gazetën Rilindja dhe Bota sot, listën me 66 shqiptarë atdhetarë që duhej të vriteshin nga serbët, emrat të cilëve jepeshin po nga shqiptarë, ku bënte pjesë dhe vet Kelmendi. I njëjti fenomen që ka ndodhur edhe në Jug të Shqipërisë, në vitet 1914, kur forcat militare greke vrisnin, burgosnin dhe internonin parinë e fshatrave dhe të gjithë shqiptarët patriot që dëshironin të flisnin e lexonin shqip.
Kelmendi kur shkruan nuk merr porosi nga askush. Nuk bënë si të tjerë që udhëzohen nga pronarë të mediave, krerë të institucioneve shtetërore apo edhe më keq akoma nga struktura antishqiptare. Ai shkruan me mendjen e vet, duke mos e shmangur për asnjë çast Mitrovicën dhe Kosovën. Në faqet e gazetave ai na jep të gjalla krimet serbe të vitit 1999, vrasjen e një numri të madh qytetarësh kosovarë, djegien e shtëpive, ndarjen e familjeve më dysh, duke krijuar dhimbje e mjerim për fatin e njëri tjetrit, ikjen e tyre refugjatë, vështirësitë e hasura dhe mbështetjen e gjetur te vellëzërit e tyre në Shqipëri.
Interesante janë takimet me përfaqësues të besimeve fetare dhe mendimet e shprehura prej tij para ndërkombëtarëve, ku kërkonte që Mitrovica të ishte shembull i paqes dhe stabilitetit në Kosovë dhe më gjerë. Duhej të ngrihej vetëdija fetare, morale e njerëzore. Por mbi të gjitha ishte e nevojshme të forcoheshin lidhjet me organizatat ndërkombëtare dhe mbi të gjitha të dënoheshin kriminelët për vrasjet e masakrat e bëra.
Në shtypin e ditës, jo pak vend zënë shkrimet e Ramadanit lidhur me vazhdimin e spastrimit etnik në veri të Mitrovicës, tashmë me një metodë të re, të blerjes së shtëpive të shqiptarëve. Në vitet 2000-2005, ishin shitur rreth 100 shtëpi, gjë e cila e trishtonte Kelmendin. Edhe ai ishte banor i veriut të Mitrovicës, ku kishte një shtëpi 4-katëshe, të cilën ia kishin djegur, por nuk e braktisi. E rikonstruktoi sërish shtëpinë e vet dhe ndonëse serbët i afruan një shifër maramëndëse prej 980 mijë euro, nuk pranoi ta shiste.
Ndaj kishte të drejtë të qortonte bashkëatdhetarët e vet, se duke shitur shtëpitë ndihmonin politikën serbe për të shpejtuar ndarjen e Mitrovicës dhe sabotuar politikën e Kosovës, që e donte qytetin shqiptar në veri të pandarë, ashtu siç kishte qënë historikisht. Shtëpitë bliheshin nga Qendra Kordinuese e Serbisë për Kosovën dhe nëse një shtëpi kushtonte 40 mijë euro, ata e 5-6 fishonin çmimin, pasi në to strehoheshin paramilitarë dhe roje të urës.
Ndërtimet masive serbe në veri të Mitrovicës, që bëheshin për strehimin e forcave esktremiste serbe, e shqetësonin shumë deputetin. Revanshin serb ai e bënte problem të shoqërisë kosovare, të plolitikës, kuvendit dhe organizmave ndërkombëtare, duke protestuar në shtypin e ditës, kur reagimet herë ishin të mefshta dhe herë mungonin fare.
Ai nuk mund të pajtohej me një gjendje të tillë, ndaj kritikonte autoritetet lokale dhe ato qëndrore, që nuk kishin bërë sa duhet për të ndalur aktivitetin serb në spastrimin e popullsisë shqiptare. Ndërtimi i pallateve në lagjen e Boshnjakëve vazhdonte pandërprerë, në një kohë kur politika kosovare nuk qe ngritur në nivelin e duhur për të tronditur opinionin ndërkombëtar dhe të detyronin të dërguarit e Europës të mbanin qëndrimin e duhur.
