Jonas Eika e filloi fjalimin e tij me lavdërime në Stokholm mjaft tradicionalisht, me falënderime për të gjithë ata, që kishin qenë në rrugë. Por atëherë erdhi radha e qeverisë dhe e pushtetarëve…
Përktheu nga danishtja, Arben Çokaj, Politiken.dk
Si danezi më i ri ndonjëherë, Jonas Eika merr një çmim të merituar dhe befasues të Këshillit Nordik të Letërsisë 2019 për “Pas Diellit“, shkruan redaktori i letërsisë së gazetës Politiken, Jes Stein Pedersen në këtë shkrim.
‘Pas Diellit‘ i Jonas Eika është një linjë gjeniale acide, një perlë e zezë, një dështim jashtëzakonisht i suksesshëm, një vepër që i jep lexuesit të saj një përvojë, që të mos lexojë kurrë diçka të tillë.
Për këtë arritje që ai mori, të martën në mbrëmje, si danezi më i ri ndonjëherë, Çmimi i Letërsisë së Këshillit Nordik 2019 për një koleksion me tregime të shkurtra, “i cili na kujton se letërsia nuk mund të bëjë asgjë më shumë se të pasqyrojë atë që ne tashmë e dimë“, siç shprehet në arsyetim, e duke i dhënë atij çmimin prestigjoz prej 350,000 korona (rreth 50 mijë Euro).
Në kontrast me Helle Helle, e cila u konsiderua si e preferuara daneze e vitit, 28-vjeçari Jonas Eika është aq i panjohur për publikun e gjerë, sa ai konsiderohet nga kritikët, që e kanë sulmuar për çmimin. Ka bërë vetëm dy botime dhe punimi fitues i çmimit nuk është as nga Gyldendal, as Lindhardt dhe Ringhof, por nga botuesi Basilisk, me cilësi të ulët.
Një brez politik
Jonas Eika vjen nga një brez shkrimtarësh, të cilët sfidohen politikisht dhe natyrisht merren me mënyrën se si na karakterizojnë kapitalizmi dhe kriza klimatike.
“Pas Diellit” bartet nga një ton drithërues, distrofik, dhe rrëzimi i historisë së hapjes në Kongens Nytorv e verbon atë që nga fillimi. Narratori ka ardhur në shtëpi nga Malaga për t’u takuar me këshilltarin e tij të bankës, por banka qëndron si një grumbull gërmadhash, pa e ditur pse. Dhjetë ditë dhe shumë përvoja më vonë, narratori megjithatë takohet me këshilltarin e bankës, që e gjen diku thellë në vrimën e rrënojave.
Dhe kështu është, kapitalizmi, ai ekziston, pavarësisht se çfarë. Se a do të ekzistojë edhe e ardhmja, është ndryshe e paqartë për personazhet e këtij libri fenomenal, i cili është quajtur disi mashtrues, fiction shkencor, por pa diskutim e bën lexuesin e tij të mendojë për atë që po ndodh me ne dhe çfarë është ajo, që ne po merremi me të, në këtë glob, që pikërisht dielli e mban në jetë.
Eika ka një sens të shkëlqyeshëm të trupit, qiellit dhe dritës
Pas mbarimit të pesë historive të diellit në Kopenhagë, Rumani, në shkretëtirën amerikane, në Londër dhe në Meksikë, mbizotërojnë protagonistët meshkuj, dhe nuk është më së shumti mënyra se si janë shkruar ato që janë befasuese. Jonas Eika ka një sens të shkëlqyeshëm të trupit, qiellit dhe dritës, konstantet e një bote që shkelin me pasigurinë kapitaliste dhe teknologjike, dhe emocionet arrijnë në masën e trupit të vetë narratorit, që duhej të ishte në bankë: “Unë u mërzita nga trishtimi, një ndjenjë e madhe gri-e bardhë në skajin e jashtëm të së cilës mprehte një objekt, që nuk mund ta mbaja”.
Jonas Eika debutoi me romanin social-realist “Lageret Huset Marie” (Magazina Marie), i cili u botua në vitin 2015 dhe ngjarja zhvillohet në marketin danez jo-ushqimor Supermarketi Danez, jashtë Aarhus-it, ku Elias punonte në ekipin e natës. ‘Pas Diellit‘, përndryshe i vështirë, zë vend diku krejt tjetër.
Pra, mirësevini në vendet ekzotike dhe gjendjet ekstreme trupore dhe të çuditshme. Lexoni për djalin 15-vjeçar të plazhit në një plazh në Meksikë, i cili jeton jashtë falimentimit të turistëve, të cilët duhet të lubrifikohen nga ekrani i diellit gjatë ditës, për të provuar ndjenjën e duhur “të mishit” dhe që ejakulojnë aq shumë gjatë natës, sa uji në pishinë mbushet me ‘kandila të bardhë deti si pelte’.