Kelmendi nuk pajtohej me konsiderimin e strukturave serbe të mbrojtjes si diçka e zakonshme, pasi forcimi i tyre synonte trembjen e shqiptarëve dhe detyrimin e tyre të zbraznin territorin, pasi vetëm kështu mund të shpejtohej procesi i spastrimit etnik. Shqiptarët që vazhdonin të jetonin në veri të Kosovës, po shiheshin nga të dy palët si qytetarë të dorës së dytë, në vend që Kosova të përqëndronte vëmendjen te ta dhe të nxiste të tjerët të bënin të njëjtën gjë.
Fakti që Komuna e Mitrovicës nuk kishte riparuar asnjë shtëpi të djegur në veri, tregonte se ajo e kishte lënë atë jashtë dore. Për Kelmendin, kur krerët e Kosovës e shihnin që serbët blinin shtëpi shqiptarësh dhe shtonin ndërtimin e pallateve, duhej të mësonin nga veprimi i tyre dhe të investonin edhe ata në riparimin e shtëpive të djegura, të frenonin shitjen e banesave duke u gjendur në krah të njerëzve të gënjyer apo të frikësuar. Pavarësisht nga shkalla e lartë e varfërisë, nuk mund t’u falej shurdhësia dhe indiferenca e treguar përballë realitetit të bërë prezent nga Kelmendi me shokë. E në rrethana të tilla, Ramadani detyrohej të shpresonte te ndëgjegja qytetare, ndaj u bënte thirrje banorëve të Mitrovicës e krejt Kosovës, të votonin ata persona që nuk donin privilegje, por qëndronin mbi ligjin dhe nuk keqpërdoreshin.
Po ku ishte Kosova dhe Shqipëria tërë këto vite? Ku janë politikanët e këtij kombi të ndarë padrejtësisht nga historia? Pse nuk dhanë kushtimin, me qëllim që Tirana e Prishtina të mos bënin gjumë, derisa shtëpitë e shqiptarëve të Mitrovicës të ishin kthyer në gjendjen e mëparshme. Dhjetë euro për çdo familje do të mjaftonin që shtëpitë e djegura të ishin sërish të banueshme. Dhjetë përqind e parave të grabitura nga taksapaguesit t’u merreshin pushtetarëve dhe asnjë shtëpi nuk do të qe shitur në Mitrovicë.
Ramadan Kelmendi e di mirë se pa ekonomi të stabilizuar, pa resurse natyrore dhe të ardhurat e nevojshme, një komb nuk mund të qëndrojë në këmbë. Prandaj, më 1 dhjetor 1999 në Kosova Sot, ai botoi artikullin, “Kush fiton betejën për Trepçen, fiton luftën për pushtet në Kosovë dhe Serbi”, të cilin e bazon në resurset e mëdha që rrjedhin prej saj.
Në kohën e sotme, të turbullt dhe të sodonizuar nga politika, të spekullimeve gjoja globaliste, kur zbehet fare nocioni i kombit dhe për rrjedhim nocioni i krahinës dhe vendlindjes, Ramadani ndihet i tronditur. Ai e pranon eternitetin njerëzor, me kushtin e një sfide të vërtetë, të afirmimit të vlerave kombëtare, të krahinës dhe vendlindjes së tij, që ai iu përgjërohet. Ai e ka bërë këtë afirmim, sepse vetëm kështu mund të afirmohet vetë përpara lexuesit, i cili është shpesh i vështirë, plot kërkesa, dyshime, si dhe sqimatar, dëbatues dhe kriticist, që kërkon të vërtetën.
Të votojmë ata që nuk duan privilegje
Ramadan Kelmendi është shumë i vëmendshëm. Ai sheh dhe analizon çdo veprim të politikanëve kosovarë dhe atyre të huajë, qëndrimin e shoqatave dhe organizatave të ndryshme joqeveritare, të institucioneve apo individëve që angazhoheshin me problemin e Kosovës, duke e parë gjithçka në raport me çështjen kombëtare. E kuptonte që politika serbe gjente njëmijë e një mënyra për të realizuar qëllimin e saj. Kur Instituti Europian për Stabilitet bëri propozimin e ndarjes së qytetit të Mitrovicës, pra pjesa veriore të kalonte me komunën e Zveçanit, ai dha alarmin për një rrezik serioz që e kanoste Mitrovicën. Kjo shoqërohej me masa të tjera shtrënguese nga ana e serbëve, pasi shqiptarët që ishin larguar nuk po i lejonin të ktheheshin sërish në pronat e tyre, duke u mohuar të drejtën e banimit në vendlindje, duke cënuar dukshëm unitetin etnik të rajonit të Mitrovicës.
Kemi të bëjmë me një politikan klasi, syrit dhe mendjes së të cilit nuk i shpëton asgjë. Është ndër të paktët që vëren gjithçka me sy analitik. Kritikon publikisht përpjekjet që bëheshin, gjoja pa dashur, për të shuar unitetin midis kombit të ndarë më dysh. Në prill të vitit 2000, në Kosova Sot, me artikullin “Çfarë i mungon ekspozitës 80 vjet paralament në Shqipëri”, ai evidenton mungesën e madhe të asaj ekspozite, që lidhej me trungun amë, mos ekspozenë e rezolutës së Kuvendit të Shqipërisë që e njihte Kosovën si shtet të pavarur, telegramet e personaliteteve politike dhe shkencore të shtetit shqiptar për këtë çështje, qëndrimin e Kuvendit të Shqipërisë ndaj luftës heroike të kosovarëve etj. Mungesa e tyre i shërbente politikës së përçarjes dhe çonte ujë në mullirin e politikës serbe.
Kelmendi si një intelektual i ndjeshëm, tërhiqte vëmendjen për mohimin e të drejtës së pensioneve për shqiptarët e Kosovës, si një veprim antinjerëzor, pasi mijëra njerëz nuk kishin të ardhurat më elementare për mbijetesë. Në shkrimin me titull “Pensionistët të mos i trajtojmë si lypsa”, në një kohë që NATO kishte mbi një vit në Kosovë, i bëhej apel politikës kosovare por dhe asaj ndërkombëtare, që ta vlerësonin këtë çështje si të dorës së parë, pasi kishte të bënte me dinjitetin njerëzor, me mbijetesën ekonomike.
Akti i vetvendosjes së shqiptarëve në Kosovë, në të cilin Ramadan Kelmendi ka qënë ndër aktorët kryesor, kryetar nderi i 2 korrikut 1990, e konsideron hapin e parë drejt pavarësisë, një rezultat historik të vetëdijes së popullit shqiptar. Duke nderuar 7 shtatorin, ditën e miratimit të Kushtetutës së Republikës së Kosovës në Kaçanikun Legjendar, ku ai ishte vet delegat, e konsideronte atë si përvjetorin e pavarësisë juridike, por ai nuk e sheh me vend për të festuar, pasi endërra e tyre ishte pavarësia. Ajo ishte një platformë e kombit kosovar, që shërbeu si bazë organizative e luftarake, për ndërkombëtarizimin e çështjes.
Përpjekjet e tij në hartimin e Statusit të Komunës së Mitrovicës, si kryetar komisioni, ruajtjen e tërësisë territoriale në mënyrë ligjore dhe përplasjet me grupin që shprehej pro heqjes së Zveçanit nga Statuti, tregojnë qartësinë e tij politike. Ai deklaronte në atë kohë se heqja e Zveçanit çonte në ndarjen e Mitrovicës, kur dihet që është territor i atij qyteti shqiptar. Heqja e tij nga statuti do të thoshte pranim nga ana e vet shqiptarëve, juridikisht dhe politikisht, të ndarjes së Mitrovicës.