Ndiqni Antonion jashtë në shkretëtirën e Senderit, një pajisje misterioze, që ushtria mund ta ketë bërë që, me klithmat e saj të çuditshme në Zonën 51, të tërheqë “të huajt (alienët) e Tokës: leshterikë, marsupialë, lepuj të egër dhe ripërtypës me brirë“, ndërsa e dashura e tij Rachel është në një takim për UFO-t brenda qytetit.
Ose vizitoni Rory-n, i cili mbush apartamentin e vogël në Londër me kaq shumë njerëz të pastrehë, sa e dashura e tij shtatzënë Aurora largohet, ndërsa personi i panjohur që del, i fshehur mirë nga autori, është një grua dhe tregon historinë e dashurohet me të dy aspektet e reja, për një dramë trekëndore, që do të ketë gjithnjë e më shumë pjesëmarrës.
Koha dhe vendi në zgjidhje
Stilistikisht, Jonas Eika është tërësisht i tiji, por vendoset diku midis J.L. Fantazmat e Borgesit, fantazitë e drogës së William S. Burroughs dhe ndjenja e Roberto Bolano, për t’i dhënë lokales një dimension global.
Personazhet në libër jetojnë këtu dhe tani, “ne marrim më të mirën prej saj” është motoja e çdo djali plazhi, dhe disa nga më të mirat për një djalë plazhi, siç u përmend, seksi. Në rastin më të mirë, ju mund të provoni të shndërroheni në karkaleca, po karkaleca, “me spina të buta dhe transparente me vezë në diell në fundin të rërës“. Ka shumë fraza të tilla, dhe ajo që është fantazi dhe ëndërr, vizione të evokuara nga pilula dhe orgazma, dhe çfarë është realiteti, nuk do të thuhet, kur shndërrimi i prozës në poezi bën që sintaksa të acarohet dhe shkrimtari shpërndan kohën dhe vendin.
Asnjë ‘këshillë e vjetër nordike’ këtu
Pas triumfit të së martës për letërsinë, çdo bisedë e ‘Këshillit të Vjetër Nordik’ duhet të heshtet. Çmimi që mori Jonas Eika nuk është vetëm një çmim i zellshëm, i dhënë nga një mori shijuesish të lidhur me një shkrimtar që, pas një shërbimi të gjatë dhe besnik, ka hyrë në ‘moshën e çmimeve‘, por një mirënjohje për një vepër të shkëlqyer. Ashtu siç ndodhi kur Sara Stridsberg në vitin 2007 mori çmimin për ‘Fakultetin e ëndrrave‘.
Jonas Eika, fituesi i çmimit të sotëm sensacional, e ka arritur në një moshë shumë të re atë, gjë që nuk funksionoi kurrë për gjigantë si Søren Ulrik Thomsen, Inger Christensen ose Svend Åge Madsen.
Është plotësisht i merituar. ‘Pas diellit‘ është një libër i llojit të veçantë, që e sjellë letërsinë në një nivel të ri. Asgjë më pak.
Kryeministrja u ul në sallë në Stokholm: Shkrimtari i ri i dha Mette Frederiksen një ‘shuplakë turinjve’ me fjalën e tij falënderuese
[ Burimi ]
28-vjeçari Jonas Eika e përdori fjalimin e tij, pasi fitoi çmimin prestigjoz të letërsisë së Këshillit Nordik, për të falënderuar përkrahësit e tij. Dhe për të kaluar te pjesa e rëndë me ‘Kryeministren e fëmijëve’, e cila u ul në sallën e Koncerteve në Stokholm. Ja fjalimi i tërë:
“Unë qëndroj këtu me mirënjohje dhe butësi ndaj atyre me të cilët ndaj jetën, me ata që më frymëzojnë, me ata me të cilët mendoj, me ata që bëj politikë dhe letërsi, me ata me të cilët organizoj. Libri që merr këtë çmim është gjithashtu në dispozicion për shkak të tyre. Për shkak të njerëzve që përdorin fuqitë e tyre, jo për t’i shërbyer rendit në pushtet, ose për të marrë një pozitë fitimprurëse në të, por sepse besojnë dhe shpresojnë për dikë tjetër.
Një kulturë që nuk bazohet në marrëdhëniet e pushtetit patriarkal, një komunitet që nuk kërkon përjashtim racor, një shoqëri pa klasë dhe të pafuqishme, në të cilën forcat tona krijuese dhe të dashuria nuk i shërbejnë makinerive të vdekjes së shtetit dhe kryeqytetit, por u shërbejnë të gjithëve dhe jetës, në të gjitha format e saj, njerëzore, si dhe jo njerëzore.