Kelmendi si një person që i dhimbej Kosova deri në qelizë, nuk mund të pajtohej me punësimin e njerëzve që i kishin shërbyer Serbisë dhe lënien jashtë pune të shqiptarëve me kontribute të njohura për lirinë. Ishte për zhvillimin e konkurseve, ku të fitonte më i miri. Në gazetën Metalisti, 10 maj 2001, ai kritikonte diskriminimin në punësim, duke dhënë një shëmbull nga industria e akumulatorëve, ku nga 11 emra të punësuar, vetëm dy ishin shqiptarë. Në këtë kuadër, më 16 gusht 2001, në gazeta 55, ai botoi artikullin “Kush e fitoi luftën në Kosovë dhe kush e humbi”, ku ironizon veprimet spekulative dhe antikombëtare, pasi ata që nuk dhanë kontribut fituan beneficet, ndërsa ata që bënë sakrifica mbeten të papunë. Në Mitrovicë 93% e punëkërkuesve ishin shqiptarë. Në vitin 2008 Kelmendi pohonte se 63 mijë shqiptarë qenë të papunë. Në këtë kontekst, ai citon Abraham Linkolin, që thoshte: “Të jesh njeri i pandërgjegjshëm në veprimin tuaj, është tragjedi e juaj pesonale dhe e familjes që i përket, por të jesh politikan i papërgjegjshëm, nuk është më tragjedi personale, por tragjedi e popullit dhe shoqërisë që i përket”.
Në gazetën Koha Ditore ai kundështonte marrëveshjen për tjetërsimin e pasurisë së heroit Kombëtar, Isa Boletinit. Në nëntor të vitit 2007, Ramadan Kelmendi u kërkoi institucioneve të Kosovës të merrnin masa që rivarrimi i eshtrave të Isa Boletinit të bëhej në varrezat e fshatit të lindjes, Boletinit. Kërkonte të ristrukturohej kulla e Isës, të hapej rruga e vjetër dhe të asfaltohej ajo ekzistuese nga Mitrovica në kompleksin e kullave të Boletinëve.
Ndarja e Mitrovicës – thikë pas shpine për Kosovën
Si intelektual dhe deputet ai kundështoi me forcë ndarjen e Mitrovicës mbi baza etnike. Ishte kundër intolerancës, mungesës së disiplinës, papërgjegjshmërisë. Në detyrën e kreut të LDK-së, dega Mitrovicë nuk pranoi që të legjitimohej ndarja e Kosovës me statut. Në mars të vitit 2002, shtypi publikoi apelin që ai u bënte strukturave më të larta të Kosovës për çështjen e integritetit politik, territorial, administrativ e juridik të Mitrovicës, pasi shqiptarët e njihnin Mitrovicën si qytet të lirë e të pandarë. Ai kritikoi në shtyp krerët e Kosovës që u shprehën pro krijimit të komisionit në veri të Mitrovicës. Gazeta Zëri, më 1 korrik 2002, tregonte se Kelmendi ishte kundër pjesëmarrjes së partive serbe në zgjedhjet lokale të Kosovës, të tetorit 2002, duke mos u pajtuar me vendimin e OSBE për pjesëmarrjen e tyre, pasi ishin parti të regjistruara në Serbi.
Ai kishte hyrë në debate edhe me kryeadministratorin e Kosovës, Bernard Kushner, lidhur me shkeljen e të drejtave që u bëheshin fshatrave Kelmend, Boletin e Zhazhës të Mitrovicës, që jashtë vullnetit të tyre patën mbetur në varësi të Zveçanit. Fshatarëve shqiptarë u mohoeshin të gjitha të drejtat, edhe pse komuna në fjalë financohej nga Kosova. Madje edhe pasaportat u lëshoheshin me kombësi serbe. Ndaj në emër të LDK për Mitrovicën, në qershor të vitit 2003, ai kërkonte nëpërmjet gazetës Bota Sot, që të sigurohej e drejta e pronës, e ruajtjes së saj dhe trashëgimisë ligjore, e rregullave, transparencës dhe ligjit.
Nëpërmjet shtypit Ramadan Kelmendi ka sqaruar shkencërisht kuptimin gjeografik të Kosovës veriore dhe spastrimin etnik të shqiptarëve nga vitit 1941 deri në vitin 1999. Ai thotë hapur që Serbia nuk e ka fshehur asnjëherë tendencën e spastrimit. Në vitet 1941-1953 nga Mitrovica janë larguar me dhunë 5 135 banorë. Nga treva e Shalës shqiptare, duke u mohuar të drejtën e punës, mbrojtjen shëndetësore, atë sociale, shkollën, pensionin, serbët bënë që të largoheshin 21.783 banorë. Ai jep shkollat e djegura, shtëpitë, bagëtitë e rrëmbyera, mjetet e punës, bibliotekat e zhdukuara. Mbi 3001 shtëpi të djegura dhe 26.836 banorë të larguar në prag të vitit 1999.
Mos zgjidhjen e çëshjes së Mitrovicës, ai e shihte si bazë për destabilitet, se pa Mitrovicën nuk mund të kishte Kosovë, nuk do të plotësoheshin standartet e kërkuara. Deputeti Kelmendi nuk kishte qetësi, nuk mund të pushonte në plazhe kur vëllezërit e tij në Mitrovicë përjetonin pasigurinë. Në një nga seancat parlamentare, kur u deklaruan pushimet e sezonit dhe deputetët mendonin të zgjidhnin vende të bukura bregdetare, Ramadani befasoi tërë opinionin publik, duke deklaruar se nuk do të pushonte por do të qëndronte mes qytetarëve të Mitrovicës, në shërbim të tyre. Ngritja e problemeve lidhur me padrejtësitë që u bëheshin shqiptarëve të Mitrovicës shihej si obligim qytetar. Shqiptarët duhet të jetojnë aty ku kanë pronat pa dallime etnike e fetare.
Në shtator të vitit 2006, Kelmendi u kërcënua për të mos kandiduar si kryetar i LDK. Në muajin dhjetor i kërkoi Kuvendit të Kosovës të miratonte një rrezolutë të veçantë për Mitrovicën. Nuk duhej harruar që para lufte Mitrovica kishte 76% të popullsisë shqiptare, ndaj popullsia e dëbuar nga trojet e veta duhej të kthehej sërish përtej lumit Ibër, ku banonte në shekuj. Dhe, me gjithë presionin e madh që ushtrohej mbi të, në zgjedhjet e 3 shkurtit të vitit 2007, ai do të fitonte sërish. Decentralizmin politik të Kosovës ai e shihte të konceptuar vetëm si nevojë etnike serbe, në një kohë që duhej parë si proces i lehtësimit ekonomik. Kjo bëri që komunat me shumicë serbe të mos njihnin autoritetet qëndrore të Kosovës, të aplikonin ligjet serbe, vulat dhe simbolet e alfabetit serb. Për këtë, Kelmendi ngarkonte me përgjegjësi Ministrinë e Punëve të Brendshme të Kosovës, Ministrinë e Drejtësisë dhe atë të Pushtetit Lokal. Plani i decentralizmit bazohej në përvojën e demokracive të zhvilluara, por nuk përshtatej me kushtet e Kosovës.
Në kohën kur Kosova shpalli pavarësinë e u bë shtet më vete, Kelmendi trajtonte në shtyp praktikën që duhej ndjekur për shqiptarët e Kosovës që mund të bënin ankim në Gjykatën e Strasburgut, për çështjet e genocidit të ushtruar mbi të, të dëmtimeve, përvetësimeve dhe të drejtës së pronësisë. Ndërsa regjistrimin e popullsisë, ai kërkonte që të bëhej mbi bazën e kriterit të së vërtetës. Ata shqiptarë që ishin larguar me dhunë nga veriu, duhej të ktheheshin sërish, të regjistroheshin po në veri, pasi ai ishte trualli i tyre. Para vitit 1999 aty ishin 83% e popullsisë shqiptare, ndërsa në vitin 2011 vetëm 20%. Ai shqetësohej pse krimet serbe nuk po i dënonte askush. Kritikonte mefshtësinë e politikës së jashtme për lobim, pasi ata që ngarkoheshin me punë të tilla shihnin vetëm për të pirë ndonjë kafe apo për të zgjidhur probleme të biznesit personal.
Kosova nuk është shtet multietnik
Kelmendi është nga të paktët që ka ngritur zërin kundër paraqitjes së Kosovës si një vend me numër të madh etnish, kur në të vërtetë pakicat ishin të papërfillshme. A duhet të quhej Kosova multietnike, kur 93% e popullisë ishte shqiptare? Padyshim që jo. Politika kosovare u ndikua nga presioni i jashtëm, qofshin ata dhe individ të dërguar me mison. Duket se mbi ta ka patur më shumë efekt politika serbe, së cilës i interesonte kjo larmi e paqënë etnish. Edhe këtë veprim Kelmendi e shihte si qëllim dashakeq të serbeve por dhe të ndonjë përfaqësuesi të ndërkombëtarëve, që mendonin se në këtë mënyrë mund të zbutej klima me pakicat etnike.