Unë mendoj se në letërsi ka një ëndërr për një gjuhë, që nuk kërkon të harrohet për të thënë diçka. Një gjuhë që është në të njëjtën kohë me botën, në të gjithë shtypjen dhe dëshpërimin e saj, por në të njëjtën kohë të hapur për të papërcaktuarit, të padukshmen, e cila gjendet në të gjitha gjërat, dhe nga e cila mund të vijë një rend i ri.
Puna e Këshillit Nordik në përkthimin dhe botimin e librave nga gjuhët kryesore dhe të vogla mund të kontribuojë në këtë. Por të mos harrojmë se Këshilli Nordik është gjithashtu një institucion, pjesë e një bashkëpunimi zyrtar midis disa prej shteteve më të pasura të botës.
Unë besoj se nacionalizmi racist dhe islamofobik, që po shfaqet në shtetet nordike këto ditë varet nga bardhësia, nga një nocion i së drejtës ekskluzive të shumicës së bardhë, për prosperitetin dhe sigurinë kombëtare. Dhe unë e shikoj bardhësinë si një trashëgimi të së kaluarës koloniale, që përshkon gjithashtu Veriun, dhe ku asnjë nga fuqitë, që më parë kanë kolonizuar dhe shtypur popujt autoktonë, nuk kanë treguar gatishmëri për t’u përballur. Në të kundërtën. Shumë prej tyre tregojnë një gatishmëri për ta përdorur atë.
Unë flas me Kryeministren daneze (e cila gjithashtu është ulur në këtë sallë), Mette Frederiksen, e cila është në ballë të një demokracie sociale, që ka ardhur në pushtet duke marrë përsipër gjuhën dhe politikat raciste të qeverisë së mëparshme. Mette Frederiksen, që e quan veten Kryeministre e Fëmijëve, po drejton një politikë të jashtme, që ndan familjet, i bën ata të varfër, dhe i ekspozon të dy fëmijët dhe të rriturit në një dhunë të ngadaltë, përçarëse, në të ashtuquajturat Qendrat e Nisjes. Mbylle Sjælsmark, mbylle Kærshovedgård, mbylle Ellebæk, shfuqizo të gjithë sistemin e kampeve.
Mette Frederiksen dhe demokracia sociale, që thonë se po luftojnë për mirëqenien dhe strehimin e lirë, por kryejnë sulmin më të madh në sektorin e përgjithshëm të strehimit deri më tani. Mette Frederiksen dhe demokracia sociale që thonë se “në Danimarkë jemi të gjithë të barabartë“, por me të ashtuquajturin plan geto do të diskriminojë qytetarët sipas origjinës dhe klasës. Në Danimarkë racizmi është sa kulturor ashtu edhe legal, në Danimarkë kemi racizëm shtetëror.
Por flas edhe për ministrat e tjerë Nordikë.
Gjithashtu në vendet tuaja, refugjatët dhe emigrantët vendosen në burgje të mbyllura, ose kampe të largëta. Dhe ata degradohen dhe sëmuren, disa përpiqen të marrin jetën e tyre. Nga të gjitha vendet tuaja, ka njerëz që dëbohen në vendet ku nuk janë të sigurt ose ku nuk kanë të ardhme. Dhe shumë nga vendet tuaja po financojnë zgjerimin dhe militarizimin e kufijve të BE-së, një proces që u kushton mijëra refugjatëve dhe emigrantëve jetën, ndërkohë që përfitojnë industritë e sigurisë dhe armëve, përfshirë disa kompani nordike.
Por, para së gjithash, unë flas me të gjithë dhe me këdo që dëshiron diçka ndryshe. Pavarësisht nëse jemi të privilegjuar ose shtypur nga këto komunitete – dhe shumë prej nesh janë të dy – ne jemi unikë, se nuk e kemi zgjedhur vetë. Askush nga ne nuk ka zgjedhur të jetojë në shoqëritë shtypëse. Ata nuk kanë pretendime për besnikërinë tonë. Por kërkon që diçka prej nesh të dezertojë prej tyre. Sidomos në situatat kur ne jemi të privilegjuar, kërkon një vetëdije për shtypjen dhe luftërat, që shumë vite të politikës neoliberale dhe nacionaliste janë përpjekur të na verbojnë dhe shurdhojnë…
Nëse kemi para dhe burime shtesë, kërkon që ne t’i rishpërndajmë ato bashkërisht. Dhe për të gjithë ne, mendoj se kërkon që ne të shkatërrojmë kufizimet, të unifikojmë veten, që shteti dhe kapitali kanë krijuar brenda nesh, dhe të mësojnë të veprojmë përsëri, përgjatë dhe përmes dallimeve tona. Kërkon që ne ta gjejmë njëri-tjetrin.”