Kaluan 100 vjet nga momenti i copëtimit të Kosovës prej Fuqive të Mëdha në Konferencën e Ambasadorëve të Londrës 1913. Po ato fuqi që firmosën copëtimin, duket se u bindën për veprmin e gabuar. U ndërgjegjësuan se pa zgjidhur çështjen shqiptare nuk mund të ketë qetësi në Ballkan. Kjo duhet vlerësuar. Të bashkohemi dhe të punojmë për bashkimin, pasi këtë mund ta bëjnë vetëm shqiptarët. Të tjerët janë gati të bëjnë sehir dhe punojnë që t’u thonë të mëdhenjëve: “E kini gabim, ai komb nuk bëhet”.
Të mësojmë nga jeta dhe vepra e Ramadan Kelmendit. Libri i tij është një kontribut i madh për historiografinë shqiptare. Ai duhet të studiohet nga politikanët dhe t’u shërbej si udhërrëfyes për mbrojtjen e çështjes kombëtare. Të analizohet nga historianë, psikologë, sociologë e të tjerë dhe të shërbejë për hartime planesh e platformash në dobi të kombit. Në rikonceptimin e historisë duhet treguar kujdes për t’u shëruar nga dogmat. Ka ardhur koha që të shohim faktet historike në autonominë e tyre, larg politizimit. Gjërat duhen thënë ashtu siç kanë qenë. Historia nuk mund të jetë shërbëtore e politikës. Mund të ketë ndonjë diskutim, por nga diskutimi nuk vjen asgjë e keqe. Janë burimet historike që hulumtohen, që hedhin dritë mbi ngjarjet, të cilat nuk ka askush të drejtë t’i kanunizojë. Dhe më kryesorja duhet parë thelbi, që lidhet me pikënisjen dhe përfundimin e historisë. Ka rëndësi kriticizmi pozitiv. Duket se kjo provë është përballuar nga Ramadani.
Të gjithë duhet t’i hedhim sytë te Mitrovica. Pa Mitrovicë nuk ka Kosovë. Politika shqiptare dhe ajo kosovare të mos e ndajë për asnjë moment Mitrovicën nga axhenda e punëve diplomatike. Mitrovica është e shenjtë dhe e shtrenjtë, në radhë të parë sepse është shqiptare, por edhe sepse ka derdhur shumë gjak, edhe sepse ka resurse të mëdha natyrore, ka ujë të bollshëm që i duhet Kosovës. Sot në Europë ka vende që kanë prodhuar shumë kështjella, por pak heroizma. Ka të tjera vende që kanë nxjerrë shumë historianë, por pak histori. Dhe kjo ndodh për disa arsye.
Por shkaku i parë ka të bëjë me faktin se në vet zonat e tyre mungojnë epopetë e luftrave legjendare ose për faktin tjetër se nëpër Europë sot kultivohen më shumë biznesmenë se sa heronj. Ndërsa me Mitrovicën ka ndodhur e kundërta. Ajo ka prodhuar gjatë shekujve shumë dëshmorë dhe pak historianë, shumë epope lufte dhe gjaku por pak faqe librash, ku brezat të shikojnë të pasqyruar identitetin e tyre. Dhe sipas një analize të thjeshtë, shkaku është se heronjtë janë trima të çartur në luftë, por tepër të urtë e modestë pas luftës, pra në kohë paqeje.
Nuk është Ramadan Kelmendi që ka nevojë për Shqipërinë, por është shoqëria shqiptare, kombi shqiptar, që ka nevojë për jetën dhe veprën e tij. Kemi nevojë për të patur sa më shumë Ramadan, pasi shprehja e Sami Frashërit, gati një shekull e gjysmë më parë, është aktuale edhe sot: “Shqipëria do të bëhet kur shumica e shqiptarëve të bëhen shqiptarë”.
